Morgunblaðið - 15.12.1983, Blaðsíða 16

64 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1983
og innri geislameðferðar. Ytri
geislameðferð var fyrst gefin hér
á landi með röntgentækjum en
miklar endurbætur urðu á, þegar
Landspítalanum var gefið Cob-
olt-tæki árið 1970. Þetta tæki,
sem gengt hefur mjög mikilvægu
hlutverki í meðferð margra
krabbameinssjúklinga hér á
landi, hefur nú í flestum löndum
verið leyst af hólmi með nýrri
tegund geislatækja, m.a. svoköll-
uðum línuhröðlum. Slík tæki
hafa þá kosti fram yfir Cobolt-
tækið að foton-geislun þeirra
gefur betri og jafnari djúpgeisl-
un og þessi geislun er þá um leið
minna ertandi fyrir húðina. Með
línuhraðli er jafnframt hægt að
gefa nákvæmari geislun í grennd
við viðkvæm líffæri, svo sem
miðtaugakerfi, þar sem geislun
hraðals hefur minni geislaáhrif
fyrir utan markað geislasvæði
en geislun Cobolt-tækis. Að lok-
um má með línuhraðli fá út aðra
tegund geislunar, svonefnda el-
ektron-geislun, sem gefur litla
djúpgeislun og má nota á æxli í
húð án þess að valda skaða á
undirliggjandi líffærum. Þar
sem engin aðstaða er í dag á
geisladeild fyrir slíkt tæki er
nauðsynlegt að koma því fyrir í
húsnæði, sem til þess er sér-
staklega hannað með tilliti til
geislavarna. Nauðsynlegt er að
slíkt tæki sé í nánum tengslum
við geislaplönunardeild (simul-
ator) og staðsett í námunda við
legudeildir og göngudeild geisla-
deildar. K-byggingin myndi
vissulega leysa þennan vanda en
aðrar lausnir kæmu hér einnig
til greina.
Endurbóta er jafnframt þörf á
framkvæmd innri geislunar
sjúklinga með illkynja kvensjúk-
dóma. Ný tæki (after-loading-
tæki) hafa komið fram á seinni
árum, sem í mörgum löndum
hefur leyst af hóimi radium-
hylki þau sem notuð eru hér á
landi. Aðalkostir slíkra tækja
eru tengdir geislavörnum en
jafnframt eru þau talin gefa
kost á jafnari geislun í sjúklingi.
Slíkt tæki kostar í dag tvær til
þrjár millj. króna og mætti
koma því fyrir á kvennadeild
Landspítalans ef fjármagn feng-
ist til kaupa á því.
K-byggingu Landspítalans er
ætlað að leysa viss vandamál í
sambandi við meðferð krabba-
meinssjúklinga, þ.e.a.s. aðstöðu
fyrir geislun, plönun og göngu-
deild geisladeildar. Stór hluti
K-byggingar er þó ætlaður undir
aðra starfsemi svo sem skurð-
stofur og rannsóknarstofur. Ef
unnt er að byggja þessa bygg-
ingu í áföngum, þannig að koma
megi fljótlega upp aðstöðu fyrir
geisladeild þar, teljum við að
hefjast eigi handa strax, að öðr-
um kosti skuii leita annarra ráða
til að leysa brýnustu vandamál
ytri geislameðferðar.
Að lokum verður að telja full-
komlega eðlilegt að sömu kröfur
séu gerðar hér á landi til með-
ferðar krabbameinssjúklinga og
gert er á meðal annarra þróaðra
landa. ísland hefur náð athyglis-
verðum árangri í baráttunni við
leghálskrabbameinið og hefur
m.a. vakið athygli Alþjóða heil-
brigðismálastofnunarinnar sem
hefur farið þess á leit við íslensk
heilbrigðisyfirvöld að leitast
verði eftir að engin kona deyi úr
leghálskrabbameini hér á landi
árið 2000. Þessi viðurkenning
ætti að verða okkur hvatning til
að ná sem lengst í baráttunni
gegn krabbameininu.
Gunnlaugur Snædal
yfirlæknir og for-
maður Krabba-
meinsfélags
íslands
Krabbameinsfélag Islands
fagnar þeirri umræðu, sem fram
hefur farið til að vekja athygli á
hve mikið vandamál ríkir á sviði
krabbameinslækninga. Þótt fé-
lagið beiti sér einkum að málefn-
um eins og fjöldaleit til að stuðla
að fyrri greiningu, frumurann-
sóknum, krabbameinsskráningu
og fræðslu, hafa bættar krabba-
meinslækningar verið eitt af
áhugamálum þess.
Minni ég hér á það að fyrsta
verkefni félagsins, sem verulega
kvað að, var gjöf á geislalækn-
ingatæki til Landspítalans eftir
1950. Næsta stórátak var undir-
búningur kaupa á Cobolt-tæki
því, sem enn er í notkun á
Landspítala en Oddfellow-reglan
stóð fjárhagslega að baki þeirrar
gjafar. Þriðja atriðið er snertir
lækningar eru allmargir styrkir
til lækna í krabbameinslækning-
um, auk fjölda ferðastyrkja til
námsdvalar eða funda erlendis,
er fjölluðu um krabbameins-
lækningar, auk fjölda funda og
námskeiða hér á landi.
Krabbameinsfélögin eru félög
áhugafólks er vill láta gott af sér
leiða til eflingar rannsókna og
lækninga á sviði krabbameins.
Slík félög hafa takmarkað bol-
magn fjárhagslega en vilja þó
styrkja eftir mætti alla þá þætti,
er stuðlað geta að bættum
árangri.
Brýnasta verkefni nú á sviði
krabbameinslækninga er kaup á
línuhraðli og bygging yfir hann.
Cobolt-tækið fyrrnefnda hefur
komið að stórkostlegum notum
frá því það komst í gagnið en
slík tæki ganga úr sér og er stutt
í það, að eigi verði hægt að nota
það lengur. Hér er um svo stutt-
an tíma að tefla, að ákvarðana-
taka um byggingu yfir tækið má
ekki dragast.
Spurningu um hvort hugsan-
legt sé að byggja K-byggingu
Landspítalans í áföngum er rétt
að hönnuðir þeirrar byggingar
sv&ri. Allt sem á að fá athvarf í
þeirri byggingu er brýnt og því
erfitt að sjá hvað dragast má
lengur en annað. Um einstaka
kostnaðarliði er mér ekki kunn-
ugt.
Kröfur í sambandi við krabba-
meinslækningar hér á landi eru
þær, að við á hverjum tíma veit-
um þá bestu þjónustu sem völ er
á. Geysilegar framfarir hafa
orðið á síðari árum á sviði
krabbameinslækninga. Við höf-
um sérfræðinga með kunnáttu á
heimsmælikvarða, með menntun
frá þekktustu stofnunum ná-
grannalandanna austanhafs og
vestan. Þekking í eðlisfræði og
meðferð hávolta-geislatækni er
einnig fyrir hendi hjá sérfræð-
ingum hér á Landspítalanum.
Að allra dómi er til þekkja er
skortur á fyrrnefndu tæki það
sem helst stendur 1. flokks lækn-
ingamöguleikum fyrir þrifum.
Kostir línuhraðals eru margir og
vísa ég til svara annarra þar að
lútandi. Sama gildir um spurn-
inguna um hve margir sjúkl-
ingar hafi gagn af tækinu.
Minna má á að lokum, að nú
greinast um 600 ný tilfelli af
krabbameini á ári í landinu, sem
undirstrikar enn hve risavaxið
vandamál er hér á ferðinni.
Sigurður Árnason
sérfræðingur í
krabbameinslækn-
ingum á geisladeild
Landspítalans
1. Mikilvægasta hagsmunamál
krabbameinssjúklinga og þá
um leið brýnasta fram-
kvæmdin er sérstök legudeild
fyrir sjúklinga með illkynja
sjúkdóma. Slík legudeild er
forsenda þjálfunar starfs-
fólks, en sérhæft starfsfólk er
megin undirstaða nútíma
krabbameinslækninga.
Aðferðir þær sem við höfum í
dag yfir að ráða til krabba-
meinslækninga, hafa einn sam-
eiginlegan megingalla.
Lyfin og geislarnir skynja ekki
muninn á heilbrigðum frumum
og krabbameinsfrumu. Þetta
þýðir í raun að hinir heilbrigðu
vefir líkamans verða óhjá-
kvæmilega fyrir einhverjum
skakkaföllum, um leið og verið
er að berja á krabbameininu.
„Skakkaföllin" leiða svo til auka-
verkana, mismunandi hættu-
legra eftir því á hvaða stigi þær
eru. Þessar aukaverkanir geta í
upphafi verið bæði leyndar og
lúmskar og illgreinanlegar öðr-
um en þrautþjálfuðu starfsfólki.
Snemmgreining er ein meginfor-
senda þess að koma í veg fyrir
alvarlegar aukaverkanir, auka-
verkanir, sem geta haft í för með
sér mikil óþægindi fyrir sjúkl-
inga (t.d. verki, langvarandi
sjúkrahúsvist) og jafnvel orðið
þeim að fjörtjóni. Samhæfing
starfskrafta og ákjósanleg nýt-
ing sérþekkingar er forsenda
þess að unnt sé að minnka hætt-
una af aukaverkunum og gera
þannig sjúklingunum meðferð-
ina bærilegri.
En dreifing krabbameins-
sjúklinga út um hvippinn og
hvappinn kemur kannski mest
niður á þeim sjúklingum, sem
eru að deyja úr illkynja sjúk-
dómi. Þessir sjúklingar eru oft
með stöðuga verki og margskon-
ar vanlíðan, sem erfitt getur ver-
ið að ráða við nema sérstök
kunnátta og skilningur komi til.
Og síðast en ekki síst þá væri á
legudeild krabbameinssjúklinga
unnt að safna starfsfólki, sem er
sálarlega þess umkomið að fást
við jafn kvíðvænlega sjúkdóma
og krabbameinin eru. Með þessu
tali mínu um legudeild er ég ekki
að draga úr mikilvægi K-bygg-
ingar, en þar er ætluð aðstaða
fyrir línuhraðal. Línuhraðall er
tvímælalaust ein megin forsenda
nútímageislalækninga, en
geislalækningar eru mjög mikil-
vægur þáttur í krabbameins-
lækningum.
2. Þetta er of flókin spurning til
að svara í stuttu máli og með
litlum fyrirvara. Hluti
krabbameinslækninganna í
K-byggingunni er kjallarinn
og má vel vera að unnt sé að
koma honum í notkun á und-
an hinum. Ég treysti mér ekki
til að gera kostnaðaráætlun
um það. En ég vara fólk við að
halda, að K-bygging á Landspít-
alalóð sé einhver allsherjar-
lausn fyrir krabbameinssjúkl-
inga. I henni er t.d. ekki eitt
einasta legupláss.
3. Kröfurnar hljóta að vera þær
sömu eins og í öðrum lækn-
ingum, þ.e.a.s. eins og þær
gerast bestar miðað við vís-
indi og langvarandi reynslu á
hverjum tíma. Samanburður
við stórþjóðir er hollur og
eðlilegur hvað þetta varðar.
4. í stuttu máli má segja að
geisli úr línuhraðli er skarp-
ari og jafnari en úr öðrum
geislunartækjum, en það
veldur svo aukinni nákvæmni
í geislameðferð og minni
aukaverkunum.
5. Ljóst er að línuhraðall mun
minnka mikið álagið á Cob-
olt-tækinu, en það koma
þarna inn fjöldamargir aðrir
þættir, sem ég get ekki gert
skil með svona stuttum fyrir-
vara né sagt um hversu stór
hluti krabbameinssjúklinga
hafi gagn af þessu tæki.
Snorri Ingimarsson
sérfræðingur í
krabbameinslækn-
ingum við geisla-
deild Landspítalans
Miklar framfarir hafa átt sér
stað á nánast öllum sviðum er
varða krabbameinslækningar.
Aukinn skilningur á eðli og eig-
inleikum krabbameina hefur
gefið okkur möguleika á fyrir-
byggjandi aðgerðum, leit að sjúk-
dómnum þegar hann er enn á
frumstigi og jafnframt æ hnitmið-
aðri meðferð þar sem margar
greinar læknisfræðinnar tengj-
ast í samhentu átaki. Varðandi
krabbameinsmálefnin hefur viss
verkaskipting orðið hér á landi.
Krabbameinsfélögin beita sér
fyrir eflingu tveggja fyrstnefndu
verkefnanna, þ.e. fyrirbyggjandi
aðgerða og leitar að krabba-
meinum. Heilbrigðisyfirvöld
bera ábyrgð á uppbyggingu að-
stöðu til læknismeðferðar
krabbameinssjúklinga. Með
Þjóðarátaki gegn krabbameini
gerði íslenzka þjóðin krabba-
meinsfélögunum kleift að herða
róðurinn innan síns verksviðs.
Söfnunarfénu hefur verið varið
til uppbyggingar starfsaðstöðu
til víðtækari átaka en áður var
unnt. Augljóst er að verði hægt
að fyrirbyggja sum krabbamein
og ná til annarra á byrjunarstigi
veldur það minna álagi á sjúkra-
stofnanir. Arðurinn er augljós
en enn er langt í land.
Meðferð krabbameina er sér-
hæfð en þessir sjúkdómar hafa
um margt sérstöðu. Þessu veldur
hvort tveggja að þættir meðferð-
arinnar geta verið margir og
flóknir en meðferðartíminn oft
langur — vikur, mánuðir, ár og
jafnvel áratugur. Aukin sér-
hæfni í krabbameinsmeðferð
hefur valdið þeirri þróun að sér-
stakar krabbameinsdeildir eða
jafnvel krabbameinssjúkrahús
hafa risið erlendis. Þróun hefur
fylgt svipuðum farvegi hér á ís-
landi. Útfrá geislatækjum rönt-
gendeildar Landspítalans hefur
vaxið sérhæfing til krabba-
meinslækninga. Sem margoft
hefur komið fram býr þessi
þjónusta við þröngan kost bæði
hvað varðar aðstöðu og útbúnað
þó miklar úrbætur hafi fengizt
síðustu ár.
í dag er það tvennt sem eink-
um veldur okkur áhyggjum sem
að krabbameinslækningum
stöndum. Það fyrra er að núver-
andi geta til geislalækninga er
ófullnægjandi. í rúman áratug
hefur Cobalt-geislatæki Land-
spítalans verið eini raunhæfi
valkosturinn innanlands. Tækið
er gott sem slíkt og með vissum
úrbótum er hægt að nýta það
áfram en það stenzt ekki þær
kröfur sem gera verður í geisla-
lækningum í dag. Það er augljóst
og viðurkennt að þörfin fyrir
nýtt og öflugra geislalækninga-
tæki er löngu orðin brýn. Við það
skapast skilyrði til öflugri geisl-
unar á sýkt svæði með skarpari
skilum mót aðliggjandi heil-
brigðum vefjum. Nútíma geisla-
tæki getur því bæði auki lækn-
ingalíkurnar eitthvað en jafn-
framt minnkað sjúklingnum
fylgikvilla meðferðarinnar.
Seinna atriðið sem að mínu
mati er allt eins brýnt er sérstök
legudeild fyrir krabbameins-
sjúklinga. Að öllu jöfnu eru
30—50 krabbameinssjúklingar
innliggjandi á Landspítalanum
einum. Þótt allir séu reiðubúnir
til að hjálpa þá er það augljóst
að það er umhendis að sjúkl-
ingarnir eru dreifðir út um allan
spítala auk þess sem sérþjálfun
fasts starfsfólks verður ekki við
komið. Reynslan erlendis hefur
sýnt að umönnun og aðhlynning
sjúklinganna batnar þegar
krabbameinslækningar eru
reknar sem starfræn heild. Á
það er margoft bent að það sé
ekki æskilegt að sjúklingum með
krabbamein sé hópað saman.
Slíkt geti verið þeim andleg
ofraun. Þetta sjónarmið á rétt á
sér að vissu marki. Þetta er þó
sjónarmið hins heilbrigða. Þegar
við erum orðin veik lítum við
ekki á þftta sömu augum. Þá er-
um við öruggust á þeim stað þar
sem við vitum að sérhæfing til
að annast þarfir okkar, líkam-
legar og andlegar, er fyrir hendi.
Ekkert húsrými er til í landinu
sem hefur verið sérhannað til að
annast krabbameinslækningar
samkvæmt kröfum nútímans.
Fyrirhuguð K-bygging á lóð
Landspítalans mun vissulega
breyta miklu til batnaðar. Þar er
gert ráð fyrir göngudeild og að-
stöðu til geislalækninga. Legu-
deild vantar sem áður.