Morgunblaðið - 09.10.1986, Blaðsíða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1986
Kveðjuorð:
Erlendur Paturs-
son lögþingsmaður
Erlendur Pétur Patusson andað-
ist 16. júní 1986 á heimili sínu,
Kirkjubæ. Hann var þjóðkunnur
maður. Hann var fæddur 20. ágúst
1913 í Kirkjubæ í Færeyjum. Voru
foreldrar hans Jóhannes Patursson
kóngsbóndi í Kirkjubæ og kona
hans Guðný Eiríksdóttir frá Karls-
skla við Reyðarfjörð. Jóhannes var
fæddur 1866 í Kirkjubæ, sem er
talin stærsta jörð í Færeyjum, gam-
alt biskupssetur í katólskum sið.
Sagnir segja að frá því um 1600
hafí ættmenn Paturssona setið
þennan stað og það í fimmtán ætt-
liði, er sú ætt merk. Má þar nefna
Nolseyjar-Pál er var langafí Jó-
hannesar. Hann barðist fyrir versl-
unarfrelsi, en þá var einokunar-
verslun í Færeyjum.
Jóhannes fór átján ára í land-
búnaðarháskólann í Stend í Noregi,
en þar stunduðu margir íslendingar
nám er urðu mætir bændur og
kennarar. Hann tók nú við ættaróð-
alinu 1893 og varð „kóngsbóndi"
og hélt um skeið jarðræktarskóla.
Jóhannes var vel menntaður, glæsi-
legur maður, þreklegur og vel
vaxinn, kátur og skemmtilegur.
Hann orti ungur eldheit hvatningar-
ljóð, margt ( danskvæðastfl. Seinna
gaf hann út safn þjóðkvæða, þá
orti hann ágæta sálma til helgi-
halds. Hann var (tölu þeirra manna
er unnu móðurmálinu færeysku og
vildi heiður þess. Má til nefna þá
þróun, er var (Danaveldi um móður-
málið og heilaga ritningu. í
Danmörku er Biblian prentuð 1482,
á íslandi 1584, í Noregi 1643 og í
Færeyjum 1875. Þetta hefur án efa
valdið miklu í Noregi og Færeyjum
um kirkjumálið og messugjörðir.
Þá var Jóhannes listfengur, er
Færeyingar gáfu málverk af ís-
landsbúð í Færeyjum, er var stór
mynd í afar merkilegri umgerð, er
Guðmundur Hentz málaði, skar
Jóhannes Patursson út rammann.
Þetta var gjöf til íslendinga á Ai-
þingishátíðinni 1930.
Jóhannes var ætíð trúr sinni
lífsskoðun um sjálfstæði Færeyja
og var um langan aldur leiðtogi
Sjálfstæðismanna og kvað mikið
að honum á Þjóðþingi Dana og
Lögþingi Færeyinga.
Arið 1897 hófust útróðrar Fær-
eyingja við Austurland og um 1885
voru um 600 færeyskir fiskimenn
við útróðra á sex fjörðum austan-
lands. Sjómenn urðu að gjalda
landeigendum og eigendum ver-
stöðva vissan aflahlut af bátunum.
Einn slíkra útvegsbænda var Eirík-
ur Bjömsson á Karlsskála við
Reyðatfyörð. Hann var frá Kirkju-
bóli í Vaðlavík, kvæntur Guðlaugu
Pétursdóttur frá Karlsskála. Hann
hafði mikil viðskipti við færeyska
sjómenn og átti hlut með þeim í
útgerð þeirra og hafði sjálfur mikla
útgerð. Uppgangur hans var mikill
til sjós og lands því hann var glögg-
ur til að gæta hagsins og hjúasæll.
Varð hann í tölu auðugustu bænda
á Austurlandi og studdi kona hans
að því, því hún var stjómsöm og
ráðdeildarsöm og var góðgjöm
merkiskona. Eiríkur Bjömsson
eignaðist jarðir en það var vísasti
vegur til að ávaxta fjármuni sína í
þá daga, vom jarðir hans átta að
tölu. Hann kom nokkuð við mál
manna, má þar til nefna er Fríkirkj-
an var stofnuð á Eskifírði vegna
þess að Jónas Hallgrímsson hlaut
ekki Hólmabrauð eftir föður sinn
Hallgrím Jónsson. Studdi Eiríkur
Fríkirkjuna og var gjaldkeri henn-
ar. Böm þeirra voru átta og giftust
tvær dætur þeirra til Færeyja.
Pálína sem var næstelst giftist
Hans Móhr skipstjóra í Þórshöfn
og Guðný er var yngst bama gift-
ist Jóhannesi Paturssyni í Kirkjubæ
er talaði íslensku ágætlega og
fylgdist vel með málefnum á ís-
landi.
Guðný Eiríksdóttir var vel undir
það búin að setjast að í Færeyjum.
Því að margt er líkt á komið um
atvinnuvegi til lands og sjávar í
þessum eylöndum á norðurslóðum.
Hún hafði alist upp á stóm heimili
við vinnu og stjómsemi. Þjóðmála-
starf manns hennar kom henni ei
á óvart því elsta systir hennar,
Kolfreyju-Helga, var gift Jóni Ól-
afssyni frá Kolfreyjustað er var allt
í senn skáld, ritstjóri og stjóm-
málamaður, sem mikið kvað að.
Enda segir sagan að Guðný fylgdi
oft manni sinum að málum og sækti
fundina. Hagur þeirra hjóna
Guðnýjar og Jóhannesar blómgaðist
og heimili þeirra sómdi sér vel á
hinum fomhelga stað Kirkjubæ.
Hann er ríkur að þjóðlegri menn-
ingu í byggingum, gripum og
söguríkur staður. Fór hér saman
atgerfí þeirra hjóna í búskap, bók-
legri menningu og lífsskoðun um
framtíð þjóðarinnar.
Þau hjón eignuðust níu böm,
fimm dætur og (jóra sonu er ólust
upp í þjóðrækni í skjóli fomrar
menningar á heimahlaði og trú á
framtíð sjálfstæðrar menningar
þjóðar sinnar. Sagan endurtók sig
um giftingu bama í Kirkjubæ, tvær
dætur þeirra gengu að eiga íslenska
menn frá móðurlandi sínu. Bergljót
giftist Júlíusi Siguijónssyni prófess-
or í læknisfræði og Bergþóra
Þorsteini Scheving Thorsteinsson
lyfsala í Gamla Apótekinu við Aust-
urvöll. Þorsteinn safnaði bókum og
var mikill reglumaður. Hann unni
þjóðlegri menningu, skrýddist fær-
eyskum þjóðbúningi er það átti við,
má þar til nefna að í gamankvæði
frá fyrri hluta þessarar aldar er
hans getið: „Kampavín gaf mér
kempan slynga, klæddur í þjóð-
búning Færeyinga."
Tveir synir þeirra hjóna frá
Kirkjubæ stunduðu nám við
Menntaskólann í Reykjavík. Páll,
síðar bóndi í Kirkjubæ og yngsta
bam þeirra hjóna í Kirkjubæ, Er-
lendur. Má ætla að hann beri nafn
Erlendar biskups í Kirkjubæ er tók
að reisa Dómkirkjuna þar úr steini.
Erlendur bjó á námsámm sínum
hjá systur sinni Bergþóm við Aust-
urvöll en var heima á sumram í
Kirkjubæ. Hann var innan við ferm-
ingu er hann kom í skólann og mun
hafa verið kristnaður í Dómkirkj-
unni í Reykjavík. Hann var kunnur
landi og þjóð heimanað og í uppeldi
sínu hafði hann numið íslensku og
þá átti hann marga ættingja hér.
Hann samlagaðist því fljótt skóla-
bræðmm sínum. Félagsandi var
mikill í skólanum og fundarhöld oft
ásamt gleðskap á hátíðum skólans.
Erlendur var félagslyndur og hugs-
aði strax mikið um stjómmál, en
þá mddi sér mikið til rúms meðal
skólapilta jafnaðarstefnan er Er-
lendur hneigðist að. Um þjóðmálin
heima fyrir ræddi hann ekki mikið.
Hann var vel máli farinn og fastur
á sínum skoðunum og bar það með
sér að hann yrði vel til foringja
fallinn í sínum liðsflokki. Hann var
vel hugsandi, vinsæll og tryggur
vinum sínum og gleðimaður í vina-
hóp.
Það mátti segja um skólagöngu
okkar sumra að hún væri all óvenju-
leg siðasta veturinn í Menntaskól-
anum í Reykjavík því þá væm
nemendur komnir heilir í höfn og
hilla tæki undir stúdentsprófíð. I
sjötta bekk skólans í stærðfræði-
deild lásum við sjö utanskóla en tíu
vom eftir í bekknum heima á
menntasetrinu. Fimm höfðu fallið
upp í sjötta bekk á vorprófum og
var ég einn þeirra og tveimur hafði
verið veitt lausn í náð, frá skóla-
göngu, þó ekki í sama mund báðum.
Var Erlendur annar þeirra. Við
vomm allir í góðri sambúð við skól-
ann. Pálmi Hannesson rektor og
aðrir lærifeður skólans vildu greiða
götu okkar sem þeir máttu. Geng-
um við í tveimur hópum til dr. Ólafs
Daníelssonar vikulega allan vetur-
inn og er líða tók á veturinn til
Jóns Olfeigssonar. Pálmi Hannes-
son kenndi okkur á skrifstofu sinni
eftir skólatíma og Sigurkarl Stef-
ánsson frá Kleifum skaut yfír okkur
skjólshúsi í skólanum í verklegri
eðlisfræði í kennslustund með
heimasveinum. Er hann nú eini
kennari okkar sem er á lífí og er
við góða heilsu. Ég tel þennan vet-
ur bestan í skólavist minni.
Við þreyttum sex prófíð utan-
skóla og urðum stúdentar, en alls
vom um þijátíuogníu sem útskrif-
uðust. Var þá farin ferð til Þingvalla
og kveðjuhóf í Reykjavík. Vom
menn þá æskuglaðir og dmkku
Minning.
Asta Eggerts-
dóttir Fjeldsted
Hún fæddist hinn 16. desember
árið 1900 í sjóbúðinni í Hnífsdal,
sem Daníel Bmun teiknaði af fræga
mynd árið 1906 og víða hefur birst.
Vom foreldrar hennar hjónin Ríkey
Jónsdóttir og Eggert Lámsson
Fjeldsted. Ríkey var dóttir Jóns
Jóhannessonar frá Blámýmm, síðar
bónda í Skálavík og konu hans,
Helgu Bjamadóttur frá Hagakoti í
Ögurhreppi, en Eggert, bóndi henn-
ar, var sonur Lámsar Fjeldsted
Vigfússonar á Berserkseyri í Helga-
fellssveit og konu hans, Maríu
Einarsdóttur frá Indíafara, en það
kyn er stundum nefnt Kirkjubóls-
ætt og var formóðir hennar þannig
Þuríður sú, sem fræg hefur orðið
af góðri frammistöðu sinni í mála-
ferlum vegna galdrabrenna fyrir
vestan og hermt er frá í Píslarsögu
síra Jóns Magnússonar hér á Eyri
við Skutilsfjörð. í föðurætt átti
Asta kyn að telja til Einars Ólafs-
sonar í Rauðseyjum, en það er ætt
Haraldar Böðvarssonar og þeirra
frænda. Amma Astu, María, og
Sturlaugur, afí Haraldar, vom
systkini.
Þeim Ríkeyju og Eggert varð 5
bama auðið og var Ásta hið elsta
þeirra. Næst fæddist Hrefna, er
lést úr lungnabólgu tæplega tvítug
að aldri, en nú lifa Ástu þijú systk-
ini hennar í Reykjavík, þau Láms
Harry, Aðalheiður og Lúðvík Egg-
ert.
Aðeins nokkurra daga gömul fór
Ásta Eggertsdóttir í fóstur til hjón-
anna Friðriks Péturs Ólafssonar á
Ósi í Bolungarvík og konu hans,
Sesselju Einarsdóttur. Varð að
grípa til þessarar ráðstöfunar vegna
veikinda móður hennar. En á Ósi
skipuðust svo heimilishagir, að á
tæpra tveggja ára fresti var Ástu
komið í fóstur til móðurömmu
sinnar, Helgu Bjamadóttur í
Skálavík. Hún var þá nýorðin ekkja
með átta böm og vom þau öll í
ómegð, nema Ríkey, móðir Ástu
Eggertsdóttur. Helga var einstök
merkiskona að allri gerð. Þótt smá-
vaxin væri, var hún framúrskarandi
dugleg og verkhög, en þó bar það
frá, hve stillileg og mild og mjúklát
hún var í framgöngu allri. Hörðum
höndum fóm þau örlögin um þessa
fíngerðu konu. Fimmtug að aldri
hlýtur hún að sjá á bak • manni
sínum, Jóni Jóhannessyni, frá son-
unum sjö í föðurgarði. Áfram berst
hún ein með bömin, sem hún miss-
ir svo öll, nema dótturina upp-
komnu: Sex bræðranna frá
Meiri-Bakka dmkknuðu, en einn
lést á sóttarsæng.
Móðurbræður Ástu vom allir,
sem nærri má geta, sem bræður
hennar og bömum hjónanna Pálma
og Kristínar, sem einnig bjuggu á
Meiri-Bakka, bast hún órofa
tryggðaböndum. Þau góðu hjón
yngdi hún upp síðar, er hún gaf
einum sona sinna, Pálma Kristni,
nöfn þeirra beggja.
Þar kom, að Helga Bjamadóttir
flutti búferlum frá Meiri-Bakka og
settist að í Tröð í Bolungarvík. Hjá
Helgu var Ásta Eggertsdóttir
bemskuárin öll, og þó eigi lengur
en fram til ársins 1910 eða þar um
bil, er Ásta var á ellefta ári. Helga
gekk Ástu þannig í móðurstað, og
það í alveg einstaklega djúpri og
víðtækri merkingu þeirra orða. Hún
var innilega trúuð kona og þar eft-
ir vönduð til orðs og æðis. Ekki
haggaðist hún, þótt hún mætti mik-
illi og þungri sorg um sína ævi.
Ástu kenndi hún ógrynnin öll af
bænum og sálmum og var það veg-
amesti, er síðar á ævi reyndist
dýrleg veisla í farangri hennar. Hún
dáði ömmu sína og fósturmóður
öllum öðmm fremur og minntist
jafnan uppfóstursins hjá henni með
innilegu þakklæti, en einnig
fölskvalausri gleði. Þetta vom hin
heiðu hamingjuár bemskunnar,
sem ekki koma aftur, en geta þó
átt það til að vitja vor á nýjan leik
í endurminning, þá minnst varir,
ellegar þegar vér þurfum mest á
uppörvun að halda. Þetta átti raun-
ar eftir að sannast í lífí Ástu
Eggertsdóttur.
Tíu ára fer Ásta í vist til vanda-
lausra. Eignaðist hún þá heimili hjá
Kristjáni Halldórssyni í Bolung-
arvík, föður Manga Kitta formanns,
og konu hans, Petrínu Guðmunds-
dóttur, ágætishjónum, er reyndust
henni hið besta. Sonur Ástu, Krist-
ján Pétur, heitir nöfnum þeirra
hjóna, enda virti hún þau ávallt
mikils og blessaði minningu þeirra.
Sonur þeirra var Magnús Kristjáns-
son, formaður í Bolungarvík,
(Mangi Kitti), faðir Siggu Maggýj-
ar, söngkonu og féhirðis Kirkju-
garða Reykjavíkur og þeirra
systkina. Magnús var þannig upp-
eldisbróðir Astu og ávallt kær.
Kristján Halldórsson missti Petrínu,
konu sína, eigi alllöngu eftir að
Ásta kom til þeirra og réðst þá til
hans ráðskona, er Sigríður hét. Hún
átti tvo sonu, þá Hrólf og Halldór,
og kom f hlut Ástu að gæta drengj-
anna og líta til með þeim. Þótti
Ástu einkar vænt um þá síðan.
Hrólfur er látinn, er Halldór býr á
ísafírði og hefur ávallt haldið mik-
illi tryggð við Ástu, fóstm sína.
Árið 1917 verða vatnaskil í lífí
Ástu, er til tíðinda má telja. Þá
hleypir hún heimdraganum og flyt-
ur suður til Reykjavíkur, þar sem
hún býr í nokkur ár og gengur að
fískvinnu. Svo dugleg var hún og
fylgin sér, en um leið fyrirhyggju-
söm og marksækin, að syðra vinnur
hún sér inn fyrir tveimur kjörgrip-
um. Var annar foriáta saumavél,
en hin orgelharmóníum ágætt.
Þeim, er þekktu stúlkuna ungu,
hefur vart komið þetta framtak
hennar á óvart, því að myndarskap-
ur og stórhugur var henni í blóð
borinn, og er það ættarfylgja, ásamt
með mikilli ást á tónlist, bæði þá
og síðar æ. Og heimkomin til ísa-
fjarðar nokkmm ámm síðar hóf hún
að nema organslátt hjá Jónasi Tóm-
assyni, skólastjóra og organista, og
mun Jónas hafa látið orð falla í þá
vem, að fáum nemendum hefði
hann kennt svo tónvísum og næm-
um sem Ástu, enda lærði hún að
syngja prýðisfallega á orgei. Á
þessum ámm er Asta sjö sumur í
kaupavinnu hjhá Jósafat bónda
Guðmundssyni á Brandsstöðum í
Blöndudal, sem hún mat mikils alla
tíð, koma sér einkar vel þar sem
annars staðar og var einlægt ráðin
aftur að ári. Skírði hún síðar einn
sona sinna í höfuðið á þessum
mæta manni.
Þegar Ásta er 22ja ára að aldri,
ræðst hún ráðskona til Amgríms
Friðriks Bjamasonar, sem þá var
kaupmaður í Bolungarvík. Var hann
þá nýorðinn ekkjumaður með 7
bom, en kona hans, Guðríður Jóns-
dóttir frá Stóra-Langadal á Skógar-
strönd, hafði látist hinn 25. janúar
1921, að áttunda bami þeirra hjóna.
Annan dag jóla árið 1923 gengu
þau Ásta og Amgrímur í hjóna-
band.
Amgrímur Fr. Bjamason fæddist
hinn 2. október 1886, sonur Bjama
Helgasonar sjómanns á ísafírði og
konu hans, Mikkalínu Friðriksdótt-
ur á Hafrafelli Ajcelssonar. Ungur
nam Amgrímur prentiðn á ísafirði
og stundaði það starf um skeið.
Hann var um hríð kaupmaður í
Bolungarvík og bóndi á Mýmm í
Dýrafírði 1930 til 1935. Hann var
alla tíð mjög virkur á sviði félags-
mála á VestQörðum, m.a. forseti
Fjórðungssambands fískideilda í
héraðinu frá 1918 og lengi síðan.
Amgrímur skrifaði mikið um dag-
ana, samdi Prentsmiðjusögu Vest-
fjarða og annaðist útgáfu á
Vestfírskum sögnum. Hann var rit-
stjóri Vesturlands frá 1933 til 1946.
Amgrímur lést hinn 17. desember
árið 1962.
Falleg er ljósmyndin af hjónunum
Ástu og Amgrími, trúlega tekin á
Qórða áratug aldarinnar, hann
draumgefínn gáfu- og hugsjóna-
maður, hún fíngerð og nett, í senn
viðkvæmnisleg og einbeitt á svip.
Amgrímur háði langa sjúkdóms-
baráttu, og höfðu Ásta og Ástríður
dóttir þeirra hjúkrað honum heima
um tveggja ára skeið, er hann lést,
svo að hann lá aðeins tvo daga í
sjúkrahúsi.
Þeim Ástu og Amgrími varð 11
bama auðið. Elsti sonurinn, Guð-
mundur, lést árið' 1973, en hin 10
lifa, þau Jón, Helga, Hrefna, Krist-
ján, Pálmi, síra Sigurður, Jósafat,
Ástríður, Ema og Amgrímur. Þá
ól Ásta upp dótturson sinn, Sigurð
Sigurðsson, sem eigið bam hennar
væri. Af stjúpbömum Ástu lifa nú
þau Lfna, Bjami og Hannes, en
Jón, Axel, Kristjana, Lára og Inga
em látin. Bamabömin em 25 og
bamabamabömin 18 talsins. Á
páskadag 1986 var skírð dóttir Sig-
urðar, fóstursonar hennar, og ber
hún nafn Iangömmu sinnar, svo sem
fleiri afkomendur hennar.
Eins og fyrr segir, bjuggu þau
Ásta og Amgrímur í Bolungarvík
um skeið. En þaðan flytja þau að
Mýmm í Dýrafirði, þar sem þau
búa búi frá 1930 til 1935. Þá flytja
þau til ísafjarðar með bömin 16
talsins, þótt eigi væri þá kominn
vegur yfír heiðar. Á ísafírði fædd-
ust svo tvö yngstu bömin. Árið
1941 hóf Amgrímur að versla með