Morgunblaðið - 21.12.1985, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 21. DESEMBER1985
61
Eg verð nú satt að segja
að viðurkenna að ég.
skil ekkert í ykkur ís-
lendingum að hafa ekki
fyrir löngu ráðizt gegn
tannskemmdum og útrýmt þeim,
a.m.k. að mestu leyti. Það er áreið-
anlega vandalítið að bjarga ís-
lenzkum tönnum — þið eruð svo
ötul í öllum framkvæmdum, byggið
hús og leggið brýr og vegi um þetta
Dr. Louis W. Ripa og Ólafur Höskuldsson barnatannlæknir.
Með flúorblöndun í drykkj-
arvatn er unnt að útiloka tann-
skemmdir að mestu leyti
— segja Louis W. Ripa og Ólafur Höskuldsson
land sem vissulega gerir kröfu til
þess að duglega sé tekið til hendi.
Á sama hátt ætti ykkur ekki að
verða skotaskuld úr því að útrýma
þeim ófögnuði sem tannskemmdir
eru.“
Þetta sagði Louis W. Ripa, pró-
fessor við barnadeild tannlækna-
skólans við State University of
New York, en hann var fyrirlesari
á Ársþingi Tannlæknafélags ís-
lands og flutti þar erindi um ný
viðhorf 1 vörnum gegn tann-
skemmdum. Hann fjallaði um eðli
tannskemmda, notkun og áhrif
efna sem notuð eru til að hlífðar-
húða bitfleti tanna, svo og um
notkun flúors til að sporna við
tannskemmdum.
„Það er ekki vafamál að þegar á
heildina er litið er hægt að koma
í veg fyrir tannskemmdir að mestu
leyti með því að blanda flúor í
drykkjarvatn þar sem það er fram-
kvæmanlegt og með því að gefa
flúortöflur eða sjá til þess með
öðrum hætti að fólk fái flúor þar
sem því verður ekki við komið að
blanda því í vatnið. Flúorblöndun
í drykkjarvatn er einungis raun-
hæfur kostur í þéttbýli eða þar sem
vatnsveitur eru, en það er enginn
vandi að sjá til þess að fólk fái
nægilegt magn af þessu nauðsyn-
lega efni með öðrum hætti. Varð-
andi flúor er nauðsynlegt að hafa
í huga að þetta efni fyrirfinnst í
öllu vatni sem haft er til drykkjar
en það er þó mismunandi mikið.
Það er einmitt magnið sem ræður
úrslitum um það hvort flúor í
drykkjarvatni nægir til þess að
varna tannskemmdum, og hér á
landi þarf með öðrum orðum að
bæta því í vatnið til til þess að
slíkur árangur náist."
„En nú hefur sá möguleiki að
blanda flúor I drykkjarvatn stund-
um verið til umræðu hér á landi
en mikil andstaða við slika ráðstöf-
un hefur komið í veg fyrir að flúor-
blöndun kæmist til framkvæmda
ef undanskilin er tilraun sem gerð
var í Vestmannaeyjum. Hver eru
rökin sem liggja að baki svo öflugri
andstöðu?"
„Vísindaleg rök eru engin, alls
engin,“ sagði dr.Ripa, „og það er
ástæða til að undirstrika það
rækilega að gegn flúorblöndun í
drykkjarvatn eru engin haldbær
rök. Það er í rauninni óskiljanlegt
að þeim aðilum sem harðast hafa
barizt gegn flúorblöndun í drykkj-
arvatn skuli hafa orðið svo mikið
ágengt, ekki aðeins hér á landi
heldur einnig í mörgum öðrum
löndum."
„Er einhver skýring á því hvers
vegna við íslendingar stöndum illa
að vígi þegar heilbrigði tanna er
annars vegar?“
Að þessu sinni er það Ólafur
Höskuldsson barnatannlæknir sem
verður fyrir svörum en hann var á
sinum tíma nemandi dr. Louis W.
Ripa í Bandaríkjunum:
„Það má hugsa sér ýmsar skýr-
ingar á þvi, m.a. þá að við íslend-
ingar virðumst sem hópur vera
býsna skeytingarlausir um heilsu-
far okkar. Kannski höldum við að
við stöndum betur að vígi en aðrar
þjóðir, séum yfirleitt hraustari,
öndum að okkur heilnæmara lofti
og séum að mestu lausir við meng-
un. Þetta er að vlsu ágizkun en það
er staðreynd að íslendingar telja
sig heilbrigðari en aðrar þjóðir og
benda oft á í þvi sambandi að líflík-
ur þeirra séu meiri en gerist í ná-
grannalöndunum enda sé meðal-
aldur hér hærri en þar. Hins vegar
held ég að skilningur almennings
hér á landi sé að aukast á því að
það er ómenning að tannskemmdir
skuli vera svo miklar hér sem raun
ber vitni g raunar miklu meiri en
í nágrannalöndunum. Skilningur
fer líka vaxandi á því að það sé
ekki bara hlutverk lækna að koma
til skjalanna þegar í óefni er
komið, m.ö.o. að reyna að bjarga
þvf sem bjargað verður þegar menn
hafa beðið tjón á heilsu sinni, held-
ur að koma í veg fyrir að þeir geri
það,“ sagði ólafur Höskuldsson.
Næstu spurningu er beint til dr.
Lous w. Ripa, þ.e. hvort tannlækn-
ar sjái ekki fram á atvinnuleysi ef
komið verði í veg fyrir tann-
skemmdir með opinberum aðgerð-
um:
„Nei, það held ég sé alveg ljóst
að tannlæknar muni eftir sem áður
hafa nóg að starfa þótt okkur
takist að mestu að útiloka tann-
skemmdir. Enn sem komið er
kunnum við ekki ráð til að útiloka
tannvegssjúkdóma, þ.e. tannholds-
bólgur og aðra óáran. Þá má nefna
hlífðarhúðun á bitfleti sem er mjög
árangursrík aðferð til að koma í
veg fyrir tannskemmdir. Hana
geta ekki aðrir en tannlæknar
framkvæmt. Hlifðarhúðunin gegn-
ir þvi hlutverki að loka hinum
hrufótta bitfleti tannanna og koma
þannig í veg fyrir að tennurnar
skemmist innan frá. I bitfletinum
eru spurungur sem oft geta orðið
mjög djúpar og í þeim eru skilyrði
til bakteríugróðurs sem síðan leiðir
til tannskemmda.”
Spurningunni um það hvernig
unnt sé að koma í veg fyrir tann-
skemmdir þar sem flúorblöndun
drykkjarvatns sé ekki framkvæmd
svaraði ólafur Höskuldsson á
þessa leið:
„Sjálfur á ég fimm börn og þau
eru með óskemmdar tennur. Ef til
vill segir það sina sögu að þau
hafa fegið flúortöflur og tennurnar
hafa verið burstðar með tannkremi
sem innheldur flúor. Sælgætis-
neyzlu hefur verið haldið í lág-
marki. Þvi má bæta við að börn
eru ekki fær um að sjá sjálf um
tannburstunina fyrr en þau hafa
náð 6—7 ára aldri. Fyrr valda þau
ekki verkefnum sem krefjast ná-
kvæmni og vandvirkni, og það gerir
tannburstun svo sannarlega. Það
hefur færzt í vöxt að fylgt sé þeirri
reglu að börn fái aðeins sælgæti
einu sinni i viku. Þessi regla er til
fyrirmyndar og hana ætti að við-
hafa á öllum heimilum. Það er
auðveldara að fylgjast með því að
tennurnar séu burstaðar nægilega
vel einn dag i viku en alla daga
vikunnar.“
„En þar sem allir hafa aðgang
að flúortöflum — er þá ekki nóg
að gefa þær börnunum til að varna
tannskemmdum?"
Þeir Louis W. Ripa og ólafur
Höskuldsson eru á einu máli um
að sú hafi ekki orðið raunin.
„Það má ekki gleyma því að
mannlegt eðli er alltaf samt við
sig. Foreldrar eru mismunandi
samvizkusamir og það er einfald-
lega ekki raunhæft að gera ráð
fyrir þvi að allir foreldrar muni
alltaf eftir því að gefa öllum börn-
um flúortöflur. Reynslan hefur
sýnt að það eru einungis sumir
forráðamenn barna sem rækja
ummönnun barna sinna af kost-
gæfni, þar á meðal þann þátt er
varðar tannvernd," sagði ólafur
Höskuldsson.
„Það er einmitt af þessari ástæðu
sem tannlæknar um viða veröld
leggja svo mikla áherzlu á að flúor
sé blandað í drykkjarvatn hvar sem
því verður við komið. Við erum þá
að hugsa um þau börn sem ólíklegt
er að fái flúortöflur reglulega. Með
flúorblöndun í drykkjarvatn er
unnt að tryggja að öll börn á til-
teknum svæðum fái nægilegt flú-
ormagn. Með flúorblöndun er ekki
verið að ráðast á friðhelgi einka-
lífsins, eins og stundum hefur verið
haldið fram, — ekki frekar en
þegar opinberir aðilar gefa fyrir-
mæli um notkun öryggisbelta eða
um ónæmisaðgerðir vegna smit-
andi sjúkdóma," sagði Louis W.
Ripa að endingu.
1 mg er æskilegt
flúormagn en er
víða 0,1—0,2 mg
á íslandi
— segir Börkur Thoroddsen tannlæknir
Islenzkir tannlæknar hafa á
liðnum árum verið eindregn-
ir talsmenn þess að blanda
flúor í drykkjarvatn í því
skyni að varna tannskemmd-
um. formaður Ársþings- og endur-
menntunarnefndar Tannlæknafé-
lags Islands er Börkur Thoroddsen.
Spurningu um eiginleika flúors og
hugsanlega hættu af völdum neyzlu
þessa efnis svarar hann á þessa leið:
„Flúor er snefilefni en svonefnd
snefilefni eru nauðsynleg til að
viðhalda heilsu manna Dæmi um
slík efni eru zink, kopar, kóbalt,
króm, joð og ekki sizt flúor. ÖU eiga
þessi efni það sameiginlegt að hæfi-
leg neyzla þeirra nemur einungis
nokkrum milligrömmum á dag, en
skortur á þeim veldur truflun á
eðlilegri líkamsstarfsemi. Sé þess-
ara snefilefna hins vegar neytt í of
miklum mæli geta þau valdið eitrun,
og þar er flúor vitaskuld ekki und-
anskilið. Til skamms tíma var litið
vitað um snefilefni og eiginleika
þeirra en á undanförnum árum hafa
vísindin leitt í ljós nýja vitneskju
um magn þeirra í fæðunni og
umhverfinu og um áhrif þeirra á
borkur Thoroddsen
Unnæknir.
starfsemi líkamans. Ætla má að
fleiri snefilefni en ég hef nefnt hér
verði uppgötvuð í framtíðinni. Hvað
flúor viðvíkur sérstaklega, þá er það
nauðsynlegt svo bein- og tann-
myndun verði eðlileg. Flúorskortur
gerir það að verkum að sýrur vinna
auðveldlega á glerungi tanna og því
er það að flúorskortur í fæðu eða
umhverfi orsakar tannskemmdir.
Þvi má bæta við að hugsanlega á
flúorskortur sinn þátt í beinþynn-
ingu.“
„Nú hefur komið fram að flúor
sé að finna i öllu vatni. Hversu
mikið flúor þarf að vera i vatninu
til þess að það geti varnað tann-
skemmdum?"
„Það er rétt að i öllu vatni er flúor
en magnið er mjög mismunandi. Á
íslandi er vatnið flúorsnautt og
inniheldur yfirleitt ekki nema 0.1—
0.2 milligrömm i hverjum litra.
Eðlilegt og æskilegt magn er hins
vegar talið vera um 1 milligramm
á lítra þannig að það er langur vegur
frá því að við fáum nægilegt magn
úr því vatni sem við neytum. Stund-
um heyrist því fleygt að við íslend-
ingar fáum það flúor sem við þurf-
um á að halda úr sjávarfangi, en í
sjónum er hæfilegt magn flúors,
þ.e. 1—1.5 milligrömm í hverjum
lítra. Því er talsverður flúor í öllum
sjávardýrum. Það gleymist bara að
eins og í öðrum dýrum sezt flúor í
sjávardýrum nær eingönguí bein og
tennur og því er það flúormagn sem
við fáum úr fiskinum hverfandi.“
„Flúor-innihald í fæðunni er yfir-
leitt mjög lítið og er þá nánast sama
um hvaða fæðutegundir er að ræða.
Undantekningin er te. I því er mikið
flúormagn."
„Fyrst það er viðurkennd vísinda- / y
leg staðreynd að með því að auka
flúor-neyzlu, t.d. með því að flúor-
bæta dyrkkjarvatn, sé unnt að
draga mjög úr tannskemmdum,
hvers vegna er flúor þá ekki sett í
drykkjarvatn þar sem því verður
við komið?“
„Tregða stjórnvalda til þess að
gera þessa sjálfsögðu varnarráð-
stöfun er okkur tannlæknum lítt
skiljanleg. Þó fer ekki hjá því að
það hvarfli að manni að þessi tregða
stafi af ótta við andstæðinga flúors
sem er sérlega háværir og fram úr * %
hófi pennaglaðir. Það er ekkert við
því að segja að barizt sé ötullega
gegn mengun og skaðlegum auka-
efnum í matvælum, en það er afar
óheppilegt að skortur á snefilefninu
flúor skuli hafa dregizt inn í um-
hverfismálaumræðu fyrir hreinan
misskilning. Baráttuaðferðir og
málflutningur ýmissa flúor-
andstæðinga eru svo öfgakennd að
ég álít hegðun þeirra sumra verðugt
rannsóknarefni í sjálfri sér. Mér
sem tannlækni finnst persónulega
hart að þurfa að sitja undir þvi að
vilja eitra dyrkkjarvatn allrar þjóð-
arinnar, en slík brigzl hafa m.a.
heyrzt í umræðunni um flúor. Þeir
sem beita fyrir sig slíkum rökum
og hafna algjörlega vísindalegum
staðreyndum eru auðvitað ekki
marktækir í umræðum um þjóð-
þrifamál. Slikum aðilum hefur því
miður tekizt að rugla almenning í
ríminu og fá stjórnmálamenn til að
tvistiga þannig að ekki hefur orðið
af þvi að blanda flúor i drykkjar-
vatn. Þvi hafa tannlæknar orðið að
grípa til annarra aðgerða til þess
að draga úr tiðni tannskemmda. Það
hefur tekizt ágætlega, til dæmis i
Danmörku, þar sem 30% 12 ára
barna i Kaupmannahöfn eru nú með
heilar tennur. Það breytir þó ekki '
því að með þvi að blanda flúor í
drykkjarvatn þannig að hlutfallið
yrði hæfilegt væri mikið unnið og
sem dæmi í þvi sambandi má nefna
að fyrir hverja krónu sem notuð<;*
væri til að flúorbæta vatnið mundu
sparast 50 krónur vegna lægri
kostnaðar við tannlækningar. Þetta
ættu þeir að hugleiða sem mest
ræða um nauðsyn sparnaðar varð-
andi heilsugæzlu. í þessu sambandi
þarf að hafa það i huga að enda þótt
tekizt hafi að draga úr tann-
skemmdum, t.d. á Norðurlöndum,
þá hefur kostnaður við tannlækn-
ingar þar ekki lækkað til muna enda
þótt fyllingunum hafi fækkað. Þótt
hið opinbera taki verulegan þátt í
kostnaði við tannlækningar má ekki
gleyma þvi að auðvitað koma pen- «
ingarnir úr vasa almennings, og
þessi sami almenningur gæti sem
bezt gert þá kröfu til stjórnvalda
að dregið verði úr kostnaði við
tannlækningar. Til þess er flúor-
bæting drykkjarvatns hentugasta
og hagkvæmasta leiðin," sagði Börk-
ur Thoroddsen að lokum.
í