Morgunblaðið - 03.01.1990, Page 18

Morgunblaðið - 03.01.1990, Page 18
18 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. JANÚAR 1990 „Smáþjóðirnar geta verið eins konar samviska heimsins“ Aramótaávarp Steingríms Hermannssonar forsætisráðherra Góðir íslendingar. Við áramótin er að venju keppst við að spá fyrir nýju ári. Menn vilja vita hvað framtíðin ber í sínu skauti. Meðal annars er greint frá því að forspár maður telji sig sjá ljóma yfir íslandi seinni hluta næsta árs. Ekk- ert skal um það fullyrt, en hitt veit ég, að það mun fyrst og fremst ráð- ast af okkar eigin gerðum, því enn mun sannast að „hver er sinnar gæfu smiður". Því verður þó ekki neitað að horf- ur eru stórum betri nú en þær hafa verið um nokkurt skeið. Vel má vera að aðstæður leyfi að umrædd spá megi rætast. íslensku þjóðinni er enn einu sinni að takast að vinna sig út úr erfiðleikum. Fáein dæmi vil ég nefna. Fyrir rúmu ári lá við stöðvun út- flutnings- og samkeppnisgreinanna. Sem betur fer tókst að koma í veg fyrir slíkt. Jafnframt hefur rekstrar- staðan breyst mjög til batnaðar. Undanfarin ár höfum við íslend- ingar eytt umfram efni. Þetta hefur nú snúist við. Á því ári senTér að líða mun útflutningurinn verða um 6-7 milljörðum króna meiri en inn- flutningur. Það er mikil framför. Ef ekkert óvænt gerist, mun gengi íslensku krónunnar verða sæmilega stöðugt á næsta ári. Það er forsenda þess að verðlag hækki lítið og mjög dragi úr verðbólgu. Þótt margt mikilvægt hafi áunnist eru ekki allir erfiðleikar um garð gengnir. Áhrifa eyðslu, rangrar fjár- festingar og hárra vaxta mun enn gæta víða í þjóðfélaginu næstu mán- uði. Þótt sjálfsagt sé að lina þær þrautir eins og frekast er unnt verð- ur ekki hjá því komist að gera þá hluti upp. Aðeins herslumuninn vantar því til þess að vel fari og ný framfara- sókn megi hefjast á nýju ári. í því sambandi eru kjarasamningarnir eflaust mikilvægastir. Undanfarnar vikur hafa staðið yfir viðræður á milli launþega og atvinnurekenda um kjaramál. I þeim hefur gætt meiri framsýni en oftast fyrr. Meginmarkmiðin eru atvinnu- öryggi, verndun kaupmáttar og lækkun verðbólgu og vaxta. Ríkisstjómin mun gera allt sem í hennar valdi stendur til þess að slíkir samningar megi takast. í því skyni hefur þegar verið ákveðið að halda hækkun á verði opinberrar þjónustu í lágmarki og veita gjaldfrest í tolli á virðisaukaskatti. Peningastofnun- um ber einnig að leggja sitt lóð á vogarskálarnar með því að lækka vexti, og þeir sem verðlagi vöru og þjónustu ráða, m.a. sveitarstjórnir, hljóta að stilla kröfum sínum mjög í hóf. Mikið er í húfi. Ef það tekst, sem ég hef nú rak- ið, hygg ég að spáin muni rætast og ljómi verða yfir íslandi seinni hluta næsta árs. Við litla verðbólgu, þolanlega vexti og án vísitölu, jöfnuð í viðskiptum við útlönd, jafnvægi í atvinnumálum og viðunandi stöðu atvinnuveganna, er betri grundvöllur en oftast hefur verið til þess að hefja sókn til fram- fara og bættra lífskjara. Sú sókn verður að byggjast á skynsamlegrf nýtingu náttúruauðæfa landsins, fiskimiðanna, orkulindanna og gróð- ursins, en einnig á fögru og hreinu umhverf-i og náttúru þessa lands, sem mun reynast mikil auðlind, ef vel er með farið. Þessi sókn til bættra lífskjara mun jafnframt, og ekki síður, byggjast á þeim auði, sem í fólkinu sjálfu býr, á þekkingu þess og dugnaði. Við getum ekki aukið sóknina á fiskimiðin, en við getum aukið þau verðmæti, sem úr aflanum eru unn- in. Við skulum auka gæði framleiðsl- unnar á öllum sviðum og bjóða hana þannig á erlendum mörkuðum frá hreinu og lítt menguðu umhverfi. Með meiri þekkingu munum við sækja fram á sviði hátækninnar og þekkingin mun skapa hinum hefð- bundna iðnaði grundvöll til'þess að keppa við erlenda framleiðslu. Hreint loft og vatn, útivist í fögru umhverfi og jarðvarmi mun laða að vaxandi fjölda ferðamanna. Þegar til framtíðar er litið er mikil- vægast að við íslendingar lærum af margendurtekinni reynslu. Þeim sveiflum sem munu enn verða í fá- breyttum þjóðarbúskap okkar ber að mæta með því að geyma frá góðu árunum til þeirra mögru. Því sem aflast ber að skipta af réttlæti. Þá mun enginn þurfa að þola skort. Ymsum kann að virðast þessi framtíðarsýn einkennast af mikilli bjartsýni. Það er að sumu leyti rétt. Þó veit ég að ailt það sem ég hef rakið hér getur orðið, ef vilji er til þess. í íslandsljóði sínu frá því um alda- mótin hvetur Einar Benediktsson landa sína til dáða, m.a. með þessum orðum: reistu í verki viljans merki — vilji er allt sem þarf. Trúðu á sjálfs þín hönd en undur eigi. Síðan hafa íslendingar lyft stærra Grettistaki en flestar þjóðir. Það hefur íslenska þjóðin gert með sjálfr- ar sín hendi og einbeittuin vilja til þess að tryggja sér og afkomendum sínum betri lífskjör. Ef slík slys hefðu ekki orðið tíð, er ég sannfærður um að við íslendingar nytum lífskjara, sem fáar þjóðir gætu keppt við. Mistökin hafa einkum orðið á vel- gengnistímum. Þá hleypur dugmikl- um mönnum kapp í kinn. Þá er oft eytt og fjárfest umfram efni. Síðan fylgir samdráttarskeið eins og nótt fylgir degi. Þá aukast erlendar skuld- ir, því ekkert er geymt frá góðu árun- um. Skuldir 'erlendis eru orðnar það miklar að meiri mega þær ekki verða. Á eyðslu og offjárfestingu höfum við því ekki lengur ráð. Fleira veldur að heilbrigt efna- hagslíf verður okkur Íslendingum stöðugt mikilvægara. Utanríkisverslun er orðin veiga- mikill þáttur í lífskjörum þjóðarinn- ar. í því sambandi höfum við tengst mjög ríkjum Vestur-Evrópu. Þar ryð- ur frjáls samkeppni sér stöðugt meir til rúms á öllum sviðum efnahagslífs- ins, og hefur nú verið ákveðið að ganga til samninga um evrópskt efnahagssvæði, þar sem hömlur verði sem minnstar. Við íslendingar erum þátttakend- ur í þessum samningum. Jafnvel þótt við fáum alla okkar fyrirvara samþykkta, mun framtíð íslensku þjóðarinnar í þessu samstarfi ráðast af samkeppnishæfni íslenskra fyrir- Kennslustaðir: Auðbrekka 17, Kópavogi og „Hallarsel“ við Þarabakka 3 í Mjódd. Kennum alla samkvæmisdansa: suðurameríska standard og gömlu dansana. Einnig barnadansa fyrir yngstu kynslóðina. Einkatímar eftir samkomulagi. Innritun og upplýsingar dagana 2.-6. janúar kl. 13-19 í síma: 64 1111. Kennsluönnin er 18 vikur, og lýkur með balli. FID Betri kennsla - betri árangur. Dansskóli Sigurðar Hákonarsonar Steingrímur Hermannsson for- sætisráðherra tækja og eigin þreki og dugnaði. Forsendan er stöðugleiki í efna- hagslífinu. Þannig mun íslenska þjóðin standast samkeppnina, en að öðrum kosti ekki. Ekki er ofsagt að samningarnir við Evrópubandalagið, sem hefjast á næsta ári, eru þeir mikilvægustu, sem íslendingar hafa gengið til við erlendar þjóðir. Full aðild að evrópskri ríkjasam- stæðu, eins konar bandaríkjum Evr- ópu, kemur ekki til greina. Um það virðist þjóðin nokkuð sammála. Aðild að efnahagssamstarf i Evrópu er okk- ur hins vegar mikil nauðsyn. Vegna smæðar þjóðarinnar og sérstöðu verður þó að gera þá skilyrðislausu kröfu, að sjálfsákvörðunarréttur þjóðarinnar verði ætíð virtur og yfir- ráð yfir auðlindum til lands og sjáv- ar. Fleiri skilyrði þarf að vísu að setja, en segja má að þau sameinist í þessu tvennu. Mér hefur virst sem sumir telji að samningar við Evrópubandalagið leysi allan vanda. Það er mikill mis- skilningur. Þá mun sem aldrei fyrr reynast rétt að „hver er sinnar gæfu smiður“. Þá geta mistökin orðið ör- lagarík. Minnumst þess sem skáldið segir: „Trúðu á sjálfs þín hönd, en undur eigi.“ Ég treysti íslensku þjóðinni til að standast það próf, en legg á það áherslu að til þess verður sérhver íslendingur að gera sér grein fyrir því sem framundan er og vera ætíð vel á verði. í þeim opna heimi sem virðist á næsta leiti verða hætturnar margar á vegi smáþjóðar. Hún getur sem hægast horfið í mannhafið. Mér hefur orðið tíðrætt um heil- brigt efnahagslíf, fyrst og fremst vegna þess, að á því sviði eru erfið- leikar okkar þessa stundina og án þess mun annað duga skammt. En staðreyndin er að f leira þarf ef duga skal. Styrkur smáþjóðar felst í hennar arfi, sögunni og tungunni, í þeirri sterku ímynd sem kynslóðirnar hafa skapað. Þjóðin þarf að hafa þann metnað til að bera, sem gerir henni kleift að standast strauminn harðan. Því mætti eins snúa dæminu' við og segja: Án þess styrks sem sjálf- stæðið krefst mun heilbrigt efna- hagslíf duga skammt. Nýlega sá ég í erlendu tímariti varpað fram þeirri spurningu, hvort dagar smáríkjanna væru liðnir. Höf- undur greinarinnar komst að þeirri niðurstöðu, að svo væri ekki. Eg er honum sammála. Á fyrri öldum og jafnvel fyrir fáum áratugum voru smáríkin fótum troð- in. Rödd þeirra heyrðist ekki. Þetta er gjörbreytt. Þátttaka í ýmsum alþjóðlegum stofnunum, þar sem atkvæði vega jafnt, og á smáríkin er því hlustað, hefur gjörbreytt stöðu þeirra. Nútíma fjölmiðlatækni hefur ekki gert það síður. Nú berast fréttir á svipstundu um heim allan af öllu sem gerist. Við Íslendingar hefðum ekki unnið þorskastríðin svonefndu, nema vegna þess að kall okkar heyrðist og mál- staður okkar hlaut skilning þjóða heims. Þessum gjörbreyttu aðstæðum smáríkjanna fylgja einnig skyldur. Nú geta þau beitt'áhrifum sínum til þess að koma góðu til leiðar, og þeim ber skylda til að gera það. Sá tími er liðinn, að okkur varði lítið um það sem gerist erlendis. Við lifum í minnkandi heimi. Flest sem gerist á einum stað hefur áhrif á heildina. Við íslendingar höfum á stundum virst hikandi við að beita okkur af krafti á alþjóðlegum vettvangi. Þó eru ánægjulegar undantekningar. Við gengum ötullega fram í því að fá gerðan alþjóðasáttmála um hafið og það tókst. Á síðustu árum höfum við hvatt til afvopnunar og betri sambúðar í heiminum. Sérstaklega höfum við lagt áherslu á afvopnun á höfunum. Sú krafa nýtur vaxandi stuðnings. Ég er sannfærður um að vopnabún- aður á höfunum verður fljótlega á dagskrá leiðtoga stórveldanna. Það er mikill misskilningur að við íslendingar séum með kröfu um tak- mörkun kjarnorkuflotans að bregð- ast samstarfslöndum okkar. Við er- um ekki einir um þá skoðun að nauð- synlegt sé að draga úr kjarnorku- vopnabúnaði skipa og kafbáta, bæði til þess að forða hafinu frá kjarn- orkumengun og draga úr hættu á ófriði. Ýmsir sérfróðir menn hafa lýst sömu skoðun. En segja má að hafið sé okkar heimur og því beri okkur skylda til að standa um það vörð. Að sjálfsögðu fögnum við þeirri þíðu, sem nú er orðin á milli austurs og vesturs og stöðugt eykst. En hún verður að ná til hafsins. Við höfum einnig lagt til að gerð- ur verði alþjóðlegur sáttmáli um vemdun umhverfisins. Við íslendingar búum við hreinna umhverfi en flestar aðrar þjóðir. Því veldur fjarlægðin frá hinum þétt- byggðu og mjög iðnvæddu svæðum heimsins. Við eigum þó einnig við umhverfisvandamál að stríða. Ef svo heldur fram sem horfir um eyðingu andrúmsloftsins, förum við ekki var- hluta af því. Mengun hafsins berst - hingað fyrr eða síðar og gæti lagt íslenskt efnahagslíf í rúst. Ekki þýðir heldur að loka augun- um fyrir því að mengun fer vaxandi hér á landi. Því veldur m.a. mikill fjöldi bifreiða og ýmiss konar iðnað- ur. Gróðureyðingin er þó tvímæla- laust alvarlegasta umhverfisvanda- mál okkar íslendinga. Þeirri þróun verður að snúa við. Umhverfismálin hafa verið til umræðu á Alþingi í meira en áratug. Gera verður ráð fyrir að skipulag þeirra mála ráðist þar nú í vetur. Um það sýnist sitt hverjum, sem von er, þegar um svo viðamikið mál er að ræða. Það er einlæg von mín að um umhverfismálin megi nást þjóð- arsátt. Þá getum við beitt okkur á alþjóðavettvangi af fullum krafti gegn þessu sjálfskaparvíti mannsins, eyðingu umhverfisins, í raun eigin tortímingu. Færa má rök fyrir því að smáþjóð- irnar eigi mikilvægu hlutverki að gegna. Þær ala ekki með sér drauma um landvinninga eða heimsyfirráð. Þær eiga sína framtíð undir því að friður haldist. Smáþjóðirnar geta verið eins konar samviska heimsins. Til þess þarf þó í þeim að heyrast. Við íslendingar höfum sýnt að þrátt fyrir smæð getum við komið ýmsu góðu til leiðar. Við skulum halda því áfram og við skulum hik- laust gagmýna það sem rangt er gert, jafnvel þótt stórveldi eigi í hlut. Á því ári sem er að líða hafa mikl- ar og róttækar breytingar orðið í

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.