Morgunblaðið - 21.03.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MARZ 1987
Svartfugl
(langvía)
Þegar nálgast voijafndægur fáum við í fískbúðum og víðar hamflettan svartfugl. Þessi
fugl er mjög góður og ódýr matur, en hann þarf nokkuð langa suðu, enda er svo með
hann eins og aðra villibráð að við vitum ekki hve hann er gamall. Svartfugli fjölgar mjög á
Faxaflóa í mars—apríl og fram í maí, áður en hann sest upp í björgin, en frá nóvember og fram
í febrúar heldur hann sig mikið fyrir Norður- og Austurlandi og inn á fjörðum fyrir austan.
Sex fuglategundir kallast einu nafni svartfuglar, en það er langvía, stuttnefja, álka, lundi, teista
og haftirðill. Þijár hinar fyrsttöldu teljast til hinna stóru bjarg-
fugla.
Nokkuð hafa fuglar þessir verið merktir til þess að kanna
útbreiðslu og aldur þeirra og t.d. hefur langvía, sem lítið hefur
verið merkt hér, fundist erlendis og langvíur merktar í Færeyj-
um og á Bretlandseyjum veiðst hér. Lundinn er sú tegund, sem
mest hefur verið merkt, og á hveiju ári síðan 1953 hefur hann
verið merktur í Vestmannaeyjum og enn eru að veiðast lundar
merktir á því ári og því komnir á
fertugsaldurinn. Einkennandi fyr-
ir þessa fugla er hve þeir verða
seint kynþroska. Lundinn ekki
fyrr en 4—5 ára og fyllinn (múkk-
inn) ekki fyrr en undir 10 ára
aldurinn. Þetta segir okkur það,
að þessi fuglar geta orðið áratuga
gamlir. Fæðu sína sækja þeir í
sjóinn og maður freistast til að
álykta að hreysti og langlífi sé
samfara hollustu sjávarfangs.
Krían okkar, blessuð, er einnig
lýsandi dæmi um hollustu fisk-
metis, homsfla og sandsflis. 30
ára varð sú sem leit dagsins ljós
við Mývatn, er hún bar hér beinin
eftir jafnmargar heimsreisur og
árin urðu mörg.
í nýútkominni bók Hlöðvers
Johnsen, Bergið klifið, segir hann:
„Varptími langvíu er nokkuð
breytilegur, þ.e. hvenær varpið
hefst, og hafa menn ekki hald-
bærar skýringar á því fyrirbæri.
Á því herrans ári 1986 var svart-
fuglinn fullorpinn hér í Eyjum um
tuttugasta maí, en eins og annars
staðar kemur fram á þessum blöð-
um var varptíminn oft um
mánaðamótin maí—júní, þó áður
fyrr frekar fyrst í júní.“ Svartfugl
drepst í netum sjómanna og einn-
ig er hann skotinn og veiddur í
háf og snúinn úr hálsliðnum og
látið blæða út. Fuglinn verpir í
maí og júní og „tekur heima“ tal-
svert fyrr, þ.e. kemur í bergið.
Áður fyrr voru flekar lagðir í sjó-
inn, eins konar gildrur. Á tréflek-
ana voru útbúnar lykkjur úr
hrosshári (núna væri sennilega
notað nælon). í þessar lykjur
flæktist fuglinn með lappimar.
Daglega var farið að vitja um fiek-
ana, og þá fuglinn strax snúinn
úr hálsliðnum, en þó kom það
fyrir að flekana rak á haf út vegna
veðurs, og þá hafa fuglarnir sein-
drepist. Þessar veiðar voru stöðv-
aðar með fuglafriðunarlögunum
1954.
íslendingar hafa sennilega í
aldaraðir borðað sjófugl, þó þess
sé ekki getið í tveimur fyrst mat-
reiðslubókum, sem komu út á
íslandi, árið 1800 og 1858. Hér
fyrr á öldinni var fuglinn mikið
nýttur, en það hefur farið minnk-
andi undanfarin ár. Sennilega
með vaxandi velmegun. En Vest-
manneyingar nýta mikið bjarg-
fugl, og í fyrmefndri bók Hlöðvers
em nokkrar uppskriftir að súlu,
en þær uppskriftir eiga líka vel
við langvíu. Hlöðver veitti mér
góðfúslega leyfi til að birta nokkr-
ar þessara uppskrifta, en svo
bæti ég við þremur frá mér sjálfri.
„Uppskrift I: Nýsteikt súla
Kroppurinn er limaður í sund-
ur, lærin sér, kjötið skorið af
bringunni og verða það tvö flök.
Þá er svírinn einnig skorinn frá
bakinu ofarlega en ekki hent.
Þessum bitum er síðan velt upp
úr hveiti sem bragðbætt hefur
verið með salti, pipar, papriku-
dufti, þriðja kryddi, arómati og
ögn af púðursykri eða hvítum
sykri. Þessu er bmgðið á pönnu
og léttsteikt í smjörlíki; síðan sett
í pott og vatnið látið rétt fljóta
yfír. Gott er að láta út í einn lauk
og nokkur lárviðarlauf. Þetta er
soðið í um klukkutíma, soðið
smakkað og bragðbætt eftir
smekk ef með þarf. Síðan er kjö-
tið fært upp. Soðið síað og jöfnuð
brún sósa. I hana er notaður góð-
ur skammtur af ijóma. Með þessu
em bomar fram sykurbrúnaðar
kartöflur og hverskonar góðgæti
annað, bæði súrt og sætt.
Uppskrift II
I annan stað em notaðir sömu
bitar og í fyrri uppskrift en þeim
ekki velt upp úr hveiti, heldur
stráð yfir þá sama kryddi ásamt
grillkryddi, steikt í smjörlíki og
síðan soðið og farið að á sama
hátt að öllu leyti sem í fyrri upp-
skrift varðandi sósuna og allt
meðlæti.
Uppskrift III
Ef menn vilja halda virkilega
ærlega súluveislu á að krydd-
leggja flakaða súlu á eftirfarandi
máta: í matarolíu (ekki mikið) er
sett soya, salt, pipar, sykur, engi-
fer, hvítlauksduft, papríkuduft,
kínasósa og HP-sósa. Þessi blanda
er hrærð vel saman og kjötið síðan
lagt í jukkið; látið geijast í tvo
sólarhringa og nokkmm sinnum
hrært í öllu saman. Kjötið er svo
ýmist grillað, og þá notaðar
franskar kartöflur og allskonar
grillídýfur og fleira, eða steikt á
pönnu, soðið og sósa löguð á svip-
aðan hátt og áður, ásamt öðm
meðlæti."
Svartfugl með blað-
lauk og gulrótum
Handa 3—4
4 fuglar
2 msk. matarolía
V* lítri vatns
2 tsk. sait
6 svört piparkom
1 tsk. koríanderkom (má
sleppa)
1 stór blaðlaukur (púrra)
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
6. Hrærið ijómaost út í pottinn.
Hellið réttinum í skál eða berið
fram í pottinum.
Athugið: Fuglinn má steikja og
sjóða heilan ef ykkur sýnist svo.
Meðlæti: Soðnar kartöflur og soð-
ið grænmeti, t.d. blómkál, sprota-
kál, rósakál eða hvítkál.
Svartfugl með beikoni og epl-
um
Handa 3—4
4 fuglar
2 msk. matarolía
IV2 tsk. salt
V« tsk. pipar
'/2 lítri vatn
6 stórar sneiðar beikon
2 epli, helst súr
V2 dós sýrður ijómi
1. Skolið fuglinn, plokkið af
fítu, ef hún er einhver. Takið síðan
bringumar af beinum.
2. Hitið matarolíuna á pönnu
og steikið bringumar í feitinni þar
til þær em vel brúnaðar. Setjið
síðan í pott og hellið vatninu yfír.
3. Stráið salti og pipar yfír kjöt-
ið. Látið sjóða upp, en minnkið
þá hitann og sjóðið við hægan
hita í 2 klst.
4. Skerið beikonið smátt, létt-
steikið á pönnu, setjið síðan út í
kjötpottinn.
5. Afhýðið eplin, stingið úr þeim
kjamann, steikið í beikonfeitinni
í 3—4 mínútur á hvorri hlið. Setj-
ið síðan í pottinn. Bætið í vatni
ef með þarf, en soðið á ekki að
vera mikið.
6. Takið pottinn af hellunni,
hrærið sýrðan ijóma út í. Hellið
réttinum í skál eða berið fram í
pottinum. Sýrðan ijóma á ekki'
að sjóða.
Athugið: Fuglinn má steikja og
sjóða heilan ef ykkur sýnist svo.
Meðlæti: Brúnaðar kartöflur,
rauðkál, sýrðar gúrkur og blá-
beija- eða mýrarbeijasulta
(Cranberry).
Glóðarsteiktur svartfugl
Handa 2—3
4 fuglar
safi úr 1 sítrónu
1 dl matarolía
2 msk. soyasósa
1 tsk. salt
l/« tsk. kanill
‘A tsk. engiferduft
V21 matarolía til að steikja úr
1. Skolið fuglinn, takið síðan
bringumar af beinum. Losið frá
vöðvann sem liggur inn við
bringubeinið. Skerið síðan stærri
vöðvana langsum í tvennt.
2. Kreistið safann úr sítrón-
unni, setjið í skál ásamt matarolíu,
soyasósu, salti, kanil og engifer-
dufti.
3. Leggið kjötbitana í löginn,
látið standa á eldhúsborðinu í 2
klst. en 6—8 klst. í kæliskáp
(þetta má standa í leginum í allt
að 2 daga í kæliskáp). Hreyfið
öðm hveiju við kjötinu.
4. Hitið olíuna í litlum potti eða
notið djúpsteikingarpott. Hafíð
ekki mjög mikinn hita.
5. Takið kjötbitana úr leginum,
þerrið með eldhúspappír og steik-
ið í feitinni í 4—5 mínútur á
hvorri hlið.
Meðlæti: hrásalat með sýrðum
ijóma eða jógúrt og heitt snittu-
brauð eða franskar kartöflur.
2 stórar gulrætur
1—2 msk. ijómaostur án
bragð efna
1. Skolið fuglinn, plokkið af
fítu, ef hún er einhver. Takið síðan
bringumar af beinum. Það er
ekki mikill vandi.
2. Hitið matarolíuna og steikið
bringumar í feitinni þar til þær
em vel brúnaðar. Setjið síðan í
pott og hellið vatninu yfír.
3. Stráið salti yfír kjötið, setjið
siðan piparkom og koríanderkom
út í og látið sjóða upp. Minnkið
þá hitann og sjóðið við hægan
hita í 2 klst.
4. Kljúfíð blaðlaukinn og skerið
í sneiðar. Notið grænu blöðin með
ef þau em heilleg og ekki mjög
gróf. Setjið í pottinn.
5. Skafíð gulrætumar, skerið í
sneiðar og setjið í pottinn. Látið
sjóða áfram í V2—1 klst. Bætið
vatni í ef með þarf en soðið á
ekki að vera mikið.