Morgunblaðið - 24.10.1989, Blaðsíða 29

; MORGUNBLABIÐ ÞRID3UDAGUR 24. OKTÓBER 1989
__—----------------------- ' ■ ■

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Háskólinn
^ sviptur tekjustofhi
Stefíiuræða forsætisráðherra:
Hrakspámar
hafa ekki ræst
Ifrumvarpi til fjárlaga fyrir
árið 1990 er gert ráð fyrir
að haldið verði áfram að inn-
heimta sérstakan eignaskatt,
sem upphaflega kom til sög-
unnar í því í skyni að fjár-
magna smíði Þjóðarbókhlöð-
unnar. Það. hús gaf þjóðin
sjálfri sér í tilefni af því að
ellefu aldir voru liðnar frá því
að búseta hófst í landinu. Nú
eru 15 ár liðin frá þeim at-
burði án þess að smíði bók-
hlöðunnar sé lokið. Sér ekki
enn fyrir endann á verkinu
vegna þess, að í greinargerð
með fjárlagafrumvarpinu seg-
ir: .. Er ljóst að ekki verður
unnt að ná þeim markmiðum
sem fram koma í málefna-
samningi ríkisstjórnarinnar, að
ljúka Þjóðarbókhlöðunni á
fjórum árum.“
A síðasta vetri voru sett um
það lög að hinn sérstaki eigna-
skattur skyldi innheimtur fram
til aldamóta, honum ætti ekki
aðeins að veija til að ljúka
Þjóðarbókhlöðunni heldur og
til endurbóta á „menningar-
byggingum“ eins og það er
orðað. Er ráðgert að þessi
skattur gefi af sér 27 0 milljón-
ir króna á næsta ári en hins
vegar eiga aðeins 60 milljónir
að renna til Þjóðarbókhlöðu.
Þeir sem ákváðu á Alþingi
á sínum tíma, að ráðist skyldi
í smíði Þjóðarbókhlöðunnar,
sáu það áreiðanlega ekki fyrir,
að í framkvæmd og við ijáröfl-
un yrði staðið jafn illa að mál-
inu og raun ber vitni. Er nú
svo komið að nafn Þjóðarbók-
hlöðunnar, þessa bráðnauð-
synlega húss, tengist dæmi-
gerðum vanefndum stjórn-
málamanna, þar sem meðal
annars er innheimtur sérstak-
ur skattur sem síðan er notað-
ur til annars en sagt er við
álagningu.
Ekki nóg með það. Fram-
ganga Ólafs Ragnars
Grímssonar fjármálaráðherra
í málinu hefur nú leitt til
óvenjulegra deilna milli ríkis-
stjórnar og Háskólans og orðið
Sigmundi Guðbjarnasyni há-
skólarektor tilefni til að hafa
uppi harða gagnrýni á ríkis-
valdið. Stefna fjármálaráð-
herra er sú að taka eigi 60
milljónir króna af fram-
kvæmdafé Háskólans og verja
þeim til Þjóðarbókhlöðu á móti
framlagi úr ríkissjóði á næsta
ári. Háskólarektor telur, að
með ráðstöfunum sínum sé
fjármálaráðherra að lama upp-
byggingu bæði Háskólans og
Þjóðarbókhlöðunnar. Fram-
kvæmdafé Háskólans sé nú
aðeins hagnaður af rekstri
happdrættis Háskólans. Há-
skólarektor komst meðal ann-
ars þannig að orði í ræðu sinni:
„Því væri það reiðarslag ef
svipta á Háskóla íslands ráð-
stöfunarrétti á eigin tekjum,
svipta hann þessu fjárhagslega
sjálfræði. Háskóli Islands
bíður, eins og raunar öll þjóð-
in, eftir því að byggingu Þjóð-
arbókhlöðu ljúki. Bókhlaðan á
að vera gjöf þjóðarinnar til
sjálfrar sín í tilefni ellefu alda
búsetu í landinu og fjármagn-
ast með sérstökum eigna-
skatti. Skattur þessi hefur ver-
ið lagður á landsmenn en að-
eins hluta hans hefur verið
skilað í byggingasjóð Þjóðar-
bókhlöðunnar. Þessi atlaga að
tekjustofni Þjóðarbókhlöðu og
tekjustofni Háskóla íslands er
í senn lögbrot og lítilsvirðing
við landsmenn. Með slíku ger-
ræði er bygging bókhlöðunnar
tafin fram yfir aldamót og
frekari þróun og uppbygging
Háskólans stöðvuð. Við það
verður ekki unað án and-
spyrnu.“
Og háskólarektor sagði
einnig: „Ríkisstjórnir koma og
ríkisstjórnir fara en sumar
þeirra lifa í minningu þjóðar-
innar fyrir sérstök heilla- og
framfaraspor. Við verðum að
treysta því að Alþingi láti ekki
fótum troða Háskóla íslands
og Þjóðarbókhlöðuna og lítils-
virða þjóðina með þessum
hætti. Þurfum við stuðning
ykkar, kæru kandidatar, og
annarra landsmanna sem gera
sér grein fyrir mikilvægi
öflugs Háskóla í þjóðfélags-
þróuninni, hvort sem þeir
starfa að menntamálum, heil-
brigðismálum eða atvinnumál-
un.“
Það er sem betur fer ekki
oft, sem rektor Háskóla ís-
lands sér ástæðu til að kveða
jafn fast að orði vegna yfir-
gangs þeirra sem með fram-
kvæmdavaldið fara. Þeim mun
frekar er ástæða til að bregð-
ast við því þegar kallið kemur.
HÉR fer á eftir stefhuræða
Steingríms Hermaijnssonar for-
sætisráðherra sem hann flutti í
Sameinuðu þingi í gærvköldi.
Forseti, góðir íslendingar.
Þegar ríkisstjórn Framsóknar-
flokks, Alþýðuflokks, Alþýðubanda-
lags og Samtaka jafnréttis og fé-
lagshyggju tók við 28. september
1988 var spáð miklum erfiðleikum
í íslensku efnahags- og atvinnulífi.
Þá hafði á vegum fyrri ríkis-
stjómar. starfað efnahagsnefnd
skipuð fyrst og fremst fulltrúum
atvinnuveganna. Hún kvað útflutn-
ings- og samkeppnisgreinarnar að
þrotum komnar og lagði til róttækar
efnahagsaðgerðir, sem fólust í nið-
urfærslu verðlags og launa.
Samtök fiskvinnslunnar lýstu því
yfir að fyrirtækin væru að stöðvast
og fullyrtu að 15 af hundraði geng-
isfelling a.m.k., og án tafar, væri
nauðsynleg til þess að koma í veg
fyrir slíkt.
Verslunarráðið spáði a.m.k. 5.000
manns atvinnulausum upp úr ára-
mótum og Félag íslenskra iðnrek-
enda taldi að atvinnuleysi yrði enn
meira.
AÍlir þekkja stöðugar hrakspár
stjómarandstöðunnar og háværar
kröfur um miklar gengisfellingar.
Ríkisstjórnin hafnaði nýrri óða-
verðbólgu og nýrri kollsteypu.
Ríkisstjórnin ákvað að freista
þess að vinna þjóðarbúið í áföngum
en markvisst út úr erfiðleikunum
með fjölþættum aðgerðum á ýmsum
sviðum útflutnings- og samkeppnis-
atvinnuveganna.
Með stofnun Atvinnutryggingar-
sjóðs útflutningsgreina var ráðist í
þá víðtækustu skuldbreytingu sem
gerð hefur verið.
5,3 milljarða
skuldbreyting
Hefur nú 5,3 milljörðum króna
verið skuldbreytt eða lánað til hag-
ræðingar. Þannig hafa lán verið
lengd, vanskilum komið í skil og
vextir lækkaðir verulega.
Hlutaijársjóði Byggðastofnunar
hefur tekist að tryggja að u.þ.b. sex
hundruð milljónum króna verður
breytt úr skuldum í hlutafé hjá þeim
útflutningsfyrirtækjum sem verst
vora stödd.
Rétt er að taka fram að Byggða-
stofnun, ríkissjóður, og af bönkum
ekki sízt Landsbanki Islands, hafa
tekið mikinn þátt i þessari fjár-
hagslegu endurskipulagningu.
Ur Verðjöfnunarsjóði fiskiðnað-
arins hefur verið greidd sérstök
aðstoð til frystingar og er gert ráð
fyrir að svö verði út þetta ár.
Auk slíkra aðgerða hefur ríkis-
stjómin markvisst leiðrétt raun-
gengi hinnar íslensku krónu sem
var orðið of hátt. A mælikvarða
verðlags hækkaði raungengi um 5,2
af hundraði árið 1988 »en mun á
þessu ári lækka um a.m.k. 5,9 af
hundraði og er þá orðið heldur lægra
en á árinu 1987. Á mælikvarða
launa mun raungengið lækka um
13,4 af hundraði og er það rúmum
5 af hundraði lægra en árið 1987.
Mjög mikill fjármagnskostnaður
hefur síðustu árin verið eitt erfíð-
asta vandamál íslenskra atvinnu-
vega. Á árinu 1988 voru meðalvext-
ir útlána í bönkum og sparisjóðum
10,3 af hundraði umfram verðtrygg-
ingu, og höfðu því meira en tvöfald-
ast frá 1986.
Heildarútlán voru í árslok 1988
um 360 rnilljarðar króna. Innlendur
hluti þessara útlána nam um 220
milljörðum króna. Að teknu tilliti
til lægri vaxta á einstökum lána-
útflutnings- og samkeppnisgrein-
arnar ekki verðtrygginguna bætta
nema að hluta og báru því í raun
enn hærri vexti af innlendum lánum.
flokkum, t.d. húsnæðislánum, var
arðtaka þessara útlána u.þ.b. 20
milljarðar króna umfram verðtiygg-
ingu. Þess ber þó að gæta, að á
fastengistímanum 1987—’88 fengu
Ríkisstjórnin taldi afar nauðsyn-
legt að lækka þessa háu raunvexti.
í því skyni vora vextir af spariskír-
teinum ríkissjóðs lækkaðir í 6 af
hundraði og Seðlabankanum var
falið að koma raunvöxtum í bönkum
og sparisjóðum í 7 af hundraði.
Þetta hefur ekki að öllu leytí tekist
enn. Raunvextir hafa þó lækkað að
mati Seðlabanka íslands úr 10 af
hundraði í u.þ.b. 8 af hundraði, sem
þýðir að sjálfsögðu umtalsverða
lækkun fjármagnskostnaðar. í byij-
un ársins var grannur lánskjaravísi-
tölunnar jafnframt lagfærður til
nánari samræmis við breytingar á
verðlagi og launum. Hefur það leitt
til lækkunar. á ijármagnskostnaði
sem á heilu ári svarar til allt að 4
af hundraði raunvaxtalækkunar við
núverandi aðstæður. Raunvextir
óverðtryggðra lána hafa hins vegar
sveiflast mjög og á undanförnum
mánuðum iðulega verið óhóflega
háir.
Þrátt fyrir veralegan samdrátt í
landsframleiðslu hafa ofangreindar
aðgerðir borið mikinn og jákvæðan
árangur. Engar þær hrakspár sem
ég rakti í upphafi míns máls hafa
ræst.
Þótt atvinnuleysi hafi aukist
nokkuð hefur það ekki orðið nema
brot af því sem spáð var.
Mjög fá fiskvinnslufyrirtæki hafa
stöðvast, enda hefur afkoman batn-
að verulega fyrir aðgerðir stjórn-
valda.
Vöraskipti era talin munu verða
jákvæð á þessu ári um nálægt 5
milljarða króna eftir tvö hallaár og
þrátt fyrir mikla hækkun á vaxta-
greiðslum samfara hækkun erlendra
skulda, sem er m.a. afleiðing af
lækkun á gengi krónunnar, hefur
dregið veralega úr viðskiptahalla..
Hann var 3,7 af hundraði lands-
framleiðslu á síðastliðnu ári, en er
nú talinn verða 2,9 af hundraði. Á
þessu ári vega þó flugvélakaup
Flugleiða þungt. Þetta er mikils-
verður árangur ekki sízt í ljósi þess
að hann næst á samdráttartímum í
þjóðarbúskapnum.
Þrátt fyrir mikla lækkun gengis
hefur tekist að halda verðhækkun-
um í skefjum. Mun verðbólga á
þessu ári verða nánast sú sama og
á sl. ári. Er það ólíkt fyrri samdrátt-
arskeiðum, því oftast hefur sigið á
ógæfuhliðina að því er varðar verð-
bólgu og viðskiptahalla við slíkar
aðstæður. Þessi árangur í átt til
jafnvægis við hin erfiðu ytri skilyrði
skapar forsendur fyrir veralegum
árangri í baráttunni við verðbólguna
á næsta ári.
Ur tekjuhalla ríkissjóðs hefur
dregið. Hann mun á þessu ári verða
um 1,8 af hundraði vergrar lands-
framleiðslu í stað 2,8 af hundraði á
síðastliðnu ári.
Jafnvægi á milli inn- og útlána í
peningakerfinu hefur batnað. Innlán
hafa aukist umfram hækkun láns-
kjaravísitölu en raunhækkun útlána
hins vegar orðið engin þrátt fyrir
nokkra lækkun vaxta.
Þrátt fyrir erfiða varnarbaráttu
hefur tekjst ekki aðeins að veija
velferðarkerfið, heldur bæta og
auka á ýmsum sviðum, sem dæmi
vil ég nefna hlutfallslega bætta að-
stöðu aldraðra og þroskaheftra og
að raunvirði aukin framlög til menn-
ingarmála.
Á þessu ári er talið að lands-
framleiðslan verði um 3 af hundraði
minni en á sl ári. Lækkun þjóðar-
tekna og erfiðri stöðu atvinnuveg-
anna fylgir að kaupmáttur atvinnu-
tekna mun lækka á árinu um sjö
til átta af hundraði. í þessu sam-
bandi er nauðsynlegt að, vekja at-
hygli á því að á árinu 1988 var hlut-
ur launa orðinn u.þ.b. 72 af hundr-
aði af þáttatekjum þjóðartekna, og
hafði hækkað úr 65 af hundraði
árið 1986 sem er talið hóflegt. í ár
er talið að hlutur launa lækki í
u.þ.b. 70 af hundraði.
Verðmæti fiskaflans á föstu verð-
lagi mun hækka á þessu ári um 3/2
af hundraði. Þetta veldur að sjálf-
sögðu erfiðleikum í sjávarútvegi,
sem hefur verið mætt með ýmsum
aðgerðum sem áður era raktar.
I verslun og þjónustu gætir sam-
dráttarins mjög, og fjármagns-
kostnaður er afar mikill, m.a. vegna
mikilla fjárfestinga á undanförnum
áram. Erfiðleikar í loðdýrarækt og
fiskeldi era og mikið áfall fyrir þjóð-
arbúið.
Erfiðleikar framundan
Þótt tekist hafi að afstýra því
hrani sem spáð var, eru erfiðleikarn-
ir ekki um garð gengnir.
Hafrannsóknastofnun leggur enn
áherslu á, að dregið verði úr þorsk-
veiðum. I þjóðhagsáætlun er á því
byggt að samdráttur í aflaverðmæti
á næsta ári verði um 6 til 7 af húndr-
aði og um 1,5 af hundraði í lands-
framleiðslu. Þetta verður þá orðið
lengsta samdráttarskeið allt frá ár-
unum 1949—1952.
Aðgæsla og aðhald ásamt ýmsum
aðgerðum sem treysta stöðu at-
vinnuveganna og atvinnulífsins al-
mennt eru enn nauðsynlegar.
Samstarfsflokkar að fyrri ríkis-
stjórn töldu því rétt að leita leiða
til að styrkja ríkisstjórnina. Ákveðið
var að ræða við Borgarafiokkinn
um stjórnarþátttöku. Þær viðræður
stóðu í sumar með nokkrum hléum
og leiddu að lokum til þess að mynd-
uð var 10. september sl. ríkisstjórn
Framsóknarflokks, Alþýðuflokks,
Alþýðubandalags og Borgaraflokks
með stuðningi Samtaka jafnréttis
og félagshyggju.
Hin nýja ríkisstjórn byggir í
grundvallaratriðum á málefnasátt-
mála fyrri ríkisstjórnar, en með
sérstakri áherslu á að snúa sam-
drætti í vöxt, lækka framfærslu-
kostnað, draga úr fjármagnskostn-
aði og bæta umhverfið.
Ríkisstjórnin mun Ieggja áherslu
á batnandi afkomu atvinnuveganna
og stuðla þannig að því, að atvinnu-
ástand í landinu verði viðunandi.
Gengi íslensku krónunnar mun því
verða skráð með tilliti til rekstraraf-
komu útflutnings- og samkeppnis-
greina og með hliðsjón af viðskipta-
jöfnuði við útlönd. Ef sú fiskverðs-
hækkun sem varð 1. október sl., og
þær launahækkanir sem framundan
era og lok greiðslna úr Verðjöfnun-
arsjóði fást ekki bættar með hækk-
un á verði sjávarafurða erlendis, er
liklegt að enn þurfi að lækka nokk-
uð raungengi íslensku krónunnar.
Um leið er þó óhjákvæmilegt að
gera kröfu til atvinnulífsins sjálfs
um endurskipulagningu og aukna
hagkvæmni. I því felst að atvinnuve-
girnir verða að búa sig undir að
geta starfað með arðbærum hætti
við þau almennu skilyrði sem nú eru
í sjónmáli.
Skuldbreytingu í gegnum At-
vinnutryggingarsjóð útflutnings-
greina og eiginfjáraukningu fyrir
tilstuðlan Hlutafjársjóðs Byggða-
29
Morgunblaðið/Syerrir
Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra.
stofnunar mun verða lokið um
næstu áramót, enda er þeim til-
gangi náð sem til var stofnað. Hins
vegar mun ríkisstjórnin beita sér
fyrir öðrum almennum aðgerðum til
þess að bæta afkomu atvinnuveg-
anna.
Aðgerðir í sjávarútvegi og
landbúnaði
Á sviði ^jávarútvegs má nefna:
Fljótlega mun verða lagt fram
framvarp til laga um úreldingarsjóð
fiskiskipa. Með því er ætlað að
fækka fiskiskipum en auka afla-
heimildir og bæta rekstrargrandvöll
þeirra skipa sem eftir verða í flotan-
um.
Á þessu þingi mun einnig.verða
lagt fram framvarp sem ætlað er
að draga úr útflutningi á óunnum
fiski. Með því er að því stefnt að
bæta afkomu fiskvinnslunnar og
auka atvinnu innanlands.
Lagt verður fram frumvarp til
laga um sérstaka þróunardeild við
Fiskveiðasjóð, sem veiti styrki og
lán til ýmissa nýjunga og markaðs-
setningar sjávarafurða.
Af hálfu Ríkismats sjávarafurða
er gert ráð fyrir að hrinda á fram-
kvæmd sérstöku gæðaátaki í sjávar-
útvegi. Þá er gert ráð fyrir að setja
uppboðsmörkuðum varanlegan
lagagrandvöll.
Að endurskoðun fiskveiðistefn-
unnar er ötullega unnið. Að því
mikilvæga verki koma bæði fulltrú-
ar hagsmunaaðila og stjórnmála-
flokkanna. Áhersla er lögð á að
tryggja öllum byggðum landsins
aðgang að auðlindum hafsins en
jafnframt nauðsynlega stjórnun og
vernd fiskistófnanna. Auðlinda-
skattur er ekki á stefnu þessarar
ríkisstjórnar.
Á grundvelli búvöralaga frá 1985
og búvörasamnings, hefur þegar
náðst jafnvægi í framleiðslu mjólk-
urafurða. Svo er hins vegar ekki í
kjötframleiðslu. Því eru hafnar við-
ræður við fulltrúa bænda um breyt-
ingar á búvörasamningi, sem tryggi
betur en verið hefur að þolanlegu
jafnvægi verði náð einnig í kjöt-
framleiðslunni, þegar búvörasamn-
ingurinn fellur úr gildi árið 1992.
Er hér um mikið hagsmunamál að
ræða, bæði fyrir bændur og þjóðar-
búið almennt.
Samkeppnisiðnaðurinn hefur not-
ið góðs af lækkun raungengis. Því
verður þó ekki neitað að samkeppni
við háþróaða erlenda fjöldafram-
leiðslu hefur á mörgum sviðum
reynst erfíð.
Á þessum opna alþjóðlega mark-
aði, sem íslenskur iðnaður starfar
nú, er afar nauðsynlegt að fylgjast
með því að ekki sér erlendis beitt
beinum eða óbeinum stuðningsað-
gerðum, sem hlýtur þá að kreíjast
mótaðgerða okkar íslendinga.
Sömuleiðis er nauðsynlegt að standa
á verði gegn undirboðum og hvers
konar öðram óeðlilegum viðskipta-
háttum.
MORGUNBLADIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. OKTÓBER 1989
Ullariðnaðurinn hefur verið end-
urskipulagður með veralegum opin-
beram stuðningi, og er þess vænst
að hann reynist nú samkeppnisfær
á erlendum mörkuðum.
Á vegum iðnaðarráðuneytis og
Iðntæknistofnunar er unnið að vöru-
þróunai'verkefnum, ekki síst á svið-
um þar sem Island hefur sérstöðu,
t.d. í tengslum við sjávarátveg.
Gert er ráð fyrir að fljótlega ljúki
viðræðum við erlenda aðila um
stækkun álversins í Straumsvík. Ef
viðunandi samningar nást, m.a. um
orkuverð, getur sú framkvæmd og
þær virkjanir, sem munu fylgja,
skipt miklu í því erfiða atvinnu-
ástandi, sem gera má ráð fyrir,
ekki síst suðvestanlands. Áætla má
að bygging álvers með 120 þús.
tonna framleiðslugetu á ári yki hag-
vöxtinn um 1 af hundraði að jafn-
aði á tímabilinu 1990-94 og atvinnu
um 0,5 af hundraði. í því ástandi
þjóðarbúsins sem nú er, er nauðsyn-
legt að skoða þennan kost vandlega.
Á sviði verslunar og þjónustu má
gera ráð fyrir umtalsverðum erfið-
leikum á árinu 1990. Sá samdráttur
sem orðið hefur í sjávarátvegi,
minnkandi kaupmáttur og óarðbær
íjárfesting á undanförnum þensluá-
rum, fellur nú með fullum þunga á
þessar greinar. Við því er lítið unnt
að gera af opinberri hálfu. Hins
vegar er jákvæð sú viðleitni ijöl-
margra atvinnurekenda á þessum
sviðum, að ná aukinni hagkvæmni
með samrana fyrirtækja og hagræð-
ingu. Það er skoðun margra, sem
þessi mál þekkja, að uppúr þessum
erfiðleikum muni rísa heilbrigðari
og sterkari verslunar- og þjónustu-
starfsemi.
Vegna þess mikla samdráttar
sem orðinn verður eftir þijú slík ár
í röð, er líklegt að atvinnuástand
muni versna á næsta ári. Telur Þjóð-
hagsstofnun að atvinnuleysi geti
aukist úr u.þ.b. 1,6 af hundraði á
þessu ári í 2,3 af hundraði að meðal-
tali á næsta ári. Ef svo reynist mun
ríkisstjórnin í samráði við aðila
vinnumarkaðarins skoða allar skyn-
samlegar og viðráðanlegar leiðir, til
þess að draga úr atvinnuleysi. í því
skyni er þegar starfandi samstarfs-
nefnd þessara aðila og stjórnvalda.
Miðað við minnkandi þjóðartekjur
verður ekki hjá því komist að kaup-
máttur launa falli enn. Auk þess,
eins og fyrr segir, era heildarlauna-
greiðslur í þjóðfélaginu hærra hlut-
fall þjóðartekna en atvinnulífið fær
borið. Ríkisstjórnin mun með lækk-
un framfærslukostnaðar leitast við
að mæta erfiðleikum þeim sem þetta
skapar heimilum í landinu.
Því hefur verið ákveðið að virðis-
aukaskattur sá, er kemur til fram-
kvæmda um næstkomandi áramót,
verði 13 af hundraði á nauðsynle-
gustu innlendum matvælum, mjólk,
kjöti, grænmeti og fiski, eða hálfu
lægri en á öðru sem skattskylt verð-
ur. Jafnframt er í athugun hvort
koma megi við samsvarandi raun-
lækkun skattsins á gróf brauð.
Einnig mun ríkisstjómin athuga
hvort unnt er að greiða húsaleigu-
bætur til þeirra sem lægri hafa laun-
in og búa í leiguhúsnæði.
Þótt Ijármagnskostnaður hafi
lækkað nokkuð á þessu ári er hann
enn afar erfiður fyrir atvinnulífið
og ýmsa einstaklinga. Þegar því er
haldið fram, að raunvextir hér á
landi séu svipaðir og erlendis er
nauðsynlegt að hafa í huga að at-
vinnuvegirnir hér era almennt
langtum skuldsetnari en annars
staðar tíðkast. Fjármagnskostnað-
urinn verður þá að sjálfsögðu því
meiri.
Samkvæmt upplýsingumm frá
Seðlabanka íslands, er vaxtamunur
hér 7—8 af hundraði sem mun vera
tvöfalt eða þrefalt meiri vaxtamun-
ur en tíðkast erlendis. Innlánsvextir
era sömuleiðis að meðaltali hærri
en almennt þekkist. Af þessum
ástæðum hefur reynst erfitt að
þrýsta útlánsvöxtum niður.
Til þess að gera viðskiptabönkum
kleift að lækka vexti umtalsvert er
nauðsynlegt að leggja áherslu á
hagræðingu í bankakerfinu. Að því
er stefnt með sameiningu banka og
ítarlegri athugun einstakra banka á
eigin rekstri.
Þá kröfu verður jafnframt að
gera til Seðlabanka íslands að hann
gegni því forystuhlutverki sem hon-
um er ætlað á peningamarkaðnum
og stuðli að hagkvæmari rekstri og
lækkun raunvaxta.
Eins og fyrr segir reið ríkissjóður
á vaðið sl. vor og lækkaði vexti á
spariskírteinum í 6 af hundraði.
Frekari lækkun vaxta á vegum
ríkissjóðs er í athugun, enda lækki
almennir vextir bankakerfisins í
kjöifarið.
Afiiám verðtryggingar
Á næstu áram mun hið íslenska
peningakei’fi í vaxandi mæli tengj-
ast peningakerfi Evrópulandanna.
Til þess að það geti gerst er nauð-
synlegt að það þróist til samræmis
við það sem þar tíðkast. Vaxtamun-
ur og hagkvæmni verður t.d. að
vera sambærilegt.
Island er eina landið sem býr við
verðtryggingu íjármagns. Ríkis-
stjórnin hefur ákveðið að afnema
þá verðtryggingu og sjálfvirkar við-
miðanir hvers konar. Verður það
gert þegar verðbólga á 6 mánaða
mælikvarða er orðin um eða undir
10 af hundraði. Er þess vænst að
svo geti orðið á seinni hluta ársins
1990.
Þegar til lengri tíma er litið mun
hreint og ómengað umhverfi reyn-
ast einhver mesti fjársjóður þessarar
þjóðar. Á það vill ríkisstjórnin leggja
áherslu með því að leggja fram á
Alþingi á ný frumvarp til laga um
sérstakt ráðuneyti umhverfismála.
Er gert ráð fyrir að slíku umhverfis-
ráðuneyti verði komið á fót strax í
upphafi næsta árs.
Jafnframt er í athugun á hvern
máta megi hagræða í stjómarráðinu
sjálfu. I því skyni eru stjómarflokk-
arnir sammála um að flytja verkefni
á milli ráðuneyta og fella saman
þannig að hámarkshagræðingar sé
gætt. Gert er ráð fyrir að þetta
geti leitt til fækkunar ráðuneyta úr
13 í 11.
Við undirbúning fjárlagafrum-
varps fyrir árið 1990 hefur verið
gerð ítarleg úttekt á ríkisrekstrin-
um. Komið hefur m.a. í ljós, að á
undanfömum árum hafa útgjöld
vaxið langtum hraðar en tekjur og
má segja að innbyggður halli sé
orðinn á ríkissjóði. Ríkisstjórnin tel-
ur að jöfnuði í ríkisrekstrinum verði
ekki náð nema á 2 til 3 áram. Það
Ijárlagafrumvarp, sem nú er lagt
fram, gerir því ráð fyrir u.þ.b.
þriggja milljarða króna halla. Það
telur ríkisstjórnin veijanlegt á því
samdráttarskeiði sem nú er.
Við gerð fjárlaga frumvarpsins
hafa verið gerðar ýmsar róttækar
breytingar og lagfæringar, bæði á
tekju- og útgjaldahlið.
Hlutfalli skatta af þjóðartekjum
verður haldið óbreyttu um 26,5 til
27 af hundraði landsframleiðslu.
Að sjálfsögðu þýðir þetta minni tekj-
ur fyrir ríkissjóð vegna lækkunar á
landsframleiðslu. Hins vegar er gert
ráð fyrir ýmsum lagfæringum og
tilfærslum í skattakerfinu, sem m.a.
munu stuðla að lækkun á verði
matvæla og um leið á framfærslu-
kostnaði heimilanna. Tekjuskatts-
kerfið allt mun verða tekið til athug-
unar með meiri jöfnuð að mark-
miði, þótt vafasamt sé, að það geti
komið til framkvæmda á næsta ári.
Á útgjaldahlið er gert ráð fyrir
verulegum sparnaði á ýmsum svið-
um hins opinbera reksturs. Ekki
mun með því verða dregið úr vel-
ferðarkerfi því sem okkur íslending-
um hefur tekist að byggja upp.
Heldur er um að ræða margvíslega
hagræðingu og spamað.
Endurbætur í félagsmálum, heil-
brigðis- og tryggingamálum og
menntamálurn era í stöðugri athug-
un. Markmiðið er að bæta og auka
hagkvæmni og skilvirkni, um leið
og dregið er úr kostnaði.
Á þessu haustþingi mun verða
lagt fram frumvarp til fjáraukalaga
fyrir árið 1989 og er þar um góða
nýbreytni að ræða. Jafnframt er
gert ráð fyrir að leggja fram áætlun
um þróun ríkisfjármála næstu 3
árin. Með því er ætlunin að skapa
meiri framsýni og festu í þjóðarbú-
skapnum, sem er að sjálfsögðu einn-
ig afar mikilvægt.
Við íslendingar nálgumst nú
botninn á þessu samdráttarskeiði.
Þá mun vörn verða snúið í sókn.
Þá mun vöxtur þjóðarbúsins heíj'ast
á ný. Ekki er síður mikilvægt að
vel sé að því staðið en að vörninni
á samdráttartíma. Satt að segjæ
hefur okkur oft gengið erfiðlega að
stjóma okkar málum á vaxtartím-
um.
Þótt athuganir Hafrannsóknar-
stofnunar bendi ekki til þess að
framundan séu sterkir árgangar
.nytjafisks, má ætla að þessu sam-
dráttarskeiði í sjávarátvegi ljúki á
næsta ári og.þá geti hafist hægfara
aukning afla. Samkvæmt þeim
spám er árleg aflaaukning þó lítil
og því sá hagvöxtur sem af henni
leiðir töluvert minni en spáð er í
öðram löndum Vestur-Evrópu.
Af þessum ástæðum er afar nauð-
synlegt að leitað verði einnig ann-
arra leiða til að auka hagvöxtinn.
Það verkefni hefur ríkisstjórnin þeg-
ar hafið. -
Tækifæri framundan
í landinu býr mikil þekking, t.d.
á sviði sjávarátvegs og alls þess sem
sjávarátveginum tengist, svo sem
skipasmíða, gerð veiðarfæra og vél-
búnaðar hverskonar. íslensk fyrir-
tæki hafa þróað hátæknibúnað sem
gjörbreytt hefur vinnslu sjávaraf-
urða. Með samstilltu átaki og réttri
markaðssetningu getur þetta orðið
grundvöllur mikils útflutnings.
Fiskeldið, sem við hafa verið
bundnar miklar vonir, hefur átt í
óvæntum erfiðleikum. Þeir stafa að
hluta af lækkun verðs erlendis en
einnig, og ekki síður, af gífurlegum
íjármagnskostnaði. Enginn dregur
þó í efa að við þá ágætu aðstöðu,
sem hér er með heitu vatni og
hreinu, verði fiskeldið fyrr eða síðar
mjög mikilvæg atvinnugrein, Ríkis-
stjómin hefur gert fjölmargt til þess
að stuðla að vexti og viðgangi fisk-
eldis og mun halda því áfram.
Orka sú, sem í fallvötnunum býr,
mun með hveiju ári verða okkur
íslendingum dýrmætari, því orku-
verð mun fara mjög hækkandi er-
lendis. Hún getur því í vaxandi
mæli orðið grandvöllur að mikil-
vægri framleiðslu. Könnunum á þvi
sviði mun verða haldið áfram.
Ég hef áður sagt að hreint um-
hverfi geti orðið mesti fjársjóður
þessarar þjóðar. Á því sviði er að
vísu_ýmsu ábótavant, en úr því má
bæta. Hreint umhverfi, hreint loft
og vatn og góð ómenguð fæða, mun
draga að vaxandi fjölda ferða-
manna. Þeim fer ört fjölgandi, ekki
síst ibúum stórborganna, sem leita
hollustu, bæði andlegrar og líkam-
legrar. Það getum við boðið. Slíkum
ferðamönnum fer fjölgandi sem
koma hingað til lands. Athyglisverð
er mikil fjölgun þeirra sem árlega
gista íslensk bændaheimili. Sú
ferðaþjónusta hefur vaxið hröðum
skrefum. Sama er að segja um þann
fjölda ferðamanna, sem árlega sæk-
ir í hestaferðir um hálendi landsins
og býður byrginn veðri og vindum,
svo eitthvað sé nefnt.
Erlendir sérfræðingar halda því
fram að auðvelt sé að margfalda
þann ljölda ferðamanna, sem hingað
sækir ár hvert eftir kyrrð, útivist
og heilsubót.
í því sambandi er tvennt mikil-
vægast. í fyrsta lagi er nauðsynlegt
að þróa slíka þjónustu skipulega og
markvisst og án óðagots og offjár-
festingar.
í öðru lagi er nauðsynlegt að
kynna þá ímynd landsins að það sé
hreint og ómengað og þjóðin heil-
brigð.
Reyndar mun, ef tekst að festa
slíka ímynd í huga erlendra manna,
það reynast hvað mikilvægast í sölu
afurða okkar á erlendum mörkuð-
um. í vaxandi mæli er áhersla lögð
á gæði og ómenguð matvæli.
Fyrst og fremst eigum við íslend-
ingar þó að læra að meta þennan
íjársjóð sem við eigum að nýta sjálf
til betra lífs. Fleira er auður en það
sem í krónum er talið.
Enginn þarf að efast um að
framtíðarkostir þessarar þjóðar era
stórkostlegir. Hitt er staðreynd, eins
og fyrr segir, að okkur íslendingum
hefur sjaldan eða aldrei tekist að
ráða okkar eigin málum á upp-
gangstímum svo vel fari. Því eru
nokkur undirstöðuatriði nauðsynleg
þegar vörn er lokið og sókn til
bættra lífskjara hefst á ný.
í fyrsta lagi er nauðsynlegl að
atvinnuvegirnir hafi viðunandi
hagnað. Þá geta þeir lækkað sínar
skuldir og tryggt atvinnu, en jafn-
framt fjárfest í hófi og treyst þann-
ig bæði hagvöxtinn og atvinnuör-
yggið-
I öðru lagi má verðbólga alls ekki
vaxa á ný. Við íslendingar verðum
í vonlausri stöðu í hinu opna sam-
starfi þjóðanna, jafnvel þótt verð-
bólga hér væri aðeins lítillega meiri
en hjá samstarfsþjóðum okkar. Ég
leyfi mér að taka svo djúpt í árinni
að allt mun reynast unnið fyrir gýg
ef ekki tekst að hemja verðbólguna.
í þriðja lagi vil ég leggja áherslu
á að fjármagnskostnaður verður að
lækka. Því verða bæði vextir og
skuldir fyrirtækjanna að lækka og
erlendar skuldir þjóðarinnar. Þær
munu aukast á þessu ári, ekki síst
vegna mikillar lækkunar á gengi
íslensku krónunnar, en þær munu
lækka ört á næstu áram ef jafn-
vægi skapast, verðbólga er lítil og
við eyðum ekki umfram efni.
Slík atriði sem ég hef nú rakið
mun ríkisstjórnin hafa að leiðar-
Ijósi. Hún mun í því sambandi
treysta á samstarf við aðila vinnu-
markaðarins, bæði launþega og
vinnuveitendur. Sameinuð getur
íslenska þjóðin gert hvað það sem
nauðsynlegt er.
Evrópusamstarf
Oðum dregur að því að lönd
Fríverslunarbandalagsins og lönd
Evrópubandalagsins setjist niður og
ákveði hvernig þeirra tengsl skuli
verða.
Enginn efast lengur um það að
í Vestur-Evrópu er að myndast afar
voldug ríkjasamsteypa. Engin þjóð
á þessu svæði getur einangrað sig
frá þeirri þróun. Það getum við Is-
lendingar ekki, til þess eram við
allt of háðir Vestur-Evrópulöndun-
um, m.a. markaðslega.
Þeir stjórnmálaflokkar sem að
núverandi ríkisstjórn standa, telja
fulla aðild að Evröpubandalaginu
ekki koma til greina fyrir okkur
íslendinga. Samkvæmt grundvallar-
sáttmála bandalagsins fylgir fullri
aðild afsal yfirráða yfir náttúraauð-
lindum til lands og sjávar. Það þolir
okkar sjálfstæði ekki. í raun er ég
sannfærður um að full aðild muni
reynast óþörf. Ég tel að við getum
náð fram þeim kostum sem við kjós-
um helst, án fullrar aðildar. Viðræð-
ur við fjölmarga forystumenn Evr-
ópubandalagsins gefa eindregið til
kynna mikinn skilning á sérstöðu
okkar. Sú sérstaða felst m.a. í fá-
brotnum atvinnuvegum, fámenni
þjóðarinnar og Ijarlægð landsins frá
höfuðstöðvum hinnar nýju ríkjasam-
steypu.
I þessu sambandi er rétt að hafa
í huga að eftir leiðtogafundinn í
Osló hefur þeirri skoðun mjög vaxið
fylgi að stefna beri að svonefndri
tveggja stoða lausn, þar sem stoð-
irnar tvær í Vestur-Evrópu verði
EB-ríkin annarsvegar og EFTA-
ríkin hinsvegar, sem bindist samn-
ingum um náið samstarf á fjölmörg-
um sviðum, en án samruna. Þá er
mikilvægast fyrir okkur að fjáls
verslun verði með fisk og yfirþjóð-
legar stofnanir engar innan EFTA.
Óþarft er að hræðast það sem
framundan er. Við getum gengið
hiklaust til viðræðna og samninga
um frambúðartengsl Islands við
Evrópubandalagið, með samræm-
ingu á ýmsum sviðum og samstarf
á öðrum sviðum að markmiði. Mikil-
vægast er að við stöndum saman.
Á það mun ríkisstjórnin leggja höf-
uðáherslu, m.a. með því að stofna
til ítarlegrar umræðu hér á Alþingi
um þessi mál 23. nóvember næst-
komandi.
Góðir íslendingar.
Hér á landi héTur ekki áður verið
gerð tilraun til samstarfs fimm
stjórnmálaflokka og samtaka um
ríkisstjórn. Þeir flokkar, sem að
ríkisstjórninni standa, hafa vissu-
lega ólíkar skoðanir á mörgum mik-
ilvægum málaflokkum. Þeir eru hins
vegar allir félagshyggjuflokkár, þeir
leggja áherslu á jafnræði með lands-
mönnum og vilja standa vörð um
velferðarkerfið. Þeir hafa sameinast
um að vinna þjóðina út úr þeim
erfiðleikum, sem samdrátturinn
veldur, og eru ákveðnir í að ýta úr
vör á nýja framfarabraut.
Stjórnarandstaðan fínnur að vísu
þessari ríkisstjórn allt til foráttu.
Stjórnarflokkarnir láta sér það í
léttu rámi liggja. Þeir leggja höfuðá-
herslu á að ná samstöðu með þjóð-
inni um þau erfiðu en mikilvægu
verkefni sem framundan eru.