Morgunblaðið - 02.06.1989, Blaðsíða 14

14
f MÖRGUNBLÁÐID FÖáTUDAGUR 2. JÚNÍ 1989
Aðalfimdur SIF - ræða formanns, Dagbjarts Einarssonar:
Við sjálfír erum okkar skæðustu
keppinautar á Spánarmarkaðinum
- útflutning á flöttum fiski til söltunar í markaðslöndum SÍF verður að stöðva
Óvenjumikil og gagnrýnin um-
ræða hefur átt sér stað um samtök-
in okkar á síðustu mánuðum, en
hver er ástæðan? Jú, að mínu mati
stafar þessi mikla umræða og oft á
tíðum neikvæða umræða ekki af því
að stjóm SÍF, eða starfsmenn þess,
hafi staðið sig eitthvað verr en áð-
ur, heldur stafar hún fyrst og fremst
af því, að við höfum verið að fara
í gegnum sérstaklega erfitt tímabil.
Tímabil þar sem allt hefur lagst á
eitt að gera okkur lífið leitt. Við
skulum rifja upp atburðarásina
síðustu misseri.
Eftir nokkra niðursveiflu á árun-
um 1983—1985 fór að rofa til á
nýjan leik í saltfiskiðnaðinum. Árin
1986 og þó einkum árið 1987 voru
góð saltfiskár. Þorskaflinn fór vax-
andi á nýjan leik og sífellt meira
var saltað. En batinn stafaði fyrst
og fremst af því að markaðimir
snérust okkur í hag. Eftirspumin
fór vaxandi og verðið hækkaði jafnt
og þétt og náði hámarki í árslok
1987.
Þrátt fyrir vaxandi verðbólgu hér
innanlands og hækkandi fiskverð
tókst okkur að ná endum saman og
vel það, þrátt fýrir að 4-6% af sölu-
verðmætinu væri tekið til hliðar og
sett í Verðjöfnunarsjóð. Já, þetta
vom nokkuð góðir tímar og það
skynjuðu það fleiri en við sem stóð-
um í þessum slag. Framleiðendum
fjölgaði og þegar Bandaríkjamark-
aður veiktist sífellt, var minna fryst
af þorski og þeir sem vom í fryst-
ingu, hölluðu sér æ meir að söltun.
Falsað gengi
Afkoman var þokkaleg á okkar
mælikvarða og það sem afgangs
var, fór í það að greiða upp hluta
af eldri skuldum. 0g ríkisvaldið lét
ekki sitt eftir liggja, með þá hugsjón
að leiðarljósi að hér á landi megi
enginn græða, og með alls kyns
þrýsti- og kröfuhópa á bakinu tókst
að ná stómm hluta þess til sín sem
hinir erlendu markaðir reiddu af
hendi í hækkandi verði. Hvemig fór
ríkisvaldið að því? Jú, eins og svo
oft áður — með því að skrá gengi
íslensku krónunnar allt of hátt.
M.ö.o. þá komst stór hluti ávinn-
ingsins aldrei í okkar hendur. Með
kolröngu gengi fengum við allt of
fáar krónur í okkar hlut, en þess í
stað fóm þessar krónur beint út í
íslenska neysluþjóðfélagið. Með föl-
suðu gengi var hægt að halda verð-
bólgunni niðri að hluta til og þannig
var hægt að auka við og halda uppi
kaupmætti almennings á kostnað
kaupmáttar útflutningsfyrirtækj-
anna. Þessi kaupmáttur almennings
sem mælist sá 4. til 5. mesti í heimi
getur aldrei varað lengi eins og nú
kemur sífellt betur í ljós, því að
hann var byggður á röngum gmnni.
Auk þess að vera myndaður að hluta
með erlendum eyðslulánum var
hann myndaður með því fjármagni
sem átti að greiða niður skuldir físk-
vinnslufyrirtækjanna. Það kom líka
á daginn, því að þegar harðna fór
á dalnum í ársbyijun 1988 vomm
við á engan hátt undir það búnir
að mæta þeim erfiðleikum sem á
eftir fylgdu.
Nú má enginn skilja orð mín svo,
að ég sjái ofsjónum yfir kaupi laun-
þega. Það er af og frá, og allra síst
kjömm fiskvinnslufólksins sem í
reynd gerir okkur kleift að halda
fyrirtækjum okkar gangandi. En
þessir launþegar undirstöðuatvinnu-
greinanna em aðeins brot af heildar-
dæminu og það kemur sífellt betur
í ljós, að þeirra hlutur af því fram-
lagi sem við fiskframleiðendur
leggjum til samfélagsins verður
ætíð minni og minni. Nýjustu kjara-
samningar era gott dæmi.
Forysta Verkamannasambands-
ins skildi að ekkert var til skiptanna
að þessu sinni hjá fiskvinnslunni,
og hún skildi það líka, að ef hún
hefði efnt til ófriðar á vinnumarkað-
inum hefði það gengið að ótöldum
fyrirtækjum dauðum og ekki telst
aukið atvinnuleysi góð kjarabót. Því
var sæst á að laun fiskvinnslufólks
hækkuðu um 2.000 kr. á mánuði,
sem fulltrúar fiskvinnslunnar urðu
að sætta sig við, eftir að hafa feng-
ið fyrirheit hjá ráðhermm um geng-
issig til þess að mæta þessari hækk-
un.
En varla var blekið þomað á
samningsblöðunum þegar ýmsir
langtum hærra launaðir opinberir
starfsmenn og hópar úr þjónustu-
geiranum umreiknuðu þessa 2.000
kr. kauphækkun yfir í prósentur
miðað við taxta fiskvinnslukonunn-
ar og yfirfærðu þá prósentuhækkun
yfir á sína langtum hærri taxta.
Og hverjir fá að borga þann reikn-
ing? Jú, að hluta verður hann
greiddur með erlendum lántökum
og að hluta með hækkandi sköttum
og þjónustugjöldum sem fyrirtækin
fá fyrst og fremst að kenna á.
Hvemig ætla t.d. bankamir að
mæta auknum launakostnaði
sínum? Ætli við fáum ekki að kynn-
ast því og þykir þó flestum vaxta-
ánauðin ærin fýrir. Því segi ég, að
heldur vildi ég sjá á eftir þeim krón-
um beint ofan í launaumslag starfs-
fólks míns heldur en í síhækkandi
vexti og þjónustugjöld bankanna,
sem stafa af því að krónutöluhækk-
un fiskvinnslutaxta hefur verið
breytt í prósentuhækkanir á langt-
um hærri launataxta þjónustugeir-
ans.
Því minnist ég á þetta hér að
mér svíður þessi ranga skipting
þjóðarteknanna og ég veit að þið
emð sammála mér. En snúum okkur
aftur að SÍF, þar sem frá var horfíð.
Þrengingar á mörkuðum
Mikil breyting til hins verra átti
sér stað á saltfiskmörkuðum SÍF á
árinu 1988. Eins og ég sagði áðan,
fóm á undan tvö góð ár, 1986 og
1987, þegar varla var hægt að sinna
eftirspum eftir saltfiski, markaðs-
verð steig jafnt og þétt og tollakvót-
ar Evrópubandalagsins vom það
rúmir að innflutningstollar á salt-
fiski bitnuðu ekki nema að litlu leyti
á útflutningi SÍF. Á síðustu mánuð-
um 1987 og á þeim fyrstu 1988
veiktist Bandaríkjadalur sífellt
gagnvart öðmm gjaldmiðlum, verð
á frystum afurðum lækkaði á
Bandarílqamarkaði og stór saltfisk-
markaður sem Brasilía, nær lokað-
ist. Líkt og íslendingar, lögðu ýmsar
aðrar fiskveiðiþjóðir aukna áherslu
á Evrópumarkaðinn og söltun jókst
víðast hvar, einkum hjá helstu sam-
keppnisaðilum okkar, Kanadamönn-
um og Norðmönnum. Við þetta
bættist að aukið magn af ferskum
fiski streymdi inn á Evrópumarkað-
inn sem leiddi m.a. til aukinnar sölt-
unar í viðskiptalöndum SÍF. Afleið-
ing aukins framboðs á saltfiskmörk-
uðum kom í ljós strax á fyrstu
mánuðum ársins. Markaðsverð
lækkaði, greiðslufrestur lengdist og
Evrópubandalagið herti á tolla-
pólitík sinni.
Þrátt fyrir þessar þrengingar á
mörkuðum flutti SÍF út á árinu
1988 61.331 tonn af saltfiski að
verðmæti 223 milljóna Bandaríkjad-
ala. Miðað við gengið í dag svarar
útflutningsverðmætið til 12,6 millj-
arða króna. Útflutningsmagnið
minnkaði um 1% frá árinu áður en
það ár var, sem kunnugt er, að
magni til mesta útflutningsár í sögu
SÍF. Þá varð útflutningsverðmætið,
mælt í Bandaríkjadölum, um 4%
minna árið 1988 en 1987.
Já, þrátt fyrir sífellt hærri toll-
múra, vaxandi samkeppni og lækk-
andi markaðsverð tókst þetta og ég
bendi á, að þrátt fyrir þessar hindr-
anir þá lækkaði meðalsöluverð okk-
ar aðeins um 3% milli áranna 1987
og 1988.
Hvemig mátti þetta verða? Svar
mitt er einfalt. Við höfðum SÍF og
með samtakamætti SÍF tókst að
milda þau boðaföll sem við urðum
fyrir. Má ég nefna dæmi:
Þegar verðlækkanir og undirboð
hófust í upphafi árs 1988 kom stærð
okkar sér vel. Með yfírsýn yfír alla
markaðina, með stanslausum ferð-
um sölumanna okkar til markaðs-
svæðanna og með því að nýta okkur
aðstöðu og þekkingu starfsmanna
okkar og umboðsmanna í markað-
slöndunum, höfðum við yfirsýn yfir
alla evrópsku saltfiskmarkaðina og
gátum því hagað vamaraðgerðum
okkar í samræmi við það.
Einnig vil ég nefna, að þegar
Dagbjartur Einarsson, formaður
stjórnar SÍF.
tolllausi kvóti Evrópubandalagsins
var uppurinn strax á fyrstu vikum
þessa árs, vom háværar raddir inn-
an Bandalagsins um engan kvóta
með minna en 13% tolli en þeir
hófsamari fóra fram á 9% toll. SÍF
beitti sér fyrir þvi að allir kaupend-
ur okkar í hinum ýmsu löndum inn-
an Bandalagsins beittu áhrifum
sínum í þá vem, að ná fram hag-
stæðari niðurstöðu hjá fram-
kvæmdanefnd EB sem fjallaði um
málið. Ég efa ekki að þessi þrýsting-
ur vó þungt og átti sinn þátt í því
að niðurstaðan varð ekki verri en
raun bar vitni eða tæplega 50.000
tonna kvóti með 6% tolli.
Samtök atvinnurekenda
í sjávarútvegi
Ég er einnig þess fullviss að hið
þrotlausa starf framkvæmdastjóra
SÍF, Magnúsar Gunnarssonar, við
að reyna að opna augu íslenskra
stjómmálamanna og embættis-
manna fyrir því hvað sé að gerast
innan EB og hvaða áhrif það mun
hafa á íslenskan sjávarútveg á kom-
andi tímum, hafi einnig skilað þó
nokkmm árangri. Að sjálfsögðu
verða menn að hlusta á og taka til-
lit til skoðana forsvarsmanna svo
stórra samtaka sem SÍF er. Og við
minnumst þess, að á tveimur síðustu
aðalfundum okkar höfum við sam-
þykkt að stjórn SÍF beitti sér fyrir
stofnun hagsmunasamtaka atvinnu-
rekenda í sjávarútvegi. Slíkt hefur
nú átt sér stað. Samtök atvinnurek-
enda í sjávarútvegi em orðin að
vemleika og bind ég miklar vonir
við þessi samtök. Þegar fulltrúar
frystingarinnar og útgerðarinnar
fóra þess á leit við okkur, að Magn-
ús Gunnarsson tæki að sér for-
mennsku í þessum nýju samtökum,
féllst stjóm SÍF á það enda var vit-
að að eitt aðalviðfangsefni þessara
nýju samtaka yrði að fjalla um tolla-
mál Bandalagsins. Einnig var það
með samþykki stjórnar SÍF, að
Magnús tók að sér formennsku í
Útflutningsráði íslands, því að allir
framsýnir menn sáu í hendi sér að
það yrði SÍF mikils virði að eiga
góðan talsmann saltfiskiðnaðarins
þar í forsvari. Það er eitt af hlut-
verkum öflugra samtaka sem okkar
að hafa áhrif á öllum þeim stöðum
sem einhveiju máli skipta.
Fjórða og síðasta dæmið sem ég
vil nefna er glíma okkar við stjóm
Verðjöfnunarsjóðs. Sameinaðir
mættum við fyrir hönd allra saltfísk-
framleiðenda á íslandi og ktiúðum
á um, strax í upphafi árs 1988, að
greiðslur í sjóðinn yrðu lagðar af
og það varð að við fengum greiðslur
úr sjóðnum þegar líða tók á árið,
jafnvel fyrr en efni stóðu til.
Nú vill eflaust einhver spytja sem
svo, hvort þetta sé ekki einmitt verk-
efni SÍF. Svarið er að sjálfsögðu já
— en ég leyfí mér að fullyrða, að
þessi flögur mál sem ég hef nefnt
sem dæmi, hefðu ekki unnist á jafn
farsælan hátt'og raun ber vitni ef
SIF hefði ekki verið til staðar.
Við verðum að átta okkur á, hvað
þessi samtök sem við myndum, em
í raun og vem — og hvers konar
undur og furðufyrirbæri þau em,
svo ég vitni til orða erlends við-
skiptamanns, sem hér var á ferð
fyrir nokkm.
Þessi hátt í sextíu ára gömlu sö-
lusamtök vom stofnuð eftir miklar
þrengingar meðal íslenskra saltfísk-
framleiðenda, vegna óraunhæfrar
samkeppni og óeðlilegra undirboða,
sem hafði nærri lagt íslenska salt-
fiskvinnslu og íslenskt efnahagslíf
í rúst við upphaf fjórða áratugarins
eins og ég gerði ítarlega grein fyrir
í ræðu minni á aðalfundi okkar i
fyrra.
Samtökin hafa eflst á allan hátt
og em stærsti söluaðili á saltfiski í
heiminum í dag, og sem slík hafa
þau verið í fararbroddi á ýmsum
sviðum, bæði hér heima og erlendis.
Með samstöðu sinni og samtaka-
mætti hafa þau jafnan verið fyrst
til þess að ná fram verðhækkunum
á erlendum mörkuðum og í skjóli
styrkleika síns hafa þau yfirleitt
verið síðust til þess að fallast á verð-
lækkanir. Þetta skýrist m.a. með
þeirri háu markaðshlutdeild okkar
á öllum helstu mörkuðum okkar og
við höfum hingað til getað selt allan
þann saltfisk sem við höfum fram-
leitt og þess vegna ekki þurft að
leika eftir þann hátt keppinauta
okkar að stunda undirboð.
í krafti stærðar okkar höfum við
getað sett kaupendum okkar skil-
yrði. Fyrir hvert tonn af stómm fiski
verða þeir einnig að taka ákveðið
magn af smáfiski og svo öfugt, og
fyrir hvert tonn af 1. flokks fiski
verða þeir að taka ákveðið magn
af gæðaminni fiski. Þannig höfum
við getað selt allan þann saltfisk sem
fallið hefur til, hér á landi. Ég efast
stórlega um að þetta yrði leikið eft-
ir, ef hér á eftir að spretta upp
hópur smásala sem fyrst og fremst
yrðu reiðubúnir til þess að selja
besta fiskinn.
Svona mætti halda áfram lengi
dags, en við skulum víkja að þeirri
gagnrýni í garð samtaka okkar sem
heyrst hefur undanfama mánuði
m.a. af munni félagsmanna SÍF.
Að sjálfsögðu em svo stór samtök
sem okkar ekki hafin yfir alla gagn-
rýni og við sem höfum verið valdir
til að stjóma þeim og þeir sem
starfa fyrir okkur era allir mannleg-
ir og getur yfírsést sem öðmm.
Kaupendamarkaður
Eins og ég sagði áðan þá snerist
markaðurinn okkur í óhag í upphafi
árs 1988 — breyttist úr seljenda-
markaði í kaupendamarkað, sem
þýðir m.a. að kaupendur ráða frekar
ferðinni en ella, einkum þar sem
þeir búa þá yfir miklum birgðum
af físki. Við þráuðumst við í lengstu
lög að lækka verðið sem hafði þess
í stað í för með sér hægari afskipan-
ir og lengri greiðslufrest, því að eins
og við vitum öll þá em greiðslukjör-
in hluti af endanlegu samningsverði.
Þó rættist betur úr afskipunum
þegar líða tók á sumarið og þegar
upp var staðið þá fluttum við út
aðeins þúsund tonnum — þ.e. einum
skipsfarmi — minna en metárið
1987.
Á lokamánuðum sl. árs og við
upphaf þessa árs fór að bera á
óánægju meðal framleiðenda, eink-