Morgunblaðið - 07.06.1992, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ SKOÐUIM SUNNUDAGUR 7. JÚNÍ 1992
23
NÚTÍMAKONUR
OG KVENHETJUR
eftir Agnesi
Bragadóttur
Reynsluheimur kvenna hefur
aldrei verið mér sérstaklega hug-
leikinn sem afmarkað umfjöllunar-
efni og oftar en ekki hafa sérstak-
ar kvennabókmenntir, kvennapóli-
tík, kvenna þetta og kvenna hitt
pirrað mig heil ósköp, vegna þeirr-
ar staðföstu sannfæringar minnar
að við konur séum menn — að við
tilheyrum öll dýrategundinni homo
sapiens, sem greinist svo í tvö
kyn, karlmann og kvenmann. Öll
erum við samt sem áður menn, og
því er ég ekki sátt við þessa sér-'
stöku kvennapólitík, sem birtist
okkur til dæmis í því að þingmenn
Kvennalistans vilja ekki vera þing-
menn, heldur þingkonur. Mín skoð-
un er sú að konumar ættu þá að
gera kröfu til þess að þingmennim-
ir okkar hétu þingkarlar, til að-
greiningar frá þingkonum. Sömu-
leiðis er ég stolt af eigin starfs-
heiti, sem er blaðamaður. Stéttar-
félag okkar blaðamanna heitir
Blaðamannafélag íslands, en innan
okkar raða em einnig til konur sem
vilja nefna sig blaðakonur, og þær
verða sjálfsagt að fá að ráða því,
þótt ég sé ekki með öllu sátt við
val þeirra. Það verður bara að
hafa það.
Ég er einnig ósátt við það að
draga fólk í dilka, og búa til
ákveðna undirhópa mannkyns, sem
ég tel oft og tíðum hvergi vera til
nema í hugarheimi þess sem
ástundar dilkadráttinn. Þannig tel
ég að ekki sé til neinn undirflokk-
ur mannkyns sem nefnist nútíma-
konur, ekki frekar en það er til
undirflokkur sem heitir nútíma-
karlar. Það em ákveðnar alhæfing-
ar, einfaldanir og skmmskælingar
um þennan ímyndaða undirflokk,
nútímakonur, sem em kveikjan að
því að ég get ekki látið hjá líða
að leggja nokkur orð í belg í svo-
kallaðri kvennaumræðu.
Þess er skemmst að minnast að
nóbelsskáldið okkar átti stóraf-
mæli, sem veglega var fjallað um
í öllum fjölmiðlum, auk þess sem
hátíðarsamkomur voru haldnar til
heiðurs skáldinu. Meðal annars
birtist þann 23. apríl í Morgunblað-
inu vegleg og að mínu mati á
margan hátt góð grein um heiðar-
leika kvenna í verkum Halldórs
Laxness eftir Súsönnu Svavars-
dóttur.
Það var þó einn hluti þessarar
greinar sem fór fyrir bijóstið á
mér, en það var umfjöllun greinar-
höfundar um „nútímakonur". í
stuttu máli tel ég að þessi undir-
flokkur sé ekki til, hvorki hér á
landi né annars staðar sem Sús-
anna kallar „nútímakonur". Höf-
undurinn segir nútímakonur hafa
gert karlmenn ábyrga fyrir stöðu
kvenna. Þær tali um karla sem
gerendur, konur sem þolendur
(vissulega á þessi lýsing við til
dæmis úr lögregluskýrslum, þar
sem flallað er um nauðgunarkærur
eða líkamsárásarkærur — innskot
mitt). Konur séu sjálfum sér ekki
samkvæmar; þær beygi sig undir
kreddur og hefðir. Þær ljúgi því
að þær séu fórnarlömb karlahefða,
bara af einskærri leti við að fylgja
eftir sannfæringu sinni og af
hræðslu við afleiðingarnar. Þær
gangist inn á fyrirfram ákveðnar
hugmyndir um rétt og rangt og
kenni öðrum um að þær samþykki
að vera annars flokks verur í sam-
félaginu. Þær hafi hlaðið utan á
sig skýringarmykju samfélagsins
til að viðhalda eigin getuleysi til
að takast á við sitt persónulega líf
og bera ábyrgð á því. Greinarhöf-
undur segir einnig að konur í dag
séu ekkert ólíkar Sigurlínu, móður
Sölku Völku, sem alltaf var að leita
að karlmanni til að sjá um sig.
Hér var ekki lítið sagt og mynd-
y
in sem gefin er af konum í dag í
þessari grein er vægast sagt svo
ógeðfelld, að 'fæstir myndu hafa
áhyggjur af að þessi dýrategund
væri í útrýmingarhættu, þótt frá
því væri greint í fréttum að slík
útrýming blasti við. í nokkrum
dálksentimetrum afgreiddi
greinarhöfundur konur í dag sem
heldur ómerkilega dýrategund sem
fáum ef nokkrum væri eftirsjá að,
þótt hyrfi með öllu af yfírborði
jarðar. Hvergi nokkurs staðar
studdi höfundur mál sitt rökum eða
nefndi dæmi máli sínu til sönnun-
ar. Væri raunveruleikinn eitthvað
í líkingu við nöturlega mynd nútím-
akonunnar sem greinarhöfundur
gefur okkur mætti með sanni segja
að lífið væri okkur konum ekki
beinlínis gjöfult. Mætti flokka allar
konur í dag undir þessa ógeðfelldu
stöðluðu „stereotýpu" væru konur
hvorki hluti af né þátttakendur í
sköpun lifandi bókmennta eða lista
almennt. Við ættum enga kven-
skörunga sem létu að sér kveða í
félagsstarfí, stjórnmálum og at-
vinnulífí. Við ættum engar valkyij-
ur, engar kvenhetjur, engar konur
sem lyfta sér upp fyrir meðal-
mennsku karla og kvenna.
Ég veit í hjarta mínu að meðal
kvenna í dag eru til Sölkur Völk-
ur, Snæfríðar íslandssólir, Steinur
í Steinahlíðum, Uglur og Uur. Brot
úr þessum persónuleikum eru til,
hafa alltaf verið til og verða von-
andi alltaf til — bara í öðrum útgáf-
um og myndum en þeim sem nób-
elsskáldið okkar hefur gefíð okkur.
Staðreyndin er hins vegar sú að
við eigum í dag ekkert það skáld
sem leitar, fínnur og skapar eða
endurskapar þessar kvenhetjur í
skáldverkum og festir þær þar með
í sessi í þjóðarsálinni með þeim
hætti sem Halldór Laxness hefur
einn íslendinga gert á þessari öld.
Til þess að fínna kvenhetjur á borð
við kvenhetjur Halldórs, sem skipa
Agnes Bragadóttir
„Þannig tel ég að ekki
sé tií neinn undirflokk-
ur mannkyns sem nefn-
ist nútímakonur, ekki
frekar en það er til
undirflokkur sem heitir
nútímakarlar.“
svipaðan eða sama sess í þjóðarsál-
inni þurfum við að leita til fornbók-
mennta okkar: Guðrún Ósvífurs-
dóttir, kvenhetja Laxdælu,
„kvenna vænst er upp óxu á ís-
landi, bæði að ásjónu og vitsmun-
um“, er kvenhetja allra Isleridinga
og hvert mannsbarn þekkir hið
fleyga svar hennar, „þeim var eg
verst er eg unni mest“, er sonur
hennar, Bolli Bollason, gekk á
hana hveijum hún hefði unnað
mest. Þessi setning og konan sem
hana sagði í hárri elli er einfald-
lega greypt í þjóðarsál íslendinga,
hvað svo sem almennri þekkingu
á Laxdælu líður. Sama máli gegn-
ir með Hallgerði langbrók, sem í
Brennu-Njálssögu launaði Gunnari
kinnhestinn með því að synja hon-
um um leppa tvo úr hári sínu og
svaraði Bergþóru með þessum orð-
um, þegar hún skyldi þoka fyrir
Þórhöllu: „Hvergi mun eg þoka því
engi hornkerling vil eg vera.“ Það
skiptir ekki máli hvaða skoðun við
höfum á þessum tveimur kvenhetj-
um sem ég hef kosið að vitna til
og verkum þeirra. Við fordæmum
sjálfsagt flest það hatur sem
stjórnaði Guðrúnu er hún eggjaði
Bolla mann sinn til þess að vega
fóstbróður sinn og frænda, mann-
inn sem hún unni mest, Kjartan
Ólafsson. Sömuleiðis teljum við
sjálfsagt að Hallgerður hafí fyrir
löngu verið búin að vinna sér inn
fyrir einum löðrungi eða svo þegar
hún hlaut kinnhestinn fyrir að
reyna að gera bónda sinn að þjóf-
snaut sínum. Hvað sem áliti okkar
á þessum konum líður, kostum
þeirra og göllum, eru þær og verða
kvenskörungar í þjóðarvitundinni.
Þær svöruðu fýrir sig fuilum hálsi,
stjórnuðu atburðarásinni þegar
þeim svo sýndist og tóku afleiðing-
um gerða sinna eins og kvenhetjum
sæmir. Þær, eins og kvenhetjur
Halldórs Laxness, voru svo sannar-
lega breyskar og meðal annars
þess vegna eru þær okkur jafn
ástfólgnar og raun ber vitni.
Svo ég hverfí aftur til kveikjunn-
ar að þessum skrifum mínum,
greinar Súsönnu Svavarsdóttur,
þá get ég ekki látið hjá líða að
greina frá því að ég tel að konur
jafnt og karlar séu æði margbreyti-
legar. Þær eru stórar, smáar, fal-
legar, ljótar, grimmar, blíðar,
sterkar, veiklundaðar, gáfaðar,
heimskar, sanngjarnar, ósann-
gjamar, fijóar, ófijóar, hugmynda-
ríkar, hugmyndasnauðar, eigin-
gjarnar, fórnfúsar, skemmtilegar,
leiðinlegar, töfrandi, fráhrindandi,
duglegar, latar, metnaðarfullar,
metnaðarlausar, sjálfstæðar,
ósjálfstæðar, ástríkar, hatursfull-
ar, skapríkar og skaplausar. Sjálf-
sagt eru eðlisþættir kvenna sem
karla mun fleiri en þeir sem ég
taldi hér upp og í hverri konu býr
margbreytileg blanda einhverra,
jafnvel flestra, þessara eðlisþátta,
þar sem sumir þættir eru í ríkum
mæli, aðrir í minna og enn aðrir
eru kannski ekki fýrir hendi —
allt fer það eftir einstaklingnum
hveiju sinni. Mannlífið væri lítið
spennandi skoðunar-, umfjöllunar-
og sköpunarefni til dæmis fyrir
rithöfunda og skáld ef mannskepn-
an væri ekki jafnskrýtin og hun er.
Lífíð hefur alltaf upp á þennan
óendanlega margbreytileika að
bjóða, það upplifum við hvert og
eitt, en það er ekki á færi nema
svo agnarlítils hluta mannkyns að
gera andartakið eilíft, persónuna
ódauðlega eða atburðinn svo lif-
andi að hann gleymist þeim aldrei
sem um hann les. Það er aðeins
stórskáldið sem hefur þann næm-
leika, það vald á tungunni og það
hugarflug sem þarf til þess að ná
slíkum áhrifum. Raunar tel ég að
þjóðin geti vel við unað að hafa
átt eitt slíkt skáld á þessari öld.
Höfundur er blaðamaður.
RHEINLAND-PFALZ - Ferðaævintýri í eigin bíl
Tysk Turisl Information
Vesterbrogade 6 d, DK-1620 Kbh. V. Simi: (90) 45 3312 70 95
Spennandi sumarleyfisland íhjarta Þýskalands.
Luxemborg er hliðið að hinum rómantísku
héruðum Rheinland-Pfalz.
Þangað er um 1-3 tíma akstur með bíl.
Njóttu pess að ferðast um Mosel- og Rínarhéruðin.
Flug og bíll í A-flokki til Luxemborgar
verð frá 28.200 kr. á mann m.v. tvo í btl.
Flugvallarskattur kr. 1.250.- er ekki
innifalinn í ofangreindu verði.
FLUGLEIDIR
Traustur Islenskur ferbafólagi
Hafðu samband við ferðaskrifstofuna þfna.
Söluskrifstofur okkar og umboðsmenn um allt land
eða i sima 690 300
(svaraö alla 7 daga vikunnar frá kl. 8:00-18:00).