Morgunblaðið - 24.02.1988, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVTKUDAGUR 24. FEBRÚAR 1988
Varkárni í svörum um
*
orkukaup frá Islandi
Sjá miðopnu
einfaldlega ekki sérhæft á þessu
sviði eða með öðrum orðum: North
Venture og Alex Copson eru að
okkar dómi ekki þeir aðilar sem
íslendingar ættu að snúa sér til í
þessu efni.
Það fer þannig ekki á milli mála
að þeir hjá Rafveitu Suður-Skot-
lands eru varkárir þegar hugsan-
lega orkusölu frá íslandi ber á
góma. Donald Miller, stjómarfor-
maður fyrirtækisins, leggur þó
áherslu á að hér sé um að ræða
athyglisverðan kost, sem fyllsta
■ ástæða sé til að kanna til hlítar.
Og ekki vill Miller afskrifa þann
möguleika að einhvem tíma í framt-
íðinni kunni fyrirtæki hans að taka
þátt í orkuflutningi yfír Atlants-
hafíð og sölu íslenskrar orku í Bret-
landi, leggur þó áherslu á að hér
virðist ekki um að ræða kost sem
hrundið verði í framkvæmd á allra
næstu árum.
Kjamorkan
Aldrei skal segja aldrei, segir
orðtækið. Sá dagur kann að koma
að á stjómarfundum SSEB verði
fjallað um sölu íslenskrar orku jafnt
sem þeirrar orku sem fyrirtækið
hefur nú þegar á sinni könnu, að
íslensku fallvötnin verði sá orku-
gjafí sem Rafveita Suður-Skotlands
byggi starfsemi sína á auk þeirra
orkugjafa sem nú þegar eru fyrir
hendi. Þetta leiðir nánar hugann
að fyrirtækinu sjálfu og starfsemi
þess um þessar mundir. Við spyij-
um Donald Miller stjómarformann
að því hvar sé starfssvæði SSEB
og við hvaða orkugjafa fyrirtækið
notist helst.
— Meginmarkaður okkar er í
Suður-Skotlandi, þéttbýlasta hluta
landsins. Reiknast okkur til að fyrir-
tækið sjái um fjórum milljónum
manns fyrir raforku. Meginorku-
gjafí okkar er kjamorkan og hefur
Rafveita Suður-Skotlands raunar
verið viðriðin ig'amorkuframleiðslu
í rúman aldarfjórðung. Fyrirtækið
hefur rekið tvö kjamorkuver í Hunt-
erston við Clydefjörð og skoðaði
Friðrik Sophusson iðnaðarráðherra
þau ver reyndar er hann var hér í
heimsókn á dögunum. Á þessu ári
gerum við ráð fyrir að taka í notk-
un þriðja kjamorkuverið, sem nú
er á lokastigi. Það er í Tomess á
austurströndinni, ekki fjarri Edin-
borg, og mun framleiðla um 1300
megawött er það verður komið í
fulla notkun, litlu minna en verin
tvö í Hunterston framleiða nú sam-
anlagt.
— Hversu mikilvæg er kjamorka
sem orkugjafí í Skotlandi?
— Mjög mikilvæg, í sem fæstum
orðum sagt. Skotland er raunar að
komast í hóp þeirra landa sem að
meirihluta byggja raforkufram-
leiðslu sína á kjamorku. Nú þegar
er nær helmingur þeirrar raforku,
sem notuð er í Skotlandi, framleidd
með kjamorku og þegar stöðin nýja
í Tomess verður komin í fulla notk-
un á næsta áratug kemst þetta hlut-
fall í 60%.
— Nú þegar kjamorkuverið í
t Tomess er á lokastigi er deilt um
það í Bretlandi hvort yfirleitt sé
verjandi að halda áfram starfsemi
kjamorkuvera og hafa menn þá
einkum slysið í Tsjemobyl í huga.
Óttist þið hjá SSEB ekki að niður-
staðan kunni að verða sú að einn
daginn verði ákveðið á hinum
pólitíska vettvangi að loka öllum
kjamorkuverum hér í landi?
— Varðandi slysið í Tsjemobyl
og samanburð við kjamorkuver hér
í landi í því sambandi vil ég bara
segja þetta: Hönnun búnaðar og
öll tilhögun kjamorkuvera hér í
landi, til dæmis í Tomess, er með
þeim hætti að útilokað er að nokk-
uð í líkingu við Tsjemobylslysið
geti hent. Hitt er svo aftur annað
mál að kjamorkuandstæðingum
hefur að undanfömu vaxið ásmegin
og vitanlega er ekki unnt að af-
skrifa þann möguleika að Iýðræðis-
lega kjörin stjómvöld taki ákvörðun
um að hætta starfrækslu kjarn-
orkuvera. Við sem stöndum í þess-
ari framleiðslu getum í sjálfu sér
ekki gert annað en reyna að sann-
færa stjómvöld og almenning um
gildi þess að starfrækja kjamorku-
ver, sem við teljum ekki aðeins
hættulaus með öllu heldur hag-
kvæmasta kostinn í raforkufram-
leiðslu nú um stundir. Yrði hætt
við starfrækslu kjamorkuvera á
borð við það sem nú er verið að
ganga frá í Tomess er ljóst að raf-
orkuverð hækkaði óhjákvæmilega
svo um munaði. Hækkunin yrði
raunar svo mikil að ýmis mikilvæg
atvinnufyrirtæki hér í landi gætu
ömgglega ekki staðið undir henni,
auk þess sem allur almenningur
fyndi sárlega fyrir slíkri hækkun.
Einkavæðingin
Enda þótt Rafveita Suður-Skot-
lands (SSEB) byggi starfsemi sína
að stómm hluta á kjamorku notast
fyrirtækið við ýmsa aðra orkugjafa
við raforkuframleiðslu. Til dæmis
hefur fyrirtækið náið samstarf við
hið ríkisrekna kolafyrirtæki, British
Coal, og ýmis skosk einkafyrirtæki
í kolaiðnaði. Þá má ekki gleyma
því samstarfí sem SSEB hefur um
langt skeið átt við Rafveitu Norð-
ur-Skotlands. Samstarf rafveitn-
anna er mjög náið á ýmsum sviðum
raforkuframleiðslu og orkudreifíng-
ar, raunar svo náið að forráðamenn
SSEB telja vænlegast að við þá
einkavæðingu, sem fyrirhuguð er í
breska raforkugeiranum, verði
þessi tvö fyrirtæki sett undir einn
hatt.
Þeir hjá Rafveitu Norður-Skot-
lands telja hins vegar að farsælast
yrði að selja skosku rafveitumar í
tvennu lagi, meðal annars til að
tryggja til fulls hagsmuni skosku
hálandanna í orkumálum. Við inn-
um Donald Miller, stjómarformann
SSEB, nánar álits á þessu máli.
— Skoskur raforkuiðnaður er
mjög samkeppnishæfur og stendur
fyllilega á sporði sambærilegum
iðnaði annars staðar í Bretlandi og
erlendis. Þessi samkeppnishæfni er
að miklu leyti að þakka þeirri nánu
samvinnu. sem nú þegar er á milli
skosku rafveitnanna tveggja. Það
er því alveg ljóst að yrðu tengslin
á milli þessara tveggja fyrirtækja
rofín í kjölfar einkavæðingar gæti
skoskur raforkuiðnaður beðið ófyr-
irsjáanlegan skaða. Fyrirtækin tvö
hafa unnið saman í rúma tvo ára-
tugi; raforkuframleiðsla í Skotlandi
er rekin á grundvelli þessa sam-
starfs og miðast við það. Samvinna
þessi hefur gert okkur kleift að
koma á margvíslegri hagræðingu í
rekstri og yrði klippt á hana er
hætt við að afleiðingin gæti orðið
stórhækkun raforkuverðs .til sko-
skra neytenda, auk þess sem skosk-
ur raforkuiðnaður í heild mundi bíða
tjón af.
Ekki er enn ljóst með hveijum
hætti bresk stjómvöld ákveða að
einkavæða skoska raforkufcam-
leiðslu, ákvörðunar er að vænta um
páskana. Forráðamenn Rafveitu
Suður-Skötlands segjast ekki frem-
ur en þeir hjá Rafveitu Norður-
Skotlands hafa hugmynd um hvora
leiðina stjómvöld kjósi á endanum
að fara, setja skosku rafveitumar
tvær undir einn hatt og selja sem
eitt fyrirtæki eða selja fyrirtækin í
tvennu lagi en halda jafnframt opn-
um leiðum fyrir áframhaldandi
samvinnu þeirra. Donald Miller,
stjómarformaður SSEB, segist bíða
spenntur eftir niðurstöðunni. Þótt
þau m&l verði bersýnilega enn um
sinn alls ótengd íslenskri orkufram-
leiðslu hefur mátt ráða af viðtölum
við forráðamenn skosku rafveitn-
anna tveggja að hugmyndum um
orkukaup frá íslandi hafí alls ekki
verið varpað endanlega fyrir róða.
Enda þótt viðbrögð beggja skoskú
fyrirtækjanna við slíkum hugmynd-
um hafí öðru fremur einkennst af
varkámi er ljóst að forráðamenn
beggja fyrirtækja telja þetta kost
sem fyllsta ástæða sé til að kanna
til hlítar.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir NIGEL HAWKES
Bretar beita
FAO þrýstingi
Bretar ætla að „fresta“ um sinn greiðslu á árlegu framlagi
sínu til Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna, FAO, sem nemur tíu milljónum punda (rúmlega 650
millj. kr.). Stafar þessi frestun af óánægju þeirra með rekst-
ur og stjórn stofnunarinnar. Oánægjan ríkir víðar, og í
fyrrahaust reyndu Bretar og nokkur önnur vestræn ríki
undir forustu Kanada að koma í veg fýrir endurkjör Edou-
ard Saouma frá Líbanon í embætti aðalforstjóra Fao. Sao-
uma hafði þá gegnt embættinu í tvö sex ára kjörtímabil,
og hafði enginn af fyrirrennurum hans gegnt því lengur.
Þrátt fyrir andstöðuna og ásakanir um „ógnarstjórn" hjá
FAO var Saouma endurkjörinn með miklum meirihluta
atkvæða.
Framlag Breta til FAO átti
að greiða 1. janúar s.l., en
þótt þeir hafí nú tilkynnt Saouma
að „sem stendur" hafí þeir ekki
fé aflögu, hafa þeir einnig gert
lýðum ljóst að þeir hafi ekki í
hyggju að hætta aðild að FAO
á svipaðan hátt og þeir hættu
aðild að Menningar- og vísinda-
stofnun Sþ, UNESCO, í árslok
1985. Bretar vilja aðeins að
meira af fjármunum FAO verði
varið til að draga úr hungurs-
neyðinni í Afríku. Hyggjast þeir
því fara aðrar leiðir til að stuðla
að aukinni landbúnaðarfram-
leiðslu og draga úr hungri í
• Afríku og öðrum svæðum í þró-
unarlöndunum, aðallega með
beinni aðstoð til viðkomandi
ríkja.
Ekki er reiknað með að Bretar
dragi fram yfir lok þessa árs að
greiða framlag sitt til FAO. En
með þessum drætti vilja þeir
sýna fram á að þeir ætlast til
að Saouma komi á tilskildum
umbótum í rekstri FAO þótt hon-
um hafí tekizt að gjörsigra fram-
bjóðandann sem Bretar studdu
við kjör forstjórans, Moise
Mensah frá Benin. Fáist ekki
þessar umbætur, sem bæði Bret-
land og önriur iðnríki hafa óskað
eftir, má gera ráð fyrir frekari
aðgerðum frá Bretum.
Fleiri skuldugir
Bretar hafa ekki áður, svo
vitað sé, gripið til þess ráðs að
draga greiðslur til stofnana Sam-
einuðu þjóðanna, þótt það sé al-
gengt hjá sumum öðrum þjóðum.
Þannig hafa rúmlega 40 aðild-
arríki Sþ ekki staðið í skilum
með framlög sín til FAO fyrir
1986-87, en samtals áttu þessi
ríki að greiða sem svarar 25
milljónum dollara (rúmlega 925
millj. kr.). Þá skulda Bandaríkin
FAO 67 milljón dollara (nærri
2,5 milljarða króna) vegna sam-
þykktar Bandaríkjaþings um að
stöðvagreiðslurtil stofnana Sþ.
Bretar vilja að númtímalegir
stjómunarhættir séu teknir upp
hjá FAO, og að skipaður verði
sérstakur samstarfshópur
áhrifamanna til að ákveða framt-
íðarstefnu og tilgang stofnunar-
innar. Tilgangurinn með skipan
þessa samstarfshóps væri, þótt
það sé að sjálfsögðu ekki tekið
Edouard Saouma forstjóri
FAO.
fram, að skerða völd Saouma,
sem rekið hefur stofnunina und-
anfarin 13 ár eins og hún væri
einkafyrirtæki hans.
Bretar vilja einnig að gerð
verði ítarleg könnun á stjórn og
starfsliði FAO í aðalstöðvunum
í Róm. Rúmlega 7.000 manns
starfa í aðalstöðvunum, en að-
eins 2.000 manns á vegum stofn-
unarinnar út um heim. Þykir
fulltrúum bæði Breta og annarra
þeirra þjóða sem hæstu framlög-
in greiða til FAO, að þetta mis-
ræmi beri að kanna nánar.
Á tveggja ára fresti koma
fulltrúar allra aðildarríkja FAO
saman til ráðstefnu í Róm, og
var þessi ráðstefna síðast haldin
í nóvember í fyrra. Þar benti
Chris Patten, fulltrúi Breta, á
að „róttæk endurskoðun “ færi
nú fram á allri starfsemi Sþ,
endurskoðun sem ekki væri unnt
að Stöðva „við Baðhús Kara-
kalla", en hverfíð þar sem aðal-
stöðvar FAO eru í Róm er kennt
við böð þessa foma keisara.
Sagði Patten að óháð könnun
rekstrarfræðinga gæti gefið mun
betri mynd af verkefnunum í
hveiju landi fyrir sig, og því
hvaða fjárveitingar og verkefni
eigi að hafa forgang.
Patten notaði einnig tækifærið
til að gagnrýna áætlun Saouma
um rekstrarkostnað FAO næsta
reikningsárið. Sagði hann rökin
fyrir aukningu heildarframlaga
úr 427 milljónum dollara í 510
milljónir (úr tæplega 16 milljörð-
um í tæplega 19 milljarða króna)
væru „engan veginn sannfær-
andi“.
Yf irburðasigur
Þá hafa Bretar gagnrýnt að
FAO leggi of mikla áherzlu á
matargjafir, sem hætt sé við að
auki enn á hungrið í fátæktarl-
öndum, þ.ar sem þær leiði til
lækkaðs verðlags og dragi úr
framtakssemi bænda. Allar þess-
ar aðfinnslur komu fram áður
en gengið var til kjörs forstjóra
FAO á þinginu í fyrra, en engu
að síður tókst Saouma að bera
sigurorð af Mensah með miklum
atkvæðamun, 94 atkvæðum
gegn 59. Fulltrúar vestrænna
ríkja kenndu um breyttri afstöðu
Afríkuríkja sem gert hafði verið
ráð fyrir að styddu frambjóðand-
ann frá Benin, en þar getur einn-
ig hafa komið til gremja hjá full-
trúum margra ríkja Þriðja
heimsins sem höfðu það á tilfinn-
ingunni að ríku þjóðimar væru
að trana fram sínum frambjóð-
anda.
í ávarpi sem Saouma flutti
þegar hann tók við embætti for-
stjóra FAO í þriðja sinn gagn-
rýndi hann þau lönd sem ekki
hafa greitt framlög sín á réttum
tíma, og sagði að þessi dráttur
hefði leitt til þess að fjárhagur
stofnunarinnar væri „skelfílega
ótryggur“. Eftir á að hyggja má
vera að þessi ummæli hafi verið
skyssa hjá Saouma, því með þeim
hafí hann vakið þá hugmynd hjá
Bretum að þeir gætu slegið
greiðslu eigin framlaga á frest.
Þótt ekki séu taldar miklar
líkur á því að kröfum um umbæt-
ur á rekstri FAO verði sinnt
hafa Bretar ekki í hyggju að
hætta aðild að stofnuninni. Að
vísu var það af svipuðum ástæð-
um sem Bretar hættu aðild að
UNESCO fyrir rúmum tveimur
árum, en þeir álíta þrátt fyrir
allt að FAO eigi rétt á sér. Telja
Bretar að úrsögn þeirra hefði
slæmar afleiðingar í þróunarríkj-
unum, sem eru yfirleitt ánægð
með þá þjónustu sem þau fá frá
FAO - og hjá Saouma.
Höfundur er blaðamaður hjá
The Observer í London .