Morgunblaðið - 15.12.1983, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1983
65
Katrín Fjeldsted
læknir og formaður
Heilbrigðisráðs
1. Hér á landi fara krabba-
meinslækningar að stórum
hluta fram á Landspítalanum
þótt skurðaðgerðir, ýmsar
rannsóknir auk lyfjameðferð-
ar gegn illkynja sjúkdómum
eigi sér einnig stað á öðrum
sjúkrahúsum.
Krabbameinssjúklingar njóta
þó góðs af heilbrigðisþjónustu
utan sjúkrahúsa að auki. Má
þar nefna heimahjúkrun sem
dæmi. Þá hafa heimilislækn-
ar oftast mikið af sínum
krabbameinssjúklingum að
segja.
Ég treysti mer ekki til að
segja hver sé brýnasta fram-
kvæmd á sviði krabbameins-
lækninga nú eða á hverju
ofangreindra sviða megi gera
átak sem komi sem flestum
krabbameinssjúklingum að
sem mestu gagni. Hvað
tækjabúnað varðar leggja sér-
fræðingar í krabbameins- og
geislalækningum mikla
áherslu á línuhraðal (linear
accelerator) og treysti ég
þeirra umsögn. Þótt tækið
sjálft kosti ekki nema 20—30
milljónir og tækniþekking og
sérmenntað starfsfólk sé þeg-
ar fyrir hendi, skortir þó hús-
næði og þar stendur hnífurinn
í kúnni. Bygging húss fyrir
línuhraðal tengist svokallaðri
K-byggingu Landspítalans
sem getur í heild kostað 500
milljónir króna.
2. Mikil vinna hefur verið lögð í
hönnun K-álmu og nýtingu
hennar. Þar er fyrirhuguð
framtíðarstaða fyrir skurð-
stofur spítalans, rannsóknar-
stofur, krabbameins- og
geislalækningar. Þessi starf-
semi Ríkisspítalanna býr við
þröngan og óhagkvæman
húsakost og að stórum hluta
úreltan tækjabúnað. Kostnað-
ur við byggingu K-álmu var
áætlaður 250 milljónir króna í
árslok 1981 og mun nú láta
nærri að byggingin fullbúin
með tækjum kosti um 500
milljónir króna. Til þess að
byrja á verkinu þarf um
14—15 milljónir á næsta ári
en líklega 50—60 milljónir
króna árlega næstu árin.
Samkvæmt nýjustu hug-
myndum er betra að reisa
húsið á tiltöiulega skömmum
tíma þótt það yrði ekki tekið í
notkun nema smám saman en
krabbameinslækningar gætu
hafist þar eftir 3—4 ár.
3. Kröfur til krabbameinslækn-
inga hér á landi hljóta að vera
háar þótt við búum við fá-
menni og fjarri öðrum þjóð-
um. íslendingar gera kröfu um
bestu fáanlegu þekkinguí heil-
brigðismálum og ljóst er að
slík þekking og að geta beitt
henni kostar peninga þótt
hægt sé að senda sjúklinga
utan til lækninga, t.d. með
línuhraðli eða í hjartaskurð-
aðgerðir, en það kostar það
líka sitt. Það gæti líka þýtt að
kostnaðarins vegna eða sjúkl-
ingsins vegna veigruðu menn
sér við að senda veikt fólk
milli landa, sem gæti leitt til
þess að sjúklingar fengju ekki
bestu meðferð sem völ er á.
Þetta held ég að sé kjarni
málsins með línuhraðalinn.
Mér er sagt að helmingur eða
jafnvel % þeirra sjúklinga
sem nú eru meðhöndlaðir með
cobalt-geislum fengju betri
lækningu, áhrifameiri, mark-
vissari og með færri auka-
verkunum ef hér væri línu-
hraðall.
4. Línuhraðall er sérhæft tæki
sem þarf sérhannað húsnæði
og sérfræðiþekkingu. Hann er
notaður við meðferð á sömu
sjúkdómum og cobalt-tæki en
hefur háenergískari geislun,
er nákvæmari, markvissari og
hefur að auki minni áhrif á
svæði sem ekki eiga að fá
geislun. Línuhraðallinn drep-
ur fleiri krabbameinsfrumur
en hefur færri aukaverkanir.
5. Láta mun nærri að upp undir
% allra þeirra sem nú eru
meðhöndlaðir með cobalt-
geislum fengju betri aðferð
með línuhraðli.
Ég hef sem formaður Heil-
brigðisráðs Reykjavíkur ekkert
með þetta mál að gera þar sem
heilbrigðisráð fer með stjórn
heilbrigðismála utan sjúkrahúsa.
Hins vegar vil ég vekja athygli á
mikilvægi þess að verkefnum í
heilbrigðismálum innan og utan
sjúkrahúsa sé raðað í forgangs-
röð og eftir henni farið. Fjár-
veitingar til heilbrigðismála
virðast oft hafa verið tilviljana-
kenndar, hreppapólitík og sér-
hagsmunir haft mikil áhrif. Á
þetta ekki síst við um byggingu
heilsugæslustöðva úti á lands-
byggðinni sem margar hverjar
eru allt of stórar miðað við íbúa-
fjöldann. Ljóst er þó að í mála-
flokki eins og heilbrigðismálum
þarf fé til að standa undir kostn-
aði við hjúkrun, heilsuvernd,
heilsugæslu, fræðslu, tækjakaup
og byggingar. Tækniþekkingu
fleygir fram og við höfum gert
kröfu um fullkomnustu heil-
brigðisþjónustu sem völ er á að
veita á hverjum tíma. Þetta er
meira að segja í upphafsgrein
laga um heilbrigðisþjónustu.
Þar sem fjármunir eru af
skornum skammti og þjóðar-
framleiðsla hefur dregist saman
verður með öllum ráðum að
draga saman seglin í ríkisgeir-
anum. Ég held þó að þróun lækn-
inga megi ekki setja skorður þótt
án efa megi spara víða í heil-
brigðiskerfinu eins og annars
staðar.
Þórarinn Sveinsson
sérfræðingur í
geislalækningum á
geisladeild Land-
spítalans
Á síðustu áratugum hafa orðið
miklar breytingar á krabba-
meinsmeðferð með tilkomu
nýrra geislalækningatækja og
lyfja. Á geisladeild Landspítal-
ans hefur geislameðferð krabba-
meinssjúklinga verið sinnt, fyrst
með röntgentækjum og Radium
en frá árinu 1970 hefur Cobalt-
tæki deildarinnar verið aðal-
geislameðferðartæki lands-
manna.
Frá árslokum 1977 hefur
byggst upp göngudeildarþjón-
usta fyrir krabbameinssjúklinga
á geisladeild Landspítalans og er
þar sinnt jöfnum höndum geisla-
og lyfjameðferð svo og reglu-
bundnu eftirliti í framhaldi
meðferðar. Eru sjúklingakomur
á deildina nú um 15.000 árlega.
Bráðabirgðahúsnæði fékkst í
kvennadeild Landspítalans í
janúarmánuði 1981 fyrir göngu-
deildarþjónustu að hluta til svo
og undirbúning geislameðferðar.
Húsnæði þetta var lánað til 3ja
ára til þess að leysa úr brýnustu
vandamálum deildarinnar, eða
þar til framtíðarlausn væri
fengin á húsnæðismálunum með
nýbyggingu á Landspítalalóð,
svonefndri K-byggingu.
í ársbyrjun 1978 var farið
fram á að keypt yrði til landsins
nýtt geislameðferðartæki, svo-
nefndur línuhraðall, til þess að
unnt væri að bæta geislameðferð
krabbameinssjúklinga.
í framhaldi þessa var leitað til
breska ráðgjafarfyrirtækisins
Lewelin Davis Weeks, en full-
trúar þess höfðu á árunum 1970
til 1971 gert þróunaráætlun yfir
byggingarframkvæmdir á Land-
spítalalóð. Skilaði fyrirtækið
áliti sínu á árinu 1979 sem unnið
hafði verið í samvinnu við yfir-
stjórn mannvirkjagerðar á
Landspítalalóð, húsameistara
ríkisins og læknaráð Landspítal-
ans. Niðurstaðan var sú að lagt
var til að reist yrði byggingar-
samstæða á norðvesturhluta
Landspítalalóðar. Var henni ætl-
að að hýsa geisladeild (krabba-
meinslækningadeild) Landspít-
alans og þar með línuhraðal og
að auki að leysa úr húsnæðis-
vanda þeirra deilda sjúkrahúss-
ins sem verst eru settar. Má þar
meðal annars nefnda meinaefna-
og blóðmeinafræðideild, ísótópa-
stofu, skurðstofur og gjörgæslu-
deild auk daggæsludeildar og
næturmóttöku. Jafnframt var
ætlað að húsnæði það sem losn-
aði við flutning þessara deilda
yrði nýtt af öðrum stoðdeildum
sjúkrahússins, t.d. röntgendeild
sem skortir mjög viðunandi hús-
næði.
Á þennan hátt átti að tryggja
gæði sérhæfðrar læknisþjónustu
á Landspítalanum þar eð ljóst
var að húsnæðisskortur og að-
stöðuleysi stefndu sérhæfðri
þjónustu sjúkrahússins í bráðan
voða.
Ljóst varð einnig að ekki er
lengur unnt að leysa vanda einn-
ar sérgreinar án þess að jafn-
framt sé tekið tillit til þarfa
þeirra stoðdeilda sem sérhæfð
læknisþjónusta byggir á.
í framhaldi þessarar undir-
búningsvinnu var veitt á fjárlög-
um ársins 1980 100 millj. gam-
alla króna til undirbúnings
framkvæmda. Síðan hefur fjár-
veitinganefnd Alþingis veitt fé
árlega til byggingarinnar frá 1
millj. nýkróna til 4 milljóna.
í fjárlagafrumvarpi því sem
nú liggur fyrir Alþingi er veitt fé
til K-byggingarinnar 5. árið í
röð. Upphæðin nú er 2,3 millj.
króna og ef hún fæst ekki hækk-
uð í meðferð þingsins er tryggt
að framkvæmdum verði frestað
um enn eitt árið til viðbótar.
Ef svo verður er ábyrgð fjár-
veitingavalds og Alþingis mikil.
í framhaldi þess má minna á
leiðaraskrif Morgunblaðsins
fyrir rúmu ári eða þann 11. nóv.
1982, en í honum segir meðal
annars:
„Mjög brýn þörf kallar á að
koma K-byggingu Landspítalans
upp sem allra fyrst, til að koma
þýðingarmiklum þáttum í heil-
brigðismálum þjóðarinnar í við-
unandi horf, hvað starfsaðstöðu
og tækjakost varðar.
Það er tímabært fyrir póli-
tíska yfirstjórn heilbrigðismála í
landinu að reka af sér slyðruorð-
ið og láta verkin tala í stað van-
efndra orða.
K-bygging Landspítalans er
verkefni sem verður prófsteinn á
vilja hennar við afgreiðslu fjár-
laga fyrir komandi ár.“ Svo
mörg voru þau orð.
Hvað varðar spurningar
Morgunblaðsins nú um þarfir
krabbameinslækninga á Islandi,
skal þeim svarað á eftirfarandi
hátt:
I. Brýnasta framkvæmdin er
sem áður að taka línuhraðal í
notkun hérlendis til geisla-
meðferðar eins fljótt og unnt
er. Jafnframt er brýn nauðsyn
á því að legudeild fáist fyrir
krabbameinssjúklinga. Þá er
og nauðsynlegt að bæta úr
húsnæðisþrengslum annarra
sérgreina til þess að tryggja
gæði þessarar sérhæfðu þjón-
ustu.
II. Áætlaður byggingarkostnað-
ur K-álmu er 261 milljón
króna en búnaður og tæki eru
áætluð kosta 203 milljónir. Til
samanburðar má t.d. benda á
kostnað við byggingu skuttog-
ara. Tæknilega er unnt að
byggja K-álmu í áföngum. Við
það yrði heildarkostnaður
byggingarinnar nokkru hærri,
en hins vegar yrði þá unnt að
taka hluta hennar í notkun
fyrr en áætlað hefur verið.
Kostnaður mundi þá ráðast af
stærð áfanga og byggingar-
hraða.
III. Hvað varðar aðstöðu og
tækjabúnað til krabbameins-
lækninga hérlendis, þá eru
kröfurnar einfaldlega þær að
gæði þjónustunnar standist
samanburð við meðferð þá
sem veitt er á Norðurlöndum.
IV. -V. Línuhraðall gefur mögu-
leika til nákvæmari geisla-
meðferðar, einkum ef um er
að ræða djúpstæð æxli í lík-
amanum. Jafnframt verður
geislaskammtur í aðliggjandi
heilbrigð líffæri lægri og
aukaverkanir meðferðar því
oft minni.
Á síðasta ári fengu tæplega
290 sjúklingar geislameðferð á
Cobalt-tæki Landspítalans.
Áætla má að sú tala fari heldur
hækkandi á komandi árúm og
u.þ.b. helmingur þeirra sjúkl-
inga myndi hafa gagn af línu-
hraðalgeislun.
Áætlaður meðalkostnaður við
geislameðferð erlendis á næsta
ári er a.m.k. 5—600 þús. krónur
á sjúkling. Sést á þessari tölu að
unnt er að spara þjóðarbúinu
verulegar fjárhæðir, verði bygg-
ingarframkvæmdum hér hraðað.
Er því skorað á Alþingi og
hæstvirta ríkisstjórn að styðja
óskir hæstvirts heilbrigðisráð-
herra og auka fjárveitingu til
K-byggingar Landspítalans við
2. eða 3. umræðu um fjárlög,
þannig að unnt verði að hefja
framkvæmdir af fullum krafti á
komandi ári.
Kjartan Magnús-
son læknir á
geisladeild Land-
spítalans
1. Erfitt er að svara þessari
spurningu í stuttu máli. Aðstaða
krabbameinslækningadeildar
Landspítalans er bágborin og úr-
bóta þörf á mörgum sviðum.
Deildin er landfræðilega séð
tvískipt. Cobolt-tækið, þar sem
geislameðferðin er gefin, er stað-
sett í kjallara gamla spítalans,
en göngudeildin, þar sem reglu-
bundið eftirlit og lyfjagjöf fer
fram er staðsett í húsi kven-
sjúkdómadeildar og er þar um að
ræða bráðabirgðahúsnæði.
Fullkominn tölvubúnaður í
tengslum við tölvusneiðmynda-
tæki spítalans hefur aukið ná-
kvæmni við undirbúning geisla-
meðferðar m.t.t. ákvörðunar á
geislareitum. Engin keðja er þó
sterkari en veikasti hlekkur
hennar. Cobolt-tækið, sem deild-
in hefur til umráða í dag upp-
fyllir ekki þær kröfur, sem gera
verður til nútímageislameðferð-
ar. Af þessum sökum hefur verið
nauðsynlegt að senda sjúklinga
til útlanda til meðferðar og gera
má ráð fyrir að slíkt verði gert í
vaxandi mæli, ef ekki fæst til
landsins nýtt geislameðferðar-
tæki, svonefndur línuhraðall.
Hins vegar rúmar húsnæði
geisladeildar nú engan veginn
slíkt tæki og kallar þetta á sér-
hannað húsnæði, sem rúma
myndi geislatæki og væri i nán-
um landfræðilegum tengslum
við göngudeildarþjónustuna.
Annað mál sem ég tel brýnt að
leysa er að komið verði á legu-
deildaraðstöðu. Sjúklingar deild-
arinnar eru dreifðir um allan
spítalann og öll sjúkrahúsin í
Reykjavík, sem er allsendis
ófullnægjandi þegar haft er í
huga hversu sérhæfð meðferð og
hjúkrun er. Krabbameinslækn-
ingadeild án legudeildar er sér-
fyrirbrigði.
2. Frá því í haust hefur verið
rætt um að byggja upp u.þ.b. %
hluta hússins, þar sem byrjað
yrði á svonefndum lagnagangi,
sem þjóna skyldi byggingunni
svo og öðrum byggingum á
Landspítalalóð. Gangur þessi
mun liggja undir austasta hluta
álmunnar, en til greina kæmi að
bíða með lagnagang og byggja
þann hluta byggingar sem er
vestan lagnagangs og yrði að
gólffleti u.þ.b. % hluti hússins
fullbyggðs. Ætla má að heildar-
kostnaður við gerð hússins
hækki eitthvað við að byggjá í
áföngum, kostnaður vegna
lagnagangs fellur þó brott að
sinni verði vestasti hlutinn
byggður nú. Verði þessi leið val-
in getur það þýtt að húsnæði
krabbameinsdeildar, sem hýsa
mun geislatæki kæmist fyrr í
gagnið.
3. Islendingar hafa alltaf verið
kröfuharðir og borið sig saman
við stærri og ríkari þjóðir. Hefur
þetta ekki síst átt við heilbrigð-
iskerfið. íslenskir læknar sækja
sérfræðimenntun sína til
margra landa, þannig að breidd
þekkingar hér er oft meiri en
gengur og gerist í öðrum lönd-
um. Finnst mér eðlilegt að gerð-
ar séu sömu kröfur hér til
krabbameinslækninga og erlend-
is. Ef aðstaða hér á landi er ekki
jafngóð eiga sjúkl. rétt á ferð til
útlanda til lækninga. Hins vegar
bera að hafa í huga að sjúklingar
sem nýlega hafa fengið greint
krabbamein eru síst til þess
fallnir að vera slitnir upp með
rótum frá sínu eðlilega umhverfi
og sendir til framandi stofnana
erlendis, þar sem málakunnátta
getur verið Þrándur í Götu.
4. Línuhraðall getur gefið
tvennskonar geislun, það er svo-
kallaða gammageislun, sam-
bærilega við geislun frá Cobolt-
tæki, en margfalt orkumeiri, en
einnig svokallaða elektrónugeisl-
un, sem er grunngeislun. í báð-
um tilfellum gefur tækið mögu-
leika á mismunandi orkustill-
ingu. Háorku-gammageislun er
hentug við djúpliggjandi æxli,
svo og við æxli sem liggja nálægt
viðkvæmum, heilbrigðum vefj-
um með takmarkað geislaþol.
Þessi tegund geislunar hlífir húð
SJÁ NÆSTU SÍÐU