Morgunblaðið - 27.04.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. APRÍL 1988
Markaðsskráning á gengi
og umbætur í peningamálum
Nýskipan gjaldeyris mála
eftir Vilhjálm
Egilsson
Nauðsynlegt er að færa gengis-
skráninguna frá Seðlabanka ís-
lands til þeirra bankastofnunar sem
e.t.v. annarra aðila sem versla með
erlendan gjaldeyri. Á sama tíma
verður að takmarka erlendar lán-
tökur með beinni eða óbeinni ríkis-
ábyrgð stórlega þannig að ekki sé
haldið uppi falskri eyðslugetu með
þeim hætti.
Markaðsskráning á gengi
Hlutverk Seðlabankans ætti fyrst
og fremst að vera að hafa stjóm á
peningamagni í umferð með kaup-
um og sölu á ríkisskuldabréfum og
ríkisvíxlum. Leggja ætti niður
bindiskyldu á innlánsstofnanir og
ekki ættr að nota almennar við-
skiptalegar kröfur til bankastofn-
ana sem hagstjómartæki. Skipta
ætti á kröfum á ríkissjóð á móti
þeim kröfum sem innlánsstofnanir
eiga nú á Seðlabankann. Ennfrem-
ur ætti Seðlabankinn að þjóna sem
millibankamarkaður í bankakerf-
inu.
Verslun með erlendan gjaldeyri
ætti ekki að vera háð takmörkunum
og engin bönd ættu að vera á gjald-
eyrisskilum eða á gjaldeyrisnotkun
útflytjenda sem tengjast starfsemi
þeirra á erlendri gmnd. Gengis-
skráningin sjálf ætti að vera í hönd-
um þeirra aðila sem versla með
gjaldeyri sem geta verið viðskipta-
bankar, sparisjóðir, fjárfestingar-
lánasjóðir eða hver sem er. Gengis-
skráningin ætti að vera þannig að
verð á erlendum gjaldeyri gæti
hreyfst upp og niður eftir markaðs-
aðstæðum.
Opinberar fjármála-
stofnanir verði hlutafélög
Erlendar lántökur með beinni og
óbeinni ríkisábyrgð verður að tak-
marka. Sé það gert koma af sjálfu
sér bönd á lántökur einkaaðila á
eigin ábyrgð. Meginatriðið er að
saman fari frelsi og ábyrgð á eigin
gerðum. Ennfremur verður að
hindra að unnt sé að gefa ríkis-
ábyrgðir út sjálfkrafa af opinberum
sjóðum eða ríkisbönkum. Líklega
er nauðsjmlegt að gera ríkisbank-
ana að hlutafélögum og takmarka
ábyrgð ríkisins á skuldbindingum
þeirra með þeim hætti. Það sama
þarf í raun að gera við fjárfesting-
arlánasjóðina. Æskilegt væri í
framhaldinu að þessar stofnanir
færðust úr ríkiseign enda sífellt
flaggað við erlenda lánadrottna að
ríkið standi á bak við þær og beri
a.m.k. siðferðilega ef ekki lagalega
ábyrgð á gerðum þeirra.
Raunverulegur gjald-
eyrismarkaður
í raun myndi fijáls gengisskrán
ing ganga þannig fyrir sig að hver
viðskiptabanki hefði sinn eigin
gjaldeyrisvarasjóð til þess að jafna
út daglegar sveiflur á gengisskrán-
ingunni, en breytingar á genginu
færu eftir mati á því hvemig horfði
með innstreymi og útstreymi af
gjaldeyri. Væntanlega yrði stærsti
bankinn að mestu ráðandi um hina
daglegu gengisskráninu og í tengsl-
um við hann mætti vænta þess að
upp kæmi raunverulegur gjaldeyris-
markaður.
Eina raunverulega hættan sam-
fara markaðsskráningu á gengi og
frelsi í gjaldeyrisviðskiptum tengist
opinberum aðilum. Ef opinberir að-
ilar, þ.e.a.s. ríkið, ríkisstofnanir,
opinberir sjóðir og ríkisbankar hafa
hemil á sláttugleðinni og ábyrgða-
veitingum verður frelsi í þessum
málum til góðs.
Með frelsi í gjaldeyrisviðskiptum
er erlendum aðilum heimilt að koma
með ijármagn til landsins og lána
ríkinu í íslenskum krónum. Halli á
ríkisrekstrinum mun því hafa áhrif
á gengisskráninguna.
Stærsti hluti millirílqavið-
skipta með fljótandi gengi
Oft heyrist í umræðum um gjald-
eyrismál íjallað um að einungis fáar
þjóðir búi við markaðsskráningu á
gengi. En þær þjóðir sem búa við
slíkt form á gengisskráningu eru
þó stærstu viðskiptaheildimar í
heiminum, þ.e.a.s. Bandaríkin, Jap-
an, Bretland og svo eru þjóðimar
í EMS-kerfinu með fljótandi gengi
gagnvart umheiminum. Af þeim
þjóðum sem eru með sitt gengi
bundið eða tengt ákveðnum gjald-
miðlum eru svo ýmsar sem nota
slíka tengingu til þess að koma í
veg fyrir hækkun viðkomandi gjald-
miðla. í þeim hópi era t.d. nýiðn-
væddu þjóðir Asíu. Hjá mjög mörg-
um þjóðum sem búa við stjóm-
valdsákvarðaða gengisskráningu
era allskyns sigformúlur í gangi,
sums staðar er gjaldeyrisskömmtun
og svartamarkaðsbrask við lýði og
enn annars staðar er stjómlyndið
alls ráðandi.
En hvemig sem gengi er form-
lega ákveðið hefur engri þjóð tekist
að halda gengi uppi með handafli
nema um mjög takmarkað skeið.
Gengi gjaldmiðla í heiminum hefur
í tímans rás breyst eftir efnahags-
legum forsendum sama hversu
ákaft einhveijar ríkisstjómir hafa
þverskallast við staðreyndum.
Litlir en með gífurlega
aðlögunarhæf ni
Meginspumingin sem við þurfum
að svara þegar við skoðum okkar
mál í alþjóðlegu samhengi er hvort
íslenska efnahagsheildin sé svo lítil
að hún beri ekki sjálfstæða mynt.
Þeirri spurningu vil ég svara þann-
ig að hvergi hefur tekist að sýna
fram á það að smæð eða stærð
markaðar skipti máli um það hvort
verðmyndun á honum eigi að vera
fijáls og ráðast af markaðsaðstæð-
um eða hvort stjómvöld eigi að
skrá verðið.
Ég vil líka halda því fram að
ekki skipti máli fyrir hagvöxt eða
lífskjör hvort að efnahagsheild er
stór eða lítil. Það sem skiptir mestu
máli er að viðskipti séu sem greið-
ust og að hver efnahagsheild hafí
sem besta möguleika til sérhæfíng-
ar og aðlögunar. Það getur jafnvel
verið betra að vera Iítill alveg eins
og lítil fyrirtæki geta hentað betur
á sumum sviðum en öðram. Jafnvel
Vilhjálmur Egilsson
„Jafnvel má halda því
fram að lífskjörin á ís-
landi séu svo góð sem
raun ber vitni einmitt
vegna þess að landið er
lítið og sjálfstæð efna-
hagsleg eining með
gífurlega aðlögunar-
hæfni. Allt tal um að
leggja niður krónuna
eða geimegla hana
fasta við ECU, Banda-
ríkjadollara eða eitt-
hvað annað er þvi nán-
ast fráleitt.“
má halda því fram að lífskjörin á
íslandi séu svo góð sem raun ber
vitni einmitt vegna þess að landið
er lítið og sjálfstæð efnahagsleg
eining með gífurlega aðlögunar-
Bjarni Ölafsson skrifar frá Holstebro, Danmörku
Menntun kennara í valgreinum
Ég er sannfærður um að vald uppeldis- og sálfræðinga hefur verið
of mikill þáttur í mótun kennaramenntunar undanfarin ár.
Fyrri hluti
Alltaf er verið að skamma bless-
aðan „löggjafann" og ráðherramir
fá sinn skammt af hnútukasti. Ekki
er það furða að við ónotumst við
þetta fólk. Fólk sem er önnum kaf-
ið við að stjóma okkur, láta okkur
líða vel og hugsa fyrir okkur. Þar
við bætist að öll umhyggjan kostar
ærið fé og aukast þá áhyggjur
þeirra við að finna nýjar leiðir til
að ná inn sköttum, því að ekki vex
krónan okkar að verðgildi. Við vor-
um fljót að ná aftur í þessi tvö
núil sem tekin vora af þúsund krón-
unum svo að þær urðu bara tíu
krónur. Nú era þær svo sannarleg-
ar orðnar þúsund krónur aftur! Og
alltaf tekst einhveijum að græða
mikið.
Mér fínnst að lagasmiðir okkar
ættu stundum að sýna meiri hag-
leik við smíðar. Þegar verið er að
smíða ný lög er eins og illa liggi í
viðnum og full mikið sé af kvistum,
til þess að smiðimir í þeirri smiðju
ráði við verkefnið. Oft á tíðum fara
þeir líka í smiðju til annarra, svo
sem góðra verkmanna er siður. Það
reynist stundum afbragðsvel, en
stundum miður, eins og gengur.
Síðastliðið haust var allmikið ritað
og rætt um nýleg lög um réttindi
kennara, starfsheitið og hvaða próf-,
um þeir skuli ljúka til að mega
bera starfsheitið kennari.
Lögin komu illa niður á fram-
haldskólum og ýmsum æðri skólum.
Um sinn leit út fyrir að þama væri
komin rótarhnyðja í skólakerfí okk-
ar, sem valdið gæti stöðvun margra
bráðnauðsynlegra framhaldsskóla
okkar. Skóla, sem fram að þessum
nýju lögum höfðu verið til sóma í
skólakerfí landsins, skipaðir af-
bragsgóðum kennurum, sem nú
voru ekki kennarar lengur. Einu
Bjarni Ólafsson
„Ég- er sannfærður um
að vald uppeldis- og
sálfræðinga hefur ver-
ið of mikill þáttur í
mótun kennaramennt-
unar á undanförnum
árum. Svo ég noti
líkingamálið aftur, þá
hafa þeir ekki kunnað
að beita öxum, sögum
éða heflum af nægjan-
legri leikni. Lögin og
reglugerðimar era að
mestu unnin af fræði-
mönnum þessara
greina.
sinni var talið að góður kennari
þjrrfti að kunna vel þær greinar sem
hann kenndi. Nú er áhersla lögð á
önnur atriði og sýnist sitt hveijum
um hvemig áhersluatriðum er rað-
að.
Þar eð nú hafa verið til umræðu
á Alþingi lög um kennaramenntun
og Kennaraháskólann vil ég leggja
orð í belg. Mér er efst í huga mennt-
un list- og verkgreina kennara, sem
ætla til starfa við skóla skyldu-
námsins, bama- og unglingaskóla
og suma framhaldsskóla. List og
verkgreinar kallast: Handavinna,
smíðar, myndgerð, vefnaður, hús-
stjóm, tónmennt og íþróttir.
Jón Pálsson, rektor Kennarahá-
skóla íslands, hefur varla haldið svo
ræðu við skólann, að hann hafi
ekki lagt áherslu á mikilvægi þess
að efla þurfí hlut list- og verkgreina
í kennaranáminu. Orð eru til alls
fyrst, en hugur þarf að fylgja máli,
svo og framkvæmd.
Smíðakennarar nema grein sína
við Kennaraháskóla íslands, Af því
að sú grein er mín grein kýs ég að
taka hana sem dæmi og fjalla mest
um hana.
Um fímmtíu ár era liðin síðan
Lúðvíg Guðmundsson stofnsetti
Handíða- og myndlistaskólann. Við
þann skóla var deild fyrir smíða-
kennara. Var megináhersla lögð á
að kenna ýmsar verkgreinar, sem
nauðsjmlegar þóttu til verkkennslu
í bamaskólum. Kennaraefnin komu
allvel undirbúin inn í skólann. Höfðu
flestir lært töluvert að smíða. Þetta
var upphaf sérmenntunar smíða-
kennara hér á landi. Við þennan
skóla hlutu mjmdlistarkennarar og
vefnaðarkennarar einnig menntun
sína og síðar handavinnukennarar.
Hver nemandi sótti þá ekki færri
en 1536 stundir í verklegu námi
og átti þess kost að auka við stunda-
fjöldann. Síðar þegar Kennaraskóli
Islands hafði tekið að sér að mennta
kennara í sérgreinum, handavinnu
og smíðum, var kennslustundum í
verkgreinum fækkaði um einn
fjórða og taldist þá vera 45 eining-
ar í stað 60 áður. Fyrir níu áram
minnkaði svo hlutur verknámsins
enn, úr 45 einingum í 30. Um leið
hefur sú þróun orðið að undirbún-
ingsþekking og kunnátta kennara-
nema er sáralítil í valgreinunum.
Þeir eiga engan kost á að afla sér
slíkrar menntunar til undirbúnings.
Kennaraháskóli íslands hefur reynt
að bæta úr þeirri vöntun með því
að koma á undirbúningsdeildum í
sumum valgreinum. Þar fá kenn-
araefni 12 kennslustundir í 22 vikur
í viðkomandi valgrein. Áríðandi er
að kennuram, sem kjósa einhveija
af hinum stóra valgreinum list- og
verkgreina, verði veitt kennsla heil-
an vetur í valgreininni, til viðbótar
því sem nú er.
Síðastliðið haust tók til starfa
valgrein fyrir mynlistarkennara við
Kennaraháskólann. En mýndlistar-
fólk hafði lengi staðið gegn því að
slík deild væri stofnuð við Kennara-
háskólann. Ástæða þeirrar and-
stöðu var fyrst og fremst sá naumi
stundaijöldi sem handlistirnar hafa.
Þar hefur verið skorið niður um
helming, kennslumagn í valgrein-
unum, og er óefnilegt. Auk þess
eru stúdentar almennt afar lítið
menntaðir í list- og verkgreinum.
Ég er sannfærður um að vald
uppeldis- og sálfræðinga hefur ver-
ið of mikill þáttur í mótun kennara-
menntunar á undanfömum áram.
Svo ég noti líkingamálið aftur, þá
hafa þeir ekki kunnað að beita öx-
um, sögum eða heflum af nægjan-
legri leikni. Lögin og reglugerðimar
eru að mestu unnin af fræðimönn-
um þessara greina. Með þessum
orðum er ég ekki að kasta rýrð á
þessa stétt, heldur að benda á að
lagasmiðir hafa treyst um of á
þekkingu og hagleik þeirra til að
smíða svo einhliða lög og reglur.
Ég útskýri þetta álit mitt með