Morgunblaðið - 20.03.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Stríðið við
eiturlyfjasalana
Síðustu vikur hefur staðið
yfír hörð barátta milli
bandarískra stjómvalda og
helzta valdamanns Panama,
en Bandaríkjamenn telja sann-
að, að hann hafí greitt fyrir
eiturljrfjaflutningum um Pan-
ama til Bandaríkjanna. Senni-
lega er þetta í fyrsta sinn, sem
gerð er ákveðin tilraun til að
velta valdamanni úr sessi af
þessum sökum. En jafnframt
má segja, að stríðið við eitur-
ljrflasalana, sem geisað hefur
í áratugi, sé komið á nýtt stig.
Hið óhugnanlega við þetta
stríð er, að styrkur eiturlyfja-
salana virðist hafa vaxið. Nú
er svo komið, að þeir eru að
ná í sínar hendur yfírstjóm
einstakra ríkja í Mið- og Suð-
ur-Ameríku. Lengi hefur það
orð legið á, að eiturlyflasalam-
ir ráði í Kolumbíu. Samkvæmt
fréttum sem þaðan berast virð-
ist það ekki lengur vera álita-
mál. Stjómmálamenn, dómar-
ar og aðrir verða að sitja og
standa eins og eiturlyfjasölum
þóknast. Þar í landi virðist
ekkert afl vera sterkara en
eiturlyfjasalamir. Enda hefur
Kolumbia um nokkurt árabil
verið miðstöð eiturlyfjasölu í
þeim heimshluta.
Síðustu árin hafa umsvif
eiturlyflasalanna breiðst út frá
Kolumbíu til Bahamaeyja,
ýmissa eyja í Karabíska hafínu
og m.a. til Panama. Áhrif
þeirra eru svo mikil og þar
með fjárhagslegt bolmagn, að
þeir hafa keypt sér aðstöðu í
þessum ríkjum, sem jafnast á
við það, að þeir séu ríki í ríkinu.
Frá þessum miðstöðvum,
svo og frá Asíu, berast eitur-
lyfín til velmegunarþjóðfélag-
anna í Evrópu og Norður-
Ameríku og þ. á m. hingað til
íslands. Þegar fylgzt er með
fréttum frá Panama þessa
dagana vaknar hins vegar sú
spuming, hvaða aðili sé nægi-
lega öflugur til þess að takast
á við eiturlyflasalana og steypa
þeim af stóli. Það sýnist aug-
ljóst, að innan Panama t.d.
hefur andstaðan við valda-
manninn ekki verið nægilega
sterk til þess, að Panama-búar
gætu af sjálfsdáðum komið í
veg fyrir, að land þeirra yrði
að miðstöð fyrir eiturlyfja-
smyglara. Ekki er hægt að
sjá, að nokkur alþjóðasamtök
hafí þann styrk til að bera, að
þau geti tekizt á við þessi illu
öfl.
Líklega verða menn að horf-
ast í augu við það, að eins og
nú standa sakir eru Banda-
rílgamenn þeir einu sem hafa
afl og vilja til að takast á við
eiturlyij asmyglara, sem eru í
þann veginn að hertaka nokk-
ur ríki í Mið- og Suður-
Ameríku. Stundum hefur verið
sagt af öðru tilefni, að enginn
hafi afhent Bandaríkjamönn-
um lögregluvald yfír heims-
byggðinni. En ekki er óíklegt,
að þeir muni njóta stuðnings
fólks um allan heim við að
velta eiturlyflakóngunum úr
sessi.
Nýir tímar
í A-Evrópu?
Gorbatsjov, leiðtogi Sov-
étríkjanna, hefur verið í
heimsókn í Júgóslavíu undan-
fama daga. Við lok heimsókn-
ar hans þar var því lýst yfír,
að Sovétríkin muni virða rétt
annarra kommúnistaríkja til
þess að fara eigin leiðir. Þótt
Júgóslavar hafí farið sínar eig-
in leiðir í flóra áratugi, hafa
Sovétmenn hvað eftir annað
komið í veg fyrir, að önnur
kommúnistaríki í A-Evrópu
gerðu hið sama og beitt til
þess hervaldi.
Nú er yfírlýsingin í Júgó-
slavíu túlkuð á þann veg, að
Gorbatsjov hafí numið úr gildi
Brezhnev-kenninguna svo-
nefndu. Það getur komið í ljós
innan tíðar, hvort þessar stað-
hæfíngar eru á rökum reistar.
Ef svo er, á ekkert að vera
því til fyrirstöðu, að kommún-
istaflokkurínn í Póllandi leyfí
starfsemi Samstöðu á ný. Fyr-
ir nokkrum dögum gengu þús-
undir andófsmanna um götur
Búdapest. Ef mark er takandi
á yfírlýsingu Sovétmanna í
Júgóslavíu á ekkert að vera
því til fyrirstöðu, að tekið ver-
ið tillit til sjónarmiða andófs-
manna í Ungveijalandi.
Áður en mikíð verður gert
með yfirlýsingu Sovétmanna í
Júgóslavíu fer bezt á því, að
kommúnistaflokkamir í A-
Evrópu láti verkin tala.
Umræður um afstöðuna
til Evrópubandalagsins
fara vaxandi, bæði hér
á landi, á öðrum Norð-
urlöndum og hjá þeim
Evrópuríkjum, sem
enn eru utan banda-
lagsins. Slíkar umræð-
ur settu svip sinn á þing Norðurlandaráðs
á dögunum og þær móta mjög samskipti
ríkja innan EFTA. Hérlendis blossuðu þær
upp fyrir skömmu í kjölfar ræðu, sem Jón
Baldvin Hannibalsson, formaður Alþýðu-
flokksins, flutti á fundi leiðtoga jafnaðar-
manna á Norðurlöndum í Stokkhólmi.
í ræðu, sem Þorsteinn Pálsson, forsætis-
ráðherra, flutti á þingi Norðurlandaráðs,
ræddi hann m.a. afstöðu íslands til Evr-
ópubandalagsins og sagði: „í þessu sam-
bandi koma auðvitað upp í hugann hin
mismunandi samskipti þjóða okkar við
Evrópubandalagið og þær breytingar, sem
verða kunna á aðstöðu okkar, þegar og
ef tekst að koma á laggimar hinum sam-
eiginlega innri markaði bandalagsins. í þvi
eftii er eðlilegt, að Norðurlöndin hafí nokk-
urt samráð um að vemda sameiginlega
hagsmuni, þótt hvert ríki verði auðvitað
að gæta sinna sérhagsmuna. Aðild íslands
að bandalaginu er ekki á dagskrá. ísland
mun ekki og getur ekki gefíð þumlung
eftir af fískveiðiréttindum sínum. ísland
getur heldur ekki án takmarkana gerzt
aðili að sameiginlegum vinnumarkaði Evr-
ópu. En hér má bæta við til fróðleiks, að
tölur um utanríkisviðskipti íslands bera
það með sér, að mikilvægi Evrópubanda-
lagsins og Japana í utanríkisviðskiptum
okkar eykst hraðfluga á kostnað EFTA-
landanna, Bandaríkjanna og Austur-Evr-
ópu.“
Þessi ummæli forsætisráðherra eru af-
dráttarlaus. Hann segir, að aðild sé ekki
á dagskrá og ísland muni ekki og geti
ekki gefíð eftir nein réttindi innan físk-
veiðilögsögunnar. Það má hins vegar
spyija, hvort ræða Matthíasar Á. Mathie-
sen, samgönguráðherra, á sama vettvangi
um sama mál, sé vísbending um einhvem
skoðanamun innan forystusveitar Sjálf-
stæðisflokksins og innan ríkisstjómarinn-
ar. í ræðu sinni á þingi Norðurlandaráðs
sagði samgönguráðherra m.a.: „Gagnvart
okkur, sem fyrir utan stöndum, hlýtur
spumingin að vera þessi: Mun markaður-
inn standa okkur opinn eða munu ríkin
12 herða stefnu sína gagnvart „útilegu-
þjóðunum" og heimta aðgang að auðlind-
um í skiptum fyrir verzlunarfríðindi? Vitað
er, að ýmsar þjóðir EB vilja harða afstöðu
gagnvart utanaðkomandi ríkjum og einnig
er vitað, að ýmsar þjóðir EB vilja beita
viðskiptasamningum af meirí hörku en
norðlægari þjóðir EB, sem flestar hafa
aðhyllzt frelsi í milliríkjaviðskiptum um
langan aldur. Spuming er hvaða sjónar-
mið ná yfírhöndinni, þegar fram í sækir.
í mínum huga er sú ósk heitust, að frelsið
verði höftunum yfírsterkara."
Síðan sagði Matthías Á. Mathiesen: „Má
ég varpa fram þeirri spumingu, hvort ekki
sé tímabært að velta fyrir sér kostum
aðildar og ókostum með opnu hugarfari
og án fyrirfram gefínnar niðurstöðu og
vinna síðan út frá þeirri forsendu, sem
fæst eftir slíka skoðun? Væri það ekki sú
nálgun við viðfangsefnið, sem bezt tryggði
að hlutskipti útlagans byði okkar ekki?
Yrði niðurstaðan sú, að kostir aðildar
væru þyngri á metaskálunum væri lítið
um það að segja, en kæmi í ljós, að ókost-
imir væru fleiri við aðild fyrir eitt ríki eða
fleiri, væri þó ekki annað um það sagt,
en að rannsókn hafí farið fram og menn
orðið sáttir um þá niðurstöðu."
Það fer tæpast á milli mála, að Þor-
steinn Pálsson, forsætisráðherra, kveður
fastar að orði en Matthías Á. Mathiesen,
samgönguráðherra. Hins vegar þarf eng-
um að koma á óvart, þótt skoðanamunur
sé í svo mikilsverðu míLli, enda umræður
um hin nýju viðhorf nánast á byijunarstigi.
Sjónarmið þingmanna
Tveir af þingmönnum Sjálfstæðisflokks-
ins, þeir Guðmundur H. Garðarsson og
Eyjólfur Konráð Jónsson, hafa nýlega tjáð
sig opinberlega um afstöðuna til Evrópu-
bandalagsins. Þannig sagði Guðmundur
H. Garðarsson nýlega í grein í Morgun-
blaðinu: „Að mati höfundar væri það því
óráð að opna landið erlendum aðilum með
aðild að EB eða öðrum ríkjasamsteypum.
Undir niðri eru EB-ríkin mjög ósamstæð.
í stjómmálum geta Evrópumenn verið
mjög hvérflyndir, svo sem sagan sannar.
Það hentar ekki íslenzku eðli eða lundar-
fari að eiga hagsmuni sína undir slíku
stjómarfari. fslendingar vilja stöðugleika
samfara miklu frelsi til athafna. Skipulags-
hyggja gömlu nýlenduveldanna er íslend-
ingum ekki að skapi. Aðild íslands að EB
mundi í reynd þýða það, að landið yrði
hjálenda þessara gömlu ríkja, sem bera
takmarkaða virðingu fyrir smáríkjum.
Miklar pólitískar sviptingar vinstri og
hægri flokkanna í Evrópu setja leiðtogum
þeirra takmörk í auðsýnd umburðarlyndis
Evart hinum smáa. Þetta er staðreynd.
d getur aldrei sameinast slíkri ríkja-
heild. Hugsanlegur efnahagslegur ávinn-
ingur er smáræði borið saman við þau
þjóðarverðmæti, sem fómað yrði með að-
ild að EB.“
í umræðum, sem fram fóm á Alþingi
fyrir nokkm um utanríkismál, sagði Eyj-
ólfur Konráð Jónsson, formaður utanríkis-
málanefndar, m.a.: „Ég held, að það sé
alrangt, að nokkrar raddir heyrist héðan
frá íslandi um, að við séum að sækjast
eftir inngöngu í Efnahagsbandalagið. Eng-
in rödd hefur heyrzt um það t.d. í utanrík-
ismálanefnd, þar sem þetta er margrætt.
Ég held, að þar séu allir sammála um, að
það komi alls ekki til greina, að við fömm
að sækja um inngöngu í Evrópubandalag-
ið. Og hvers vegna? Ekki bara vegna þess,
að við getum ekki leyft neinar fiskveiðar
í okkar landhelgi og getum heldur ekki
leyft ótakmarkaða fólksflutninga o.sv. frv.
Það er ekki það eina. Hitt er kannski
meira atriði, að ef við segðum, að við
væmm á leið inn í bandalagið, væm þeir
auðvitað ekki til viðræðna um neina nýja
samninga við okkur. Þeir segðu bara:
Gerið þið svo vel. — Það er mitt mat. Þó
að þeir leggi megináherzlu á núna að
styrkja sitt innra skipulag, held ég að
þeir mundu geta ósköp vel sagt bara:
Gerið þið svo vel, og kannski gefíð okkur
allar mögulegar undantekningar í fyrsta
umgangi. En ég er hræddur um, að það
mundi breytast, þegar fram í sækti. En
ég hef fulla ástæðu til og get rökstutt
það, að segja hér, og hvar sem er, að ég
er sannfærður um það, eftir þessa dvöl
þama úti, að við eigum þar að mæta mjög
miklum velvilja og við þurfum engu því
að fóma til að ná hagstæðum samningum
við Evrópubandalagið, sem menn nú ótt-
ast og eru að hafa á orði.“
Af þessum tilvitnunum má marka, að
Eyjólfur Konráð Jónsson er bjartsýnni en
ýmsir aðrir á, að við getum náð hagstæð-
um samningum við Evrópubandalagið. Það
á svo eftir að koma í ljós, hvort sú bjart-
sýni er á rökum reist. Það fer hins vegar
ekki á milli mála, að afstaðan til EB er
mörgum umhugsunarefni. Mestu skiptir á
þessu stigi málsins, að sem fyllstar upplýs-
ingar komi fram opinberlega um skipulag
Evrópubandalagsins og starfshætti, þann-
ig, að þjóðinni verði ljóst, um hvað er að
tefla.
Uppreisn lands-
byggðarinnar
Með nokkrum hætti má segja, að þjóðin
standi nú frammi fyrir því, sem kalla
mætti „uppreisn" landsbyggðarinnar. Eitt
dæmi um þá „uppreisn", er sú ríka áherzla,
sem verkaíýðsfélögin fyrir austan og norð-
an lögðu á, að samningafundir yrðu ekki
einungis haldnir í Reykjavík, heldur einnig
fyrir norðan og austan. Morgunblaðið lýsti
þeirri skoðun í forystugrein, að sú ósk
landsbyggðarmanna væri sanngjöm. Um
annað dæmi má lesa í frétt hér í Morgun-
blaðinu í gær, föstudag, en þar sagði m.a.
um borgarafund f Neskaupstað, sem hald-
inn var undir kjörorðinu: „Sækjum valdið
suður“: „Takmarkið með fundinum var,
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988
33
REYKJAYÍKURBRÉF
Laugardagur 19. mars
að þetta yrði fyrsta skrefíð í að þjappa
bæjarbúum svo og öðrum Austfírðingum
og um leið allri landsbyggðinni saman um
það takmark að sækja valdið suður, svo
að landsbyggðarfólk fái að njóta réttláts
afraksturs vinnu sinnar og njóta sömu
tækifæra og íbúar höfuðborgarsvæðisins.
Það er von fundarboðenda, að aðrir taki
svo við keflinu og haldi áfram, svo að
samtakamáttur landsbyggðarinnar verði
sem mestur."
Það hefur stundum verið sagt hér á
þessum vettvangi, að það sem fólki fínnst
vera, getur haft jafn mikla pólitíska þýð-
ingu og það, sem er. Ef það er sannfæring
landsbyggðarfólks, að það fari halloka í
samkeppni við höfuðborgarsvæðið, er sú
tilfinning pólitískur veruleiki, sem horfast
verður í augu við. Þótt því verði ekki hald-
ið fram með rökum, að það ríki afkomu-
kreppa á landsbyggðinni, er ljóst, að þar
ríkir annars konar kreppa. Það er komið
að uppgjöri á svo mörgum vígstöðvum,
þar sem hagsmunir landsbyggðarinnar eru
í húfí.
Fyrst má nefna þá byltingu, sem nú
stendur yfír f landbúnaði. Smátt og smátt
er sú'þróun að verða, að bændum fækk-
ar. Búskapur leggst niður á mörgum jörð-
um og jafnvel f stórum landshlutum. Þetta
þýðir ekki, að landbúnaðarframleiðsla
muni dragast saman að ráði frá því, sem
nú er, heldur einfaldlega, að hún verður
á höndum færri einstaklinga. Þessi um-
skipti í landbúnaðarframleiðslu hafa
margvísleg áhrif á landsbyggðina, þar sém
öflugar þjónustumiðstöðvar hafa byggzt
upp á undanfömum áratugum í kringum
þjónustu við landbúnaðinn. Þessir þétt-
býliskjamar standa nú frammi fyrir því,
að tilveru þeirra er ógnað.
í annan stað og í tengslum við breyting-
ar í landbúnaði, er að verða meiriháttar
breyting í landsbyggðarverzlun. Til marks
um það er sú staðreynd, að nú er rætt
um sameiningu fjögurra kaupfélaga á
Suðurlandi. Hvers vegna stendur lands-
byggðarverzlun svo höllum fæti? Til þess
liggja margar ástæður. Ein er sú, sem
fram kemur í ummælum Emils Gíslason-
ar, kaupfélagsstjóra hjá Kaupfélaginu Þór
á Hellu, í samtali við Morgunblaðið í gær,
föstudag. Hann segir: „Hjá okkur hefúr
orðið 10% samdráttur að undanfömu bæði
vegna þess, að verzlun virðist vera að flytj-
ast f auknum mæli til höfuðborgarsvæðis-
ins og þó einkum vegna þess, að nánast
allar framkvæmdir hjá bændum hafa
stöðvast vegna mikils samdráttar í land-
búnaði." Örlög landbúnaðar og sveitaverzl-
unar fara því að nokkm leyti saman en
til viðbótar kemur, að þeir íbúar lands-
byggðarinnar, sem eiga þess kost, fara til
Reykjavíkur í innkaupaferð væntanlega
vegna þess, að vömúrval er meira og verð-
lag lægra og batnandi samgöngur gera
fólki auðveldara að ferðast á milli.
í þriðja lagi er augljóst, eins og marg-
oft hefur verið vikið að hér á þessum vett-
vangi, að sjávarútvegur og frystiiðnaður
standa frammi fyrir meiriháttar breyting-
um, sem óhjákvæmilega hafa áhrif á stöðu
landsbyggðarinnar. Hér skal ekki endur-
tekið það, sem nýlega hefur verið sagt um
þessi mál í Reykjavfkurbréfi, en einnig á
þessu sviði verða menn að horfast í augu
við uppgjör milli þess gamla og hins nýja.
Loks má nefna, að eftir því sem fjöl-
breytni eykst í menningarlífi á höfuð-
borgarsvaéðinu, verður sóknin þangað
meiri. Staðreynd er, að lífið í Reykjavík
og nágrannabyggðum er mun fíölbreyttara
og hefur upp á meira að bjóða en var fyr-
ir einum áratug. Þetta á áreiðanlega ein-
hvem þátt í því, að fólk sækir suður.
Hver eru ráð lands-
byggðarmanna?
Auðvitað kemur fleira við sögu, en hér
hefur verið nefnt, en sjálfsagt geta menn
verið sammála um, að þessi fíögur atriði
eru veigamikill þáttur í kreppu lands-
byggðarinnar. Þá vaknar spumingin um
það, hvemig við eigi að bregðast. í þeim
efnum verðum við ekki sízt að hlusta á
sjónarmið landsbyggðarmanna. Það dugar
nefnilega ekki, að þeir bregði á það ráð
að halda fundi og gera samþykktir um
kröfur á hendur ríkisvaldinu. Þeir verða
að tjá sig um það, hvemig eigi að bregð-
ast við þeirri byggðaröskun, sem er að
verða vegna óhjákvæmilegra breytinga í
landbúnaði. Þeir verða að tjá sig um það,
hvemig eigi að taka á vandamálum lands-
byggðarverzlunar, sem m.a. eru til komin
vegna þess, að íbúar landsbyggðarinnar
vilja heldur fara í innkaupaferðir til þétt-
býlisstaða eins og Reykjavíkur og Akur-
eyrar. Þeir verða líka að fjaila um stöðu
frystiiðnaðarins á annan veg en þann að
segja það eitt, að lækka verði gengið.
Ríkisvaldið eitt út af fyrir sig leysir
ekki kreppu landsbyggðarinnar. Þar verð-
ur fleira til að koma. En auðvitað er þetta
ekki einangrað vandamál þeirra, sem á
landsbyggðinni búa. Það er einfaldléga
óhugsandi og má ekki verða, að öll þjóðin
safnist saman hér á suðvesturhomið. Það
á að verða metnaður okkar, að byggja
landið allt. En við verðum að vinna að því
markmiði með því að aðlaga okkur breytt-
um aðstæðum, en ekki með því að vinna
gegn því, sem er óhjákvæmilegt.
Fólkið á landsbyggðinni, verður að hafa
foiystu um þá lausn á kreppu dreifbýlis-
ins, sem vænlegust er, en það er efling
byggðakjama í hinum ýmsu landshlutum.
Það er ljóst, að Akureyri t.d. og Eyjafjarð-
arsvæðið hafa fest sig í sessi, sem öflug-
asta mótvægið gagnvart þéttbýlinu á suð-
vesturhominu. Þar er blómleg atvinnu-
starfsemi, sem dregur að sér margvíslega
athafnasemi. Nú eru uppi hugmyndir um
jarðgöng til þess að tengja saman byggð-
ir. Mörgum fínnst það dýr kostur og hið
mesta óráð. Engu að síður er það um-
hugsunarefni, hvort ekki sé skynsamlegt
að leggja flármuni í slíka samgöngubót
til þess að greiða fyrir eflingu þeirra
byggðakjama, sem geta treyst byggðina
úti á landi.
í því sambandi má minna á, að á tímum
atvinnuleysis og kreppu fyrir síðustu alda-
mót, þegar fólk flutti af landi brott, komu
margir til Reykjavíkur til þess að fara í
skip til útlanda. Margt af því fólki stöðvað-
ist hins vegar í því þéttbýli, sem þá var
að myndast í Reykjavík og fór ekki. Hið
sama getur gerzt nú úti á landi með efl-
ingu byggðakjama þar.
„Það fer hins veg-
ar ekki á milli
mála, að afstaðan
til EB er mörgum
umhugsunarefni.
Mestu skiptir á
þessu stigi máls-
ins, að sem fyllst-
ar upplýsingar
komi fram opin-
berlega um skipu-
lag Evrópubanda-
lagsins og starfs-
hætti, þannig, að
þjóðinni verði
ljóst, um hvað er
að tefla.“