Morgunblaðið - 24.01.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JANÚAR 1984
TltEIIOLT NJÓSNAMÁLU) í NOREGI
Káre Willoch forsætisráðherra:
Njósnirnar valdið
okkur gífiirlegu tjóni
Njósnamálið er mjög alvarlegt og
hefur valdið þjóðinni tjóni, en
ómögulegt er að segja á þessu stigi
hversu mikið tjónið er, sagði Káre
Willoch forsætisráðherra eftir fund
rfkisstjórnarinnar um mál Arne Tre-
holt í dag.
Willoch sagði að njósnamálið
yrði til að samband við Sovétríkin
stirðnaði og að Sovétmenn bæru
alla ábyrgð á því hvernig komið
væri. Hrósaði forsætisráðherrann
öryggislögreglunni fyrir frammi-
stöðu sína við að afhjúpa Treholt,
— afhjúpun sem stöðvað hefur
leka sem var verulega hættulegur
landi voru, sagði Willoch.
Svenn Stray utanríkisráðherra
segir Ame Treholt hafa valdið
mestu tjóni meðan hann var per-
sónulegur ritari og ráðherraritari
Jens Evensens hafréttarráðherra.
Eftir að stjórn Káre Willoch tók
við 1981 hafi Treholt ekki haft að-
gang að upplýsingum sem skipt
hefðu verulegu máli og valdið
tjóni ef þær hefðu fallið öðrum í
hendur.
— í tíð stjórnar Willochs hefur
Henti gam-
an að KGB
Arne Treholt virðist vera
svalur njósnari. Aðeins
nokkrum dögum áður en
hann var handtekinn spaug-
aði hann og gerði að gamni
sínu um KGB í viðtali við
fréttamann norska blaðsins
Verdens Gang.
Blaðið hafði sama dag birt við-
tal við fyrrverandi útsendara
KGB í London, sem hélt því fram,
að helmingur starfsmanna
norska utanríkisráðuneytisins
væri á mála hjá sovésku leyni-
þjónustunni. Hafði blaðið sam-
band við Treholt í tilefni þessara
ummæla, þar sem hann var skrif-
stofustjóri ráðuneytisins og jafn-
framt talsmaður þess.
Er blaðamaðurinn bað Treholt
að reyna að geta sér til um
hversu margir starfsmanna hans
væru í þjónustu KGB hló hann
við og þætti síðan við, í spaug-
sömum tón, að hann gæti komist
að því með einu símtali. Hann
hélt síðan áfram í hæðnislegum
tón og hvatti blaðið eindregið til
þess að láta ekki deigan síga í
njósnarauppljóstrunum sínum.
Bætti því jafnframt við í lokin, að
blaðamenn VG hlytu að vera einu
mennirnir, sem gætu séð draug
um hábjartan dag.
Treholt haft takmarkað olnboga-
rými og ekki haft aögang að nein-
um upplýsingum eða trúnaðar-
málum sem snertu NATO eða
varnir landsins, sagði Stray.
Anders C. Sjástad varnarráð-
herra segir að ekki sé hægt að iíta
fram hjá þeim möguleika að
njósnir Treholts hafi valdið vörn-
um landsins tjóni. Hann sagði að
Treholt hefði fengið inngöngu í
norska landvarnaskólann 1982
(forsvarets högskole), þar sem
synjun um inntöku hefði hugsan-
lega getað valdið grunsemdum hjá
Treholt og hann uppgötvað að
hann væri undir eftirliti.
Sjástad segir að Treholt hafi
ekki haft aðgang að mörgum
leyndarmálum er hann var við
nám í landvarnaskólanum. Mest-
öll kennslan hafi verið í fyrirlestr-
aformi þar sem engum skrifuðum
gögnum hafi verið deilt út.
Gátu ekki fundið
mann í betri stöðu
Rússar hafa ekki getað óskað
sér mann í betri stöðu sem njósn-
ara í Noregi; mann sem hafði mikil
áhrif í tíð Jens Evensen hafréttar-
ráðherra; mann sem vegna þeirrar
gífurlegu virðingar sem hann naut,
mótaði þróun norskra utanríkis-
mála á áttunda áratugnum, segir
Ivan Kristoffersen, aðalritstjóri
blaðsins Nordlys.
Kristoffersen var ráðherrarit-
ari í sjávarútvegsráðuneytinu á
þeim tíma sem Norðmenn áttu í
samningaviðræðum við Sovét-
menn um fiskveiðilögsöguna í
Barentshafi, sem lauk með
samkomulagi um svokallað
gráasvæði.
Ame Treholt, hinn framsækni
stjórnmálamaður og diplómat,
hafði lykilhlutverki að gegna við
mótun þeirrar stefnu sem leiddi
til útfærslu norsku efna-
hagslögsögunnar 1976. Hann
þekkti betur en aðrir afstöðu
Norðmanna í þessum efnum og
mótaði þá stefnu sem tekin var í
samningaviðræðum við Rússa
um skiptingu lögsögu í Bar-
entshafi og í málefnum Sval-
barða. Hann vissi um hinar mik-
ilvægu auðlindir Barentshafsins,
í sjónum og á botninum, sem
Rússar og Norðmenn deildu um
á sínum tíma og nærri leiddu til
vinslita þjóðanna, skrifar Krist-
offersen.
Treholt áður en hann tók þátt í hinu árlega New York-maraþonhlaupi í fyrra.
Iþróttaunnendum til fróðleiks má benda á að hann lauk hlaupinu á 2 klst. og
54 mín.
Treholt kom ótrúlega víða við á ferii sínum:
Hafði aðgang að skýrsl-
um um varnir NATO
LÖGREGLAN veit enn sem komið
er ekki hversu mikilvæg þau skjöl
eru, sem Treholt lét Sovétmönnun-
um í té. Stöðugar yfirheyrslur standa
nú yfir og margar vikur og jafnvel
mánuðir geta liðið áður en þeim
verður að fullu lokið. Eins og málin
standa nú er fátt, sem lögreglan og
forráðamenn utanríkisráðuneytisins
geta gert, annað en að kanna hvaða
möguleika Treholt hefur haft til að
afla sér upplýsinga f nafni stöðu
sinnar innan utanrfkisráðuneytisins.
Sem ritari Evensens á meðan
hann gegndi embætti hafréttar-
ráðherra hafi Treholt aðgang að
öllum skjölum er lutu að stefnu
Norðmanna f hafréttarmálum.
Mörg þeirra skjala gegndu örygg-
is- og hernaðarlegu mikilvægi.
Aðildarríki Atlantshafsbanda-
lagsins halda alltaf fjöldamarga
fundi í höfuðstöðvum sínum f
Brussel, þar sem þau bera saman
bækur sínar og samræma stefnu
sína og afstöðu að svo miklu leyti
sem slíkt er mögulegt. Treholt var
viðstaddur a.m.k. einn slíkan sam-
ráðsfund. Eðliiegt er að ætla, að
hann hafi við þetta tækifæri haft
aðgang að skýrslum frá fyrri
fundum. Hann hefur því ekki að-
eins haft aðgang að skjölum og
skýrslum er snertu varnir Noregs,
heldur alls Atlantshafsbandalags-
Treholt var á ferð með Evensen
í Moskvu 1977, þar sem viðræður
fóru fram um hin svonefndu og
umdeildu „gráu svæði" Barents-
hafsins. Aðrir þeir, sem áttu sæti í
sendinefndinni, höfðu á orði
hversu vel Sovétmenn virtust að
sér í varnarmálum Norðmanna, og
kom það þeim stórlega á óvart.
Sovétmenn hafa þó alla tíð mætt
vel undirbúnir að samningaborð-
inu, þannig að ekki þarf að vera,
að upplýsingar frá Treholt hafi
breytt verulegu þar um.
A þessum tíma var Evensen, og
þar með auðvitað Treholt, á kafi
við lausn hinna viðkvæmu deilu-
mála um skiptingu hafsvæðisins
Jens Evensen, fyrrum hafréttarráðherra, um njósnir Treholt:
„Það hræðilegasta, sem ég
hef nokkru sinni upplifað“
ARNE Treholt var árið 1976 út-
nefndur ritari þáverandi hafrétt-
armálaráðherra, Jens Evensen.
Þótt Treholt hafi aðeins gegnt
hlutverki ritara Evensen var það
haft í flimtingum, að í raun réttri
vaeri hlutverkaskiptingin öfug, þ.e.
Evensen væri aðstoðarmaður Tre-
holt. Það liggur Ijóst fyrir, að Ev-
ensen hlustaði jafnan með athygli
á allar ráðleggingar Treholts.
Sjálfur hefur Evensen lýst
sambandi sínu við Treholt, sem
sambandi föður og sonar. „Mér
fannst ég oft vera faðir hans,“
hefur Evensen sagt. Á síðasta
áratug fylgdi Treholt Evensen á
ferðum hans um allan heim, m.a.
á fjölþjóðaráðstefnu, þar sem
fjallað var um samskiptin við
Sovétríkin.
Núna hefur Jens Evensen
þetta að segja: „Ég hef samúð
með þessu spillta háttarlagi Tre-
holt.“ Evensen sneri þegar í stað
heim úr fimm vikna sumarleyfi í
Afríku er hann frétti af hand-
töku Treholt og kom til Oslóar í
gærkvöldi. Virtist hann mjög
sleginn yfir tíðindunum og sagði:
„Þetta er það hræðilegasta, sem
ég hefi nokkru sinni upplifað."
Þó sagðist hann ekki vera bitur í
garð Treholt. „Þetta er hvorki
stund til beiskju né haturs,„“
sagði hann við fréttamenn við
heimkomuna. „Maður hlýtur að
finna til samúðar," bætti hann
við. Evensen verður til taks fyrir
öryggislögregluna ef þörf er tal-
in krefja.
norður af Noregi. Sér f lagi sner-
ust viðræðurnar um skiptingu
landgrunnsins í Barentshafi. Það
deilumál er reyndar enn óleyst.
Er Treholt kom heim úr starfi
sínu sem ráðgjafi sendiherra Nor-
egs hjá Sameinuðu þjóðunum 1982
settist hann á skólabekk í her-
skóla norska varnarmálaráðu-
neytisins. Þá þegar var hann
grunaður um njósnir, en yfirvöld
vildu ekki með nokkru móti að
hann kæmist að því að hann væri
grunaður. Skömmu fyrir jól var
hann svo hækkaður í tign, svona
rétt til að gera gera hann alveg
grunlausan, og skipaður skrif-
stofustjóri og þar með um leið
talsmaður utanríkisráðuneytisins.
Þar hafði hann eins góða yfirsýn
yfir utanríkismál Norðmanna og
hugsast gat. Það er þvf til efs, að
Sovétmenn gætu hugsanlega hafa
valið betri mann
Engum Rússa
vísað úr landi
Enginn diplómatanna 36 eða
nokkur annar í hópi um 60 starfs-
manna sovézka sendiráðsins í Osló
hefur verið lýstur „óæskileg per-
sóna“ vegna njósnamálsins og vísað
úr landi, samkvæmt upplýsingum
Geir Grung, blaðafulltrúa utanríkis-
ráðuneytisins.
Eigi er búist við að hafist verði
handa um brottvikningu fyrr en
rannsókn málsins er vel á veg
komin og yfirheyrslur yfir Treholt
hafa leitt betur í ljós umfang
þessa njósnamáls.