Morgunblaðið - 28.07.1985, Blaðsíða 5

r t rn4/T ir/'ip míi » 'iíiir ÍT 1:
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JtJLl 1985 B 5

Myndin er tekin af verðlaunahöfum í ritgerðarsamkeppni New York Herald Tribune í heimsókn hjá Eisenhower
Bandaríkjaforseta í Hvíta húsinu 1955. Eisenhower var haldinn slsmu kvefi og sést hér segja við Guðrúnu: „Ég vona,
að ég smiti þig ekki af kvefinu.“
Sendinefnd íslands á Kvennaráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Kaupmannahöfn 1980. Formaður nefndarinnar var
Einar Ágústsson, en Guðrún var einn nefndarmanna.
Lögfræðingafélags Islands og hef-
ur verið varaformaður félagsins
frá 1981. Hún var á lista Sjálfstæð-
isflokksins við borgarstjórnarkosn-
ingar i Reykjavík 1962 og vara-
borgarfulltrúi flokksins þar
1962—1966. Hún sat í barna-
verndamefnd og framfærslunefnd
borgarinnar þetta kjörtímabil.
Guðrún fluttist ásamt fjölskyldu
sinni í Garðahrepp 1967 og var hún
varahreppsnefndarmaður Sjálf-
stæðisflokksins I Garðahreppi
1970—1972, í hreppsnefnd 1972—
1974 og formaður félagsmálaráðs
Garðahrepps 1970—1972. Guðrún
tók þátt í samningu laga um jafn-
rétti karla og kvenna 1976.
„Ég varð aðjúnkt I lagadeild
haustið 1970 og kenndi þá sifjarétt
fyrir Ármann Snævarr hæstarétt-
ardómara, þáverandi prófessor. Ég
kenndi persónurétt 1970—1973 og
stjórnarfarsrétt 1974—1979, en hef
kennt sifjarétt frá 1970 og erfða-
rétt frá 1980. Sifjaréttur er fjöl-
skylduréttur," sagði Guðrún, þegar
ég spurði hana nánar um laga-
kennsluna. „Hann fjallar um sam-
band hjóna inn á við og út á við; um
stofnun og slit hjúskapar, um rétt-
indi og skyldur hjóna og um sam-
band foreldra og barna og rétt
barna. Erfðaréttur fjallar hins veg-
ar um það, hvað verður um eigur
manns að honum látnum, hverjir
eru lögerfingjar og um gerð erfða-
skrár.“
Jafnrétti í
hjúskap 1923
Mig fýsti að vita, hvernig lög
sifjaréttarins hefðu þokast í jafn-
réttisátt undanfarin ár. Ég spurði
hana einnig um réttarstöðu óvígðr-
ar sambúðar. Guðrún svaraði því
til, að „lög um réttindi og skyldur
hjóna frá 1923 þóttu byltingar-
kennd, er þau voru sett. Ástæðan
er sú, að þau kveða á um jafnrétti
kvenna og karla í hjúskap og voru
auðvitað langt á undan sinni sam-
tíð. Önnur lög hafa ekki fylgt þeirri
stefnu, er þarna var mörkuð. Má
nefna sem dæmi, að skattalögin
kveða á um samábyrgð hjóna á
greiðslum opinberra gjalda —
þrátt fyrir lögin frá 1923, er gera
ráð fyrir skiptri skuldaábyrgð.
Standi eiginmaður ekki i skilum
við stjórnvöld, þá ber konu hans að
greiða það sem á vantar og öfugt
skv. skattalögunum. Auðvitað á
hvort hjóna um sig að greiða sína
skatta. Það er mikið jafnréttismál,
því að efnahagslegt sjálfstæði er
algjör forsenda jafnréttis. Það er
ekki fyrr en konan hefur sömu að-
stöðu og karlinn til að afla sér
tekna, sem unnt er að ræða um
jafnrétti.
Lög um stofnun og slit hjúskapar
hafa breyst. Nú eru í gildi lög frá
1972. Þróunin hefur orðið í þá átt
að auðvelda fólki að stofna og slita
hjúskap. Ríkisvaldið hefur minni
afskipti en áður af þvi. Nú er fátt
er kemur í veg fyrir hjónavígslu.
Það helsta er bann við tvfkvæni og
náinn skyldleiki. Nú er einnig litið
svo á, að ríkisvaldið eigi ekki að
þvinga fólk til að búa saman, sem
ekki vill það sjálft. Hjón geta skilið
að borði og sæng án þess að þurfa
að tilgreina ástæðu. Hvort þeirra
um sig á kröfu á lögskilnaði þegar
eitt ár er liðið frá skilnaði að borði
og sæng. Hjónaskilnuðum hefur
fjölgað geysilega. Margir vilja
rekja orsakir þess til kvennabar-
áttunnar. Ég tel, að þeir hafi trú-
lega eitthvað til sins máls.
Ráðleggur hjónaband
Sum lög binda viss réttaráhrif
við óvígða sambúð, s.s. trygginga-
lög, skattalög og lífeyrissjóðslög —
en þau eru vissum skilyrðum háð.
Barnalögin gera óvigðri sambúð
jafn hátt undir höfði og hjóna-
bandinu. Þar er enginn greinar-
munur gerður á því hvort foreldrar
barns eru giftir eða ekki hvað for-
sjá barnsins snertir. Samkvæmt
barnalögum fara foreldrar, sem
búa saman, sameiginlega með for-
sjá barnanna. Hins vegar eiga lög-
in um stofnun og slit hjúskapar cða
um réttindi og skyldur hjóna ekki
við um óvigða sambúð. í óvígðri
sambúð gildir nefnilega ekki hin
svonefnda helmingaskiptaregla
eins og í hjúskap. í óvigðri sambúð
er litið á hvorn aðila sem sjálfstæð-
an og óháðan einstakling fjár-
hagslega séð. Það má vel vera, að
fólk telji sig frjálsara og óháðara í
þessu sambýlisformi. Kvennabar-
áttan hefur sennilega einnig ýtt
undir slík viðhorf. En ég ráðlegg
hins vegar fólki að gifta sig frekar
vegna þeirra fjárhagsdeilna, sem
oft og einatt skjóta upp kollinum
við slit óvígðrar sambúðar og valda
því, að fólk þarf að standa í lang-
varandi málaferlum fyrir dómstól-
um. Engin sérstök lög eru til um
óvígða sambúð. Maki er skylduerf-
ingi skv. erfðalögum, en samsvar-
andi lög, er taki til óvígðrar sam-
búðar, eru ekki til. Nýlega voru að
vísu sett lög um erfðafjárskatt,
sem gera fólki í óvígðri sambúð
jafn hátt undir höfði og hjónum,
þ.e. eftirlifandi sambúðaraðili þarf
engan erfðafjárskatt að greiða.
Hins vegar er skilyrði fyrir þessu
það, að til sé erfðaskrá, þar sem
sérstaklega er tekið fram, að um
óvígða sambúð hafi verið að ræða.“
Fjolskyldan grunnein-
ing þjóðfélagsins
Guðrún kvað fjölskylduna þá
grunneiningu, sem þjóðfélagið
byggðist á. „En fjölskyldan er ekki
sú sama í dag og áður fyrr, er hjón
bjuggu saman með börnum sinum
— og konan sá um heimilið, en
karlinn vann fyrir því. Þetta er úr-
elt. 1 dag er líka margt, sem glepur
fyrir fjölskyldunni, sem ekki
þekktist á mínum æskuárum. Þá
var ekki mikið um skemmtistaði og
sjónvarp og myndband var ekki til.
Nú er togað í fjölskylduna úr öllum
áttum. Það er auðvitað jafn nauð-
synlegt, að hver og einn eigi sína
fjölskyldu eins og áður þar sem
hann á sér athvarf og skjól. Óvígð
sambúð er alveg sama nútíma-
fjölskyldan og sú, sem myndast í
hjónabandi. En þetta sambúðar-
form er ekki eins góð trygging og
hjónabandið, ef eitthvað fer úr-
skeiðis. Þótt lög um almennar
tryggingar taki mikið tillit til
óvígðrar sambúðar, þá er aðstoð
samkvæmt þeim lögum háð vissum
skilyrðum, þ.e. að aðilar sambúðar-
innar hafi búið saman í minnst 2 ár
eða eigi saman barn eða von á
barni. Hér er strax veikur punktur.
Hvenær hófst sambúðin? Það er
ekki unnt að staðfesta slíkt með
ákveðinni dagsetningu. Hér er ekki
við neinn ákveðinn gerning að miða
eins og gildir um hjónavígslu. Þeg-
ar fólk fer í sambúð og ætlar sér að
lifa í sambýli er takmarkið það
sama og hjá hjónum. Einfaldast er
þvi að ganga í hjónaband. Þá eru
hlutirnir á hreinu og allra réttar-
áhrifa gætir, sem hjúskap eru búin
lögum samkvæmt.
Oft er það svo, að óvígð sambúð
kemur í stað trúlofunar, sem nú er
að mestu úrelt. Hugsunin er þá að
giftast eftir tiltölulega skamma
sambúð. En þróunin verður oft í þá
átt, að ekkert verður úr giftingu og
sambúðin fer í sama farveg og
hjónaband — en án þeirra réttinda,
sem hjónabandinu fylgja. Fæstir
hugsa út í það, að tryggja sig með
samningum og erfðaskrám."
Guðrún kvað unnt að lesa
ákveðna þróunarsögu úr lögum.
Fyrst væru þau stíf og settleg. Þá
væri farið að veita undanþágur,
sem væru svo lögfestar við endur-
skoðun laganna. „Hlutverk löggjaf-
ans er að mínum dómi fólgið í því
að gera löggjöf um hjónaband að-
laðandi vegna þeirra réttaráhrifa,
sem allir þekkja. Á hinn bóginn má
ekki heldur gleyma því, að stund-
um er óvígð sambúð æskilegri. Má
nefna þann, sem situr í óskiptu búi,
sem dæmi um slíkt. Sá hinn sami
yrði lögum samkvæmt að skipta
búi, er hann giftist á nýjan leik, en
það þarf hann ekki að gera ef hann
fer í óvigða sambúð. Þetta getur
valdið eignaflækjum, sem erfitt
verður að greiða úr.“
Verkaskipting
aukaatriði
Guðrún hafði nefnt fyrr í sam-
tali okkar, að hún aðhylltist ekki
þá skoðun, að jafnrétti fælist í
jafnri verkaskiptingu á heimilinu.
Slíkt yrði að fara eftir áhuga hvers
og eins og tillit yrði að taka til
meðlima fjölskyldunnar. Þó yrðu
menn að geta gengið í öll störf og
sjálfsagt væri að hver og einn fengi
þá reynslu á heimilinu, að hann
gæti séð um sig sjálfur. En í hverju
felst hið eiginlega jafnrétti?
„Jafnrétti felst í því, að allir hafi
sömu aðstöðu til að gera það, sem
þeir helst vilja. Það er langt I land
með það, að konur hafi aðstöðu til
jafns við karla til að vinna að sín-
um málum. Hægt er að tala um
tvöfalt vinnuálag kvenna, því að
konan ber yfirleitt ábyrgð á heimili
og umönnun barna. Tilgangur jafn-
réttishreyfingarinnar var ekki sá,
að konur hættu að eiga börn og
fjölskyldan legðist niður. Þá væri
verr af stað farið en heima setið.
En kannski gerði fólk sér ekki
grein fyrir því hvert stefndi." Guð-
rún kvað mikla hætta vera á slíku
nú um stundir. „Starfandi konur
fresta að stofna heimili og eiga
börn. Upphaflega var takmarkið að
fá sömu laun og sömu möguleika og
karlar. Konur ljúka námi nú I æ
ríkari mæli og þær eru auðvitað
ekki tilbúnar til að fórna starfs-
menntun sinni möglunarlaust fyrir
húsmóðurstarfið. Það verður að
auðvelda fjölskyldunni að halda
saman. En engin allsherjarlausn
hefur fundist, hvernig það verði
best gert. En það hjálpaði, ef bæði
kynin byggju við sveigjanlegan
vinnutíma, sem væri styttri fyrir
foreldra smábarna. Og svo má ekki
gleyma hinni margumræddu hug-
arfarsbreytingu, þ.e. að sjálfsagt sé
að bæði karlinn og konan annist
fjölskyldu og börn.“ Guðrún kvað
vissa hlutverkaskiptingu nauðsyn-
lega. En öfgarnar mættu ekki leiða
tii þess, að kona mætti ekki vinna
heima. „Ég er á móti því, að allar
konur eigi að vinna úti. Sumar vilja
aðeins vinna heimilisstörf. Vand-
inn er hins vegar sá, að fæstar kon-
ur hafa um nokkuð að velja. I dag
hefur taflið eiginlega snúist við á
þann hátt, að báðir aðilar verða að
vinna úti.
Konur verða að hafa starfs-
menntun svo þær geti séð um sig
sjálfar," sagði Guðrún, þegar ég
spurði hana hvort konur þyrftu nú
að hafa ákveðna menntun. „Hjóna-
bandið er ekki nein framfærslu-
stofnun. Það á jafnt við um karla
sem konur, að það geta ekki allir
farið í háskóla. En starfsmenntun
er konum nauðsynleg. Mér þykir
rétt að hvetja allar stúlkur til að
afla sér menntunar svo þær geti
séð um sig sjálfar."
Forréttindi kvenna
nú lögfest
Ég spurði Guðrúnu hvort henni
þætti vera mikil togstreita milli
karla og kvenna. Hún svaraði því
til, að svo væri, „en þó ekki svo
mjög á yfirborðinu. Það er þó ekki
það versta. Margar konur telja
nefnilega, að rétt sé að krefjast for-
réttinda og líta á jafnréttisbarátt-
una sem baráttu kynjanna. I lögun-
um um jafnrétti karla og kvenna
frá 1976 er ekkert ákvæði um for-
réttindi kvenna. En Álþingi hefur
nú samþykkt ný jafnréttislög (nr.
65/1985), sem kveða á um það, að
heimilt sé að draga hlut kvenna
frekar en karla. Þetta er skýrt
ákvæði um forréttindi. Ég er alfar-
ið á móti slíku. Stundum heyrist
sagt, að konur verði að tryggja sér
forréttindi meðan á jafnréttisbar-
áttunni standi. En það er nú einu
sinni svo, að erfitt er að afnema