Morgunblaðið - 11.04.1980, Blaðsíða 28

28
Bjarni
Reynars-
son land-
fræðingur:
Vegna skrifa í dagblöðum að
undanförnu, um líklega mann-
fjöldaþróun í Reykjavík næstu
árin í tengslum við staðfestingu
á Aðalskipulagi Reykjavíkur
1975—1995, tel ég mig knúinn
til að stinga niður penna.
Forsaga þessa máls er á þá
leið, að undirrituðum, starfs-
manni Borgarskipulags
Reykjavíkur, var fengið það
verkefni í hendur síðastliðið
sumar, að gera nýja mann-
fjöldaspá fyrir Reykjavík. Það
þótti rétt að framreikna
mannfjölda borgarinnar á nýj-
an leik, því íbúm borgarinnar
hafði fækkað um 1500 manns
frá 1975—1979, en sú mann-
fjöldaspá sem miðað er við í
Aðalskipulagi Reykjavíkur
1975-1995 spáði 3000 fleiri
borgurum um áramót 1978, en
raunin varð á, og þótti spáin
stefna nokkuð hátt. Aðalskipu-
lag Reykjavíkur 1975—1995
hefur ekki fengið staðfestingu
ráðherra, og nú er verið að
endurmeta framtíðarbyggð-
armöguleika borgarinnar.
Mannfjöldaspár Borgar-
skipulags (áður Þróunarstofn-
unar), sex mismunandi fram-
reikningar á mannfjölda borg-
arinnar, voru kynntar í nefnd-
um og ráðum borgarinnar í
október 1979, og í sama mánuði
var fjölmiðlum og aðilum
tengdum skipulagsmálum
Reykjavíkur send þessi skýrsla
(Heildarstraumar). Á þessum
tíma var kosningabaráttan
fyrir þingkosningarnar í des-
ember síðastliðnum komin í
fullan gang og fengu þessar
nýju mannfjöldaspár því minni
umfjöllun í fjölmiðlum en æski-
legt hefði verið.
Það er á grundvelli þessara
framreikninga á mannfjölda í
Reykjavík, að Borgarskipulag
ÍBÚASPÁR FYRIR REYKJAVÍK 1978-1998
IFRAMREIKNINGAR SYGGÐIR Á MISMUNANDl FORSENDUM)
búar í þús
þörfum einstaklingaog fjöl-
skyldna í tímans rás.
Á árabilinu 1974 til 1978 var
flutningsjöfnuður Reykjavíkur
neikvæður um 5Á65 manns, eða
um rúmlega 1000 manns árlega,
en næstu fimm ár á undan
tapaði Reykjavík 1.531 ein-
staklingi, eða rúmlega 300
manns árlega. Milli 50% og
60% þessa flutningataps hefur
verið til grannsveitarfélaga
Reykjavikur, milli 5% og 10%
hafa flutt til landsbyggðarinn-
ar og afgangurinn 30—40%
hefur flutt til útlanda, aðallega
Norðurlanda.
Búferlaflutningar til útlanda
ráðast mest af almennu efna-
hagsástandi í landinu, og því að
mestu utan áhrifasvæðis
stjórnvalda Reykjavíkurborgar.
Hætt er við því, að neikvæður
flutningsjöfnuður geti haldist,
þrátt fyrir þokkalegt efnahags-
Um mannf jölda-
þróun í Reykjavík
hefur bent á það, að „líklega
verði um enga eða óverulega
fjölgun á íbúum Reykjavíkur að
ræða til næstu aldamóta."
Borgarskipulag miðar við
miðspárnar II B og III A, sjá
mynd 1, en samkvæmt þeim
spám yrðu íbúar Reykjavíkur á
bilinu 82.000— 87.000 um alda-
mót, en 1. desember síðastlið-
inn voru íbúar Reykjavíkur
83.365 (bráðabirgðatala).
Mannfjöldaspáin frá 1977
(efsta línan á línuritinu), sem
miðað hefur verið við fyrir
Reykjavík, sýndi aftur á móti
um 98.000 íbúa í Reykjavík um
næstu aldamót.
Allar nýjar mannfjöldaspár
sem gerðar hafa verið hér á
landi, frá því um 1970, hafa
sýnt minni mannfjölda en fyrri
spár, hvort sem um er að ræða
mannfjöldaspár fyrir landið
allt eða einstök sveitarfélög
eins og Reykjavík. Sem dæmi
má nefna, að samkvæmt mann-
fjöldaspá fyrir Reykjavík frá
1973, ættu að búa í borginni í
dag rúmlega 90.000 manns, en
eru tæp 84.000 eins og áður
sagði. Samkvæmt nýri mann-
fjöldaspá Framkvæmdastofn-
unar ríkisins fyrir höfuðborg-
arsvæðið ætti íbúafjöldi höfuð-
borgarsvæðisins að vera um
127.000 manns eftir 8 ár, þ.e.
1988, en eldri spá frá 1977
áætlaði mannfjölda höfuðborg-
arsvæðisins árið 1988 um
138.000 manns. íbúafjöldi höf-
uðborgarsvæðisins í dag er tæp
120.000, og er eldri spáin þegar
komin 4—5000 manns yfir nú-
verandi íbúajölda.
Síðastliðin fimm ár, 1975 til
1979 hefur íbúum landsins
fjölgað um 0,9% að meðaltali
hvert ár, íbúum höfuðborgar-
svæðisins hefur fjölgað um
0,6%, en íbúum Reykjavíkur
hefur fækkað um 0,3% að
meðaltali hvert ár þetta tíma-
bil.
En hvers vegna hafa mann-
fjöldaspárnar skotið svona yfir
markið? Þá er rétt að geta þess
fyrst, að mannfjöldabreytingar
á hverju afmörkuðu landsvæði
grundvallast á tveim megin
þáttum, náttúrulegri fjölgun
þ.e. mismun á fjölda fæddra og
dáinna á ákveðnu tímabili og
mismun þess fjölda er flytur til
og frá svæðinu flutningsjöfn-
uði á sama tímabili. (Sjá mynd
2). I gamla bænum deyja t.d.
fleiri en fæðast, auk þess tapar
gamli bærinn fólki til annarra
hverfa.
Aðalástæðurnar fyrir lækk-
andi mannfjöldaspám á síðustu
árum, eru lækkandi fæðingar-
tíðni og aukinn brottflutningur
fólks úr landi þegar talað er um
landið í heild, en fyrir einstök
sveitarfélög eins og Reykjavík,
bætast síðan við áhrif flutn-
ingstengsla borgarinnar við
aðra staði innanlands.
Hægari íbúaaukning er ekki
neitt sér-íslenskt fyrirbrigði,
heldur stöðug þróun á öllum
Vesturlöndum, allt frá því um
1960. í Danmörku er aðeins
áætluð 4,1% íbúaaukning til
aldamóta og í Svíþjóð er búist
við íbúafækkun eftir 1985.
Heildarfrjósemi á Norðurlönd-
um árið 1977 var að meðaltali
um 1,77 börn á konu, miðað við
2,33 börn á íslandi. Islendingar
eru því líklega komnir heldur
styttra á sömu þróunarbraut en
hin Norðurlöndin. íbúum í Osló
hefur fækkað stöðugt síðan
1965, og á Oslóarsvæðinu hefur
íbúafjölgun staðið í stað síðan
1975.
Náttúruleg fjölgun Reykvík-
inga hefur farið ört lækkandi á
undanförnum áratugum, var
um 1200—1300 manns árlega
um 1965, en hefur verið rúm-
lega 700 manns síðustu árin.
Reykvíkingum gæti því fjölgað
um 700 manns árlega, ef ekki
kæmu til áhrif búferlaflutninga
á íbúafjöldann. Náttúruleg
fjölgun borgarbúa mun þó að
öllum líkindum lækka í fram-
tíðinni vegna lækkandi fæð-
ingartíðni og eins hins, að
hlutfallslegur fjöldi eldri borg-
ara vex stöðugt. Skipulagsyf-
irvöld geta lítil áhrif haft á
þessa þróún.
Öðru máli gegnir um búferla-
flutningana, því stjórnvöld geta
haft áhrif á þá með ýmsum
hætti. Lengri flutningar milli
landshluta og jafnvel milli
landa má að stærstum hluta
rekja til atvinnu- og efnahags-
legra orsaka, en styttri flutn-
ingar innan borga tengjast
mest breytingum á húsnæðis-
ástand, því það er mun minna
átak nú á tímum að skreppa til
Norðurlanda í atvinnuleit, en
áður var.
Flutningatengsl Reykjavíkur
og raunar alls höfuðborgar-
svæðisins við landsbyggðina
ræðast af því hvernig til tekst
við atvinnuuppbyggingu á
þessu svæði næstu árin og þar
skiptir miklu máli hvaða að-
gang fyrirtæki á höfuðborgar-
svæðinu hafa í fjárfestingar-
sjóði miðað við aðra landshiuta
þ.e. verður svipuð byggðastefna
rekin áfram næstu árin, eins og
undanfarin ár. Hér geta sveit-
arstjórnarmenn á höfuðborg-
arsvæðinu haft áhrif á þróun
mála, sérstaklega hvað varðar
nýsköpun í atvinnulífinu, en
ríkisvaldið mun að sjálfsögðu
móta byggðastefnuna.
Flutningatap Reykjavíkur
gagnvart grannsveitafélögun-
um hefur sveiflast þetta frá
400—800 manns á undanförn-
um árum.
Með því að kanna húsnæðis-
óskir lóðaumsækjenda og ald-
ursflokka það fólk sem flutt
hefur frá Reykjavík til grann-
sveitarfélaganna á höfuðborg-
arsvæðinu hefur komið í ljós,
að Reykjavíkurborg hefur á
undanförnum árum aðeins get-
að sinnt um þriðjungi af sérbýl-
ishúsaeftirspurn lóðaumsækj-
enda og að brottflytjendur eru
aðallega yngra barnafólk á
aldrinum 30—49 ára. Reykjavík
hefur aftur á móti áskotnast
IBUAFRÆÐILEGAR BREYTINGAR
® í BORGARHVERFUM
BR0TTFLUTTIR
AÐFLUTTIR
LAGSLEGAR BREYTINGAR:
Aldurshópar,
Hjúskaparstadd,
Fjölskyldustœrd og fl.
DAUÐSFÖLL
FÆÐINGAR
h
(T) LÍFSTRÉ REYKJAVÍKUR 1978
Heildarfjöldi: 83 092
□ Ógiftir
I Giftir
□ Ádur giftir