Morgunblaðið - 26.07.1989, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. JÚLÍ 1989
Óskiptanlegt, óaf-
hendanlegt ríki
eftirJón Sveinsson
Þann 22. júní birtist í Morgun-
blaðinu grein eftir herra Arnór Sig-
uijónsson sem nefnist „vamir Is-
lands“. Hún er athyglisverð því að
í henni birtist í fyrsta skipti álit
sérstaks íslensks varnarmálafull-
trúa 4 áram eftir að hann tók til
starfa í því hlutverki að leggja sjálf-
stætt, faglegt og hlutlægt mat á
varnir landsins eins og það var
orðað er embættið var stofnað.
Þumalfingurreglur
Eftir nokkra upptalningu á fjölda
hermanna og hergagna hjá NATO
og Varsjárbandalaginu slær herra
Arnór Sigutjónsson fram reglu sem
hann segir gilda í landhernaði
nefnilega að árásaraðili þurfi að
hafa hlutföllin 3:1 til að geta sótt
til sigurs. Lesandanum er ætlað að
álykta að þetta gildi jafnt um stór-
skotalið, skriðdreka, orrustuflug-
vélar og hermenn. Ekki er farið út
í frekari hlutfallareikning né gerð
grein fyrir hvort þessar stærðir séu
hver annarri jafngildar þannig að
ef vanti uppá hermenn þá megi
bæta það upp með þotum og öfugt.
Svo er þó ekki ef marka má það
sem síðar má lesa: „flugvélar geta
ekki hermunið landsvæði." Einföld
er hún þó ekki því að í greininni
er minnst á afvopnunarviðræður
um hefðbundin vopn m.a. skrið-
dreka og stórskotalið og sagt að
þær geti tekið allt að 10 ár vegna
þess hve „flóknar" þær séu. Ekki
nema von því að hlutfallareikningur
hefur bögglast fyrir mörgum öðr-
um félagsfræðistúdentinum.
í greininni er bent á að á Islandi
séu ekki skriðdrekar eða stórskota-
lið og fáir hermenn og muni þessar
viðræður því ekki hafa hernaðarleg
áhrif á öryggi íslands, m.ö.o. það
sem ekki er getur ekki minnkað.
Þá er bent á að NATO vilji tak-
marka viðræðumar við landher
áður en flug- og sjóherir komi á
dagskrá, (ný ummæli Bush forseta
Bandaríkjanna og Crowe herráðs-
formanns benda þó til annars). Þá
er í greininni tekið fram: „um sjó-
heri má segja það sama og flug-
heri. Þeir era ekki til þess fallnir
að hemema landsvæði." Þar sem í
greininni ekki kemur fram óánægja
með stöðu mála nú á íslandi, miklu
plássi er varið í upptalningu sov-
éska flotans og frá varnarmála-
skrifstofu hefur heyrst í sambandi
við varaliðsæfingar á varnarsvæð-
um að ekki þyki líklegt að innrás
verði gerð á Island í stríði, virðist
ætlast til að þetta sé allt dregið
saman á eftirfarandi hátt: á íslandi
er ekki landher en einungis með
landher er hægt að hernema land.
Þetta gerir þó ekki til því _að ekki
stendur til að hernema ísland í
stríði og því stafar fyrst og fremst
hætta af flota og flugher en þeir
hemema ekki lönd. Hver skyldi þá
hin hemaðarlega ógn vera sem Is-
land stendur frammi fyrir? Hún er
ekki skilgreind í greininni en herra
Arnór Siguijónsson telur samt
„lágmarksviðbúnað Islendinga
miðað við hina hernaðarlegu þróun
á N-Atlantshafi: loftvarnir, land-
yarnir, tundurduflavamir.“
Sleppt og haldið
Frá varnarmálaskrifstofu hefur
heyrst að hlutverk varaliðs sem hér
hefur æft sé að veija hernaðar-
mannvirki fámennum hópum
skemmdarverkamanna. Umrædd
grein eftir herra Arnór Siguijóns-
son birstist í Morgunblaðið 22. júní
en þann sama dag sagði hann í
sjónvarpsviðtali að það væri for-
senda varna að það lið sem ætlað
væri að koma hingað í upphafi
átaka fengi að æfa utan varnar-
svæða um land allt við þéttbýli og
mikilvæga staði. Þá á það að vera
mat íslendinga hvaða staðir skuli
varðir.
Grein, fyrri umsögn varnarmála-
skrifstofu annarsvegar og viðtali
hinsvegar ber því ekki saman um
hlutverk landhers í „vörnum ís-
lands“ þar sem í viðtalinu virðist
ekki bara gert ráð fyrir skemmdar-
verkamönnum heldur eiginlegum
hernaðarátökum. Forsendur hinnar
tæknilegu hliðar hervarna eru því
á reiki sem er skiljanlegt þar sem
hér hefur aldrei farið fram þjóð-
legt, faglegt ógnarmat er byggi á
ríkjandi hernaðartækni í heiminum
en ekki einhveijum fyrirfram
ákveðnum fjandmanni. Ákveðin
óvinarímynd ætti ekki að vera for-
senda hervama. Slíkt eykur
stríðshættu og dregur úr sveigjan-
leika og hæfni hervarna til stríðs
í síbreytilegum heimi.
íslenskar forsendur
ekkitil?
i Ákvörðun um hingaðkomu liðs-
ins er sögð íslenskra stjórnvalda
en þau geta vel að merkja aðeins
óskað eftir því, ekki skipað því fyr-
ir og telji Bandaríkjamenn sig hafa
meiri þörf fyrir það annarsstaðar
þá er ekkert sem hindrar þá í því
að ráðstafa því. Þá eru forsendur
hingaðkomu liðsins háðar banda-
rísku mati á ástandi heimsmála og
hefur ótryggt ástand í Mið-Austurl-
öndum verið nefnt sem dæmi, skýrt
þannig að þar eigi Bandaríkin
hagsmuna að gæta (olíu) og þau
hafi takmörkuð ítök í stjórnum
ríkja svæðisins. Sem sagt, íslend-
ingum er ætlað að hafa það „fram-
kvæði“ að óska eftir bandarísku
liði hingað þegar Bandaríkjamenn
telja að hætta sé á því að þeir
(Bandaríkjamenn) glati hagsmun-
um á svæðum þar sem Bandaríkja-
menn hafa lítil ítök í ríkisstjórnum.
Betri einn fugl í hendi en tveir í
skógi.
Hernaðarlegt vægi
í greininni segir: „Hernaðarlegt
mikilvægi íslands byggist á þessari
staðsetningu landsins í Atlants-
hafinu. Frá íslandi er einnig hægt
að hindra ferðir þessara farartækja
(skipa, flugvéla og kafbáta) um-
hverfis landið eða stöðva þær alveg
með því að granda þeim. Það er
þessi staðreynd sem gerir landið
hernaðarlega mikilvægt. Varnar-
liðið eða varnarviðbúnaður í
landinu eykur hvorki né dregur úr
hemaðarlegu mikilvægi íslands, þó
að sumir vilji halda öðra fram.
Hinsvegar er varnarliðið og sú eft-
irlitsstarfsemi sem fram fer á veg-
um þess afgerandi fyrir varnir og
öryggi landsins.“
Dýrðlegt fyrir okkur íslendinga
ef rétt væri. Herra Siguijónsson
skilgreinir hvorki hernað né vægi
í sambandi við hann. Sjálft hugtak-
ið vægi vísar til viðmiðunar og
breytileika ekki fastrar stærðar en
í því tilfelli væri gildi heppilegra
orðaval. Geram ráð fyrir að hernað-
ur sé að ná svæði með vopnum og
halda og að þættir með vægi í því
sambandi auðveldi það. Svæðið
sjálft getur því ekki talist forsenda
þess að hægt sé að ná því heldur
þeir þættir sem gera það aðgengi-
legt s.s. samgöngumannvirki.
Keflavíkurflugvöllur var hannaður
og byggður sem hernaðarmann-
virki og hann er forsenda þess að
frá íslandi megi granda kafbátum.
Til að granda þeim þarf að finna
þá og fylgjast með þeim (eftirlit),
komast í færi og skjóta á þá.
Hafi ætlunin verið að telja fólki
trú um að hemaðarlegt vægi geti
yfirhöfuð verið einungis landfræði-
legt sem kæmi ekki einu sinni nær
því að standast þó að hér væri ein-
ungis ósnortið land, án menningar,
efnahags eða samgangna, — þá
hefði verið heppilegra að sleppa
orðunum: frá Islandi er hægt að
hindra og granda. Hernaðarhug-
takið felur í sér hreyfingu og tæki
maður það bókstaflega að hernað-
arlegt vægi íslands sé einungis
landfræðilegt þá fæli það í sér að
hafa ísland hernaðarlega á valdi
sínu að viðkomandi aðili gæti notað
það til að ná yfirráðum yfir svæði
öðru en íslandi og því væri sérhver
her á íslandi ekki einvörðungu fyr-
ir „vamir og öryggi landsins“
(tæknilega getur enginn her verið
það), hann mætti alltaf nota til
hernaðar út frá því svæði sem hann
héldi í mismunandi mæli þó.
Enn segir í greininni: „Hin hern-
aðarlega þróun á N-Atlantshafi
síðustu tuttugu árin og til dagsins
í dag er þess eðlis að hernaðarlegt
mikilvægi íslands er nú meira en
áður.“ Hér hættir hemaðarlegt
vægi allt í einu að vera landfræði-
legt hjá greinarhöfundi og er nú
orðið háð ytri aðstæðum. Það er
bandaríski _ sjóherinn sem hefur
aðstöðu á íslandi til gagnkafbáta-
hernaðar, hann þurfti hana ekki
þegar einungis voru til árásarkaf-
bátar ætlaðir til að granda skipum,
en starfsemi hans hér beinist aðal-
lega að eldflaugakafbátum sem
bera langdrægar kjarnaflaugar.
Sovétflotinn varð til á síðasta aldar-
fjórðungi kringum kjamavopn.
Brezinski, fyrram fulltrúi í ör-
yggismálaráði Bandaríkjanna og
Helmut Schmidt fyrrum kanslari
V-Þýskalands era meðal þeirra sem
dregið hafa í efa að Bandaríkin séu
ómissandi fyrir hervamir V-Evr-
ópu. Þeir hafa hvor í sínu lagi bo-
rið saman efnahag og fólksfjölda
og þar með litið á úthald til
stríðsreksturs og fundist það fárán-
legt að V-Evrópu standi jafnmikil
ógn af Sovétríkjunum og Banda-
ríkjamenn hafa haldið fram.
Bandaríkjamönnum er hinsvegar
mikið í mun að fá aðrar þjóðir til
að leggja þeim til aðstöðu í kjarna-
kapphlaupinu. Hvorki þeim né öðr-
um hefur þó tekist að gera mót-
sagnalausa áætlun um beitingu
kjarnavopna.
Hvorki frumlegt né
raunhæft
Enn segir í greininni: „Ef veija
á fiskimið, siglingaleiðir og hafnir
umhverfis landið gegn tundurdufl-
um sem leggja má með flugvélum
eða kafbátum verður að huga að
tundurduflavömum. Framkvæmd
tundurduflavarna innan NATO er
fyrst og fremst á ábyrgð einstakra
bandalagsríkja. Framkvæðið í
þessum mikilvæga málaflokki ætti
að vera í höndum Landhelgisgæslu
ríkisins sem samkvæmt íslenskum
lögum ber að fjarlægja tundurdufl.
Það er brýnt að Landhelgisgæslan
ráði yfir þekkingu og tækjum og
hafi á hendi þá stjórnun sem nauð-
synlega má telja til að sinna þessu
þýðingarmikla verkefni." Það er
að lofa uppí ermina á sér að halda
því fram að tæknilega sé kleift að
veija víðfeðm fiskimið gegn dufl-
um.
Það eru ekki bara tundurdufla-
vamir sem eru á ábyrgð einstakra
aðildarríkja heldur hervarnir yfir-
leitt, NATO er ekki ætlað að bera
ábyrgð á hervörnum, vera stofnun
ofar ríkisstjórnum aðildarríkja.
Þetta sést best í því að ríki hafa
fyrirvaralaust dregið sig út úr sam-
eiginlegum herstyrkjum t.d. hættu
Kanadamenn þátttöku í æfingum
í N-Noregi. Mikil samvinna fer
Jón Sveinsson
„Hervarnir eru sú
stoftiun sem veitir
þegnum sjálfstæðs ríkis
tækifæri til að gegna
þeirri skyldu og njóta
þess réttar að bera
vopn í þágu sjálfstæðis
ríkisins og verndar
þeirra gilda sem þegn-
arnir telja að búi í sam-
félagi þeirra og verja
verði með lífíð sjálft að
vopni.“
fram á sviði tundurduflavarna með-
al Evrópuþjóða og má þar nefna
Standing Naval Force Channes
(Stanavforchan) sem myndaður er
úr tundurduflaslæðuram nokkurra
NATO-landa og æfir reglulega.
Lög um Landhelgisgæslu gefa ekki
til kynna að hún skuli taka að sér
tundurduflavarnir en þeir sem
sömdu lögin munu hafa haft í huga
aðskotahluti í reka og veiðarfæram
sem valdið gætu skaða og æskilegt
væri að einhveijir meðhöndluðu af
þekkingu ekki fullbúinn flota tund-
urduflaslæðara. Ekki einu sinni
þetta er frá fulltrúanum sjálfum
heldur er hér um ósk frá NATO
að ræða þess efnis að Islendingar
taki þetta að sér.
„Mat mitt“
Enn segir í greininni: „Ábyrgð á
íslenskum öryggis- og varnarmál-
um er í höndum íslenskra stjórn-
valda og það er þeirra að meta á
hveijum tíma hemaðarlegt mikil-
vægi landsins og hernaðarlega þró-
un á N-Atlarítshafi.“ Þetta skýtur
skökku við það að herra Siguijóns-
son sem varnarmálafulltrúi í
íslenska utanríkisráðuneytinu skuli
gera mat NATO með áherslum
Bandaríkjamanna og að sínu eigin
undir fyrirsögninni: „öryggishags-
munir Islands". Þá bætir hann við:
„við hugsanleg hefðbundin styij-
aldarátök er það mat mitt að því
aðeins geti sovéski Norðurflotinn
framfylgt hernaðarlegum mark-
miðum sínum á N-Atlantshafi að
hann hafi yfirráð yfir GIN-hliðinu
eða hindri slík yfirráð Atlantshafs-
bandalagsins."
I Noregi framkvæma menn
„trussel vurdering“, í Bandaríkjun-
um „threat assessment" en á ís-
landi fá menn eitthvað lánað ut-
anfrá og kalla það mat sitt. Megi
frá íslandi granda eldflaugakaf-
bátum þá er hernaðarlegt vægi
íslands annað og meira en landa-
fræði. Spurningin er þá bara hvort
íslendingar meti auknar líkur á
miklum sprengjuárásum þess virði
að hætta á þær kjarnavopnakerfis
Bandaríkjanna vegna fremur en
axla þá byrði að koma sér upp þjóð-
legum innrásarvörnum með hjálp
Evrópuþjóða NATO, hervörnum
sem hefðu takmarkaðan sóknar-
kraft út fyrir íslenskt yfirráða-
svæði. Þrátt fyrir opinberar yfirlýs-
ingar stjórnvalda þá er forgangsröð
ákvarðana ekki íslenskum hervörn-
um í hag. Það væri nóg að við
værum augu og eyru NATO (rat-
sjár og hlustunardufl) en hér væri
ekki aðstaða til framsóknar. Slíkt
myndi draga úr hernaðarlegu vægi
landsins svo framarlega sem hér
væru þjóðlegar innrásarvarnir í við-
bót við stöðvar til hernaðrlegra
upplýsingaöflunar og við gætum
neitað innrásarliði afnot af sam-
göngumannvirkjum með því að
vera reiðubúnir að sprengja þau
sjálfir.
Ruglast á þjóðfánum
Ekki er um að ræða neinn
íslenskan viðbúnað þar sem íslend-
ingar hafa ekki undir neinum
kringumstæðum svæðisstjórn hvað
þá vettvangsstjórn yfir banda-
rískum hermönnum og íslendingar
eiga ekkiá nokkru stigi seturétt í
herráðum NATO. Bandaríkjaþing
getur lýst yfir stríði á hendur þjóð
og Bandaríkjaforseti hefur tak-
markað vald til að hefja hernaðar-
aðgerðir án samþykkis þess. Þetta
þýðir að við slíka yfirlýsingu eru
allir bandarískir hermenn í stríði
hvar sem þeir era í heiminum. ís-
lenskir borgarar hafa ekki sömu
réttindi og skyldur og bandarískir
og „íslensk varnarstefna" hlýtur
að líta nokkuð öðruvisi út en hin
bandaríska þó að meginmarkmið
varnarstefnu sjálfstæðra þjóða séu
hin sömu. Herra Arnór Siguijóns-
son telur markmið íslenskrar varn-
arstefnu eiga að vera: að sjálf-
stæði og fullveldi íslenska lýðveld-
isins á landi og sjó sé tryggt“.
Hemaðarlega er ísland hvorki
sjálfstætt né fullvalda og því er
þetta einungis markmið sem á 45
árum ekkert hefur verið gert til
að ná af hálfu íslendinga. Enn seg-
ir hann: „að varnir landsins gegn
hugsanlegum árásum séu tryggðar
á þann veg að enginn freistist til
að beita valdi gegn landi og þjóð.“
Valdbeitingin gegn þjóðinni hefur
þegar farið fram og sýnir sig í ára-
tuga setu erlends hers í landinu.
Ríkið á skvldu til sjálfsviðhalds
þegnanna vegna. Lýðveldið var
stofnað í almennri atkvæðagreiðslu
þeirra og sjálfstæði og fullveldi
þess má því ekki skerða á nokkurn
hátt nema með samþykki þeirra í
almennri atkvæðagreiðslu. I stjórn-
arskrána vantar ákvæði um að ís-
land sé óskiptanlegt, óafhendanlegt
ríki. Þá er ekki hægt að tryggja
gegn því að einhver freistist til að
gera hugsanlega árás því ef það
væri hægt þá væri árás óhugs-
andi. Enn segir í greininni: að
stjórnkerfi og stofnanir verði hluti
af þessum vörnum er geri þeim
kleift að standa af sér ófrið og
hættuástand án þess að riðlast og
lamast“. Eigi að fella íslenskt
stjórnkerfi og stofnanir inn í „þess-
ar varnir", en ekki verður betur séð
en þar sé átt við bandarísk hernað-
aryfirvöld, væri eðlilegt að íslensk-
ir borgarar færa að krefjast jafn-
réttis á við Bandaríkjamenn hvað
varðar réttarkerfi, skólagöngu, bú-
setu og atvinnutækifæri, fijálsar
ferðir og réttar til inngöngu í
bandaríska herinn. Það að stjóm-
kerfi og stofnanir NATO-ríkja falli
inn í munstur hervarna þeirra er
eðlilegt og sjálfsagt en að íslenskt
stjórnkerfi falli inn í erlendan her
er óeðlilegt.
Hervarnir eru sú stofnun sem
veitir þegnum sjálfstæðs ríkis tæki-
færi til að gegna þeirri skyldu og
njóta þess réttar að bera vopn í
þágu sjálfstæðis ríkisins og verndar
þeirra gilda sem þegnarnir telja að
búi í samfélagi þeirra og veija verði
með lífið sjálft að vopni.
Það felur engin ríkisstjórn með
sómatilfinningu og siðun öðrum
þjóðum „að sjá um varnir landsins"
ekkert frekar en eiginmaður myndi
fela öðrum að sjá um samlíf við
eiginkonu sína. íslenskar hervarnir
ættu ekki að byggjast á vilja
íslenskra stjórnvalda til að óska
eins eða annars af útlendingum,
réttur og skylda þegnanna verða
ekki seld úr landi.
Höíundur er sjóliðsforingi að
mennt.
i
i
/
í
í
i
i
i
i
I
i