Morgunblaðið - 14.12.1993, Blaðsíða 48

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 1993
i8
Á einkaeign félagslegs hús-
næðis einhvern rétt á sér?
eftir Jón Rúnar
Sveinsson
Ég vil þakka Hilmari Guðlaugs-
syni, formanni húsnæðisnefndar
Reykjavíkur, fyrir svargrein hans
hér í Morgunblaðinu við grein er
ég ritaði nýlega í Vikublaðið. Sem
svar við grein Hilmars vil ég nota
tækifærið til þess að draga fram
ýmsar grundvallarstaðreyndir í
sambandi við félagslegt íbúðarhús-
næði.
Að eiga það sem ekki er til
Þegar eignarréttur sá á félags-
legum íbúðum sem tíðkast hérlend-
is, er skoðaður ofan í kjölinn, þá
reynist hann búa yfir stórfelldum
takmörkunum.
Alkunnugt er, að ekki er hægt
að selja félagslegar eignaríbúðir á
frjálsum markaði fyrr en eftir 30
ár. Þar er að sjálfsögðu kippt burt
einum grundvallarþætti í því sem
almennt er talið tilhéyra eignar-
rétti. Við þetta bætist svo það, sem
talsvert hefur verið rætt um upp
á síðkastið, að miðað við núver-
andi fjármögnunarfyrirkomulag
félagslegra eignaríbúða eru eign-
armyndun eigenda þeirra neikvæð,
það er minni en engin fyrstu 20
árin. Með öðrum orðum, menn
mega ekki selja húsnæðið fyrstu
30 árin, vilji menn losna úr hús-
næðinu einhvem tímann á fyrstu
20 árunum, þurfa þeir í rauninni
að borga með sér með skerðingu
á uppmnalegum eignarhlut. Svona

FLISASKERAR
OG FLISASAG

i

R
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 67 48 44
„eignarréttur“ er að mínu mati
álíka skjólgott plagg og nýju fötin
keisarans!
Sannleikurinn er sá, að núorðið
virkar þetta kerfi, í öllu því sem
skiptir máli, nákvæmlega eins og
ef um leiguíbúðir væri að ræða.
Það eru í rauninni einungis úreltar
hugmyndafræðilegar kennisetn-
ingar og landlægir fordómar gagn-
vart leiguhúsnæði, sem valda því
að þeir aðilar, sem hingað til hafa
fengið að ráða mestu um þessi
mál, geta ekki hugsað sér að kalla
hlutina sínum réttu nöfnum.
Ég er því eindregið þeirrar skoð-
unar að leggja eigi niður lánaflokk-
inn „félagslegar eignaríbúðir" og
beina í þess stað fjármagninu, sem
þannig sparast, til byggingar
leiguíbúða og til blandaðra hús-
næðisforma.
Leiguíbúðir styrkja
f élagsíbúðakerfi
Einnig vil ég benda á þann aug-
ljósa möguleika til þess að auka
framboð á félagslegu leiguhús-
næði, að félagslegum eignaríbúð-
um sem koma til endursölu verði
einfaldlega breytt í leiguíbúðir.
Með þeim hætti sparast sömuleiðis
verulegt fjármagn vegna endursölu
síðar meir á sömu íbúðum.
Mér finnst það harla öfugmæla-
kennd fullyrðing hjá Hilmari Guð-
laugssyni að með því að breyta
eignaríbúðum í leiguíbúðir sé verið
að leggja félagslega íbúðakerfið
niður. Sannleikurinn er nefnilega
sá, að miðað við núverandi reglur
leggur kerfið sig sjálft niður með
tíð og tíma, séu ekki stöðugt
byggðar nýjar íbúðir, því eins og
alkunna er mega eigendur eignar-
íbúðanna í dag selja þær eftir 30
ára samfelldan eignartíma. Slíkt
myndi vitanlega ekki gerast, ef um
leiguíbúðir væri að ræða. Það er
því í rauninni augljóst, að það er
miklu frekar breyting eignaríbúð-
anna í leiguíbúðir sem festa myndi
félagsíbúðakerfið í sessi.
í þessu samhengi má velta því
svolítið fyrir sér hvað muni gerast
eftir rúm fjögur ár héðan í frá,
þ.e. árið 1998, þegar heimiilt verð-
ur að selja fyrstu framkvæmda-
nefndaríbúðirnar í Breiðholti á
frjálsum markaði, samkvæmt 30
ára reglunni. Ibúar þessara íbúða
hafa búið við mjög lágan húsnæðis-
kostnað, vegna þess að upphaflegu
lánin eru óverðtryggð. Af þessum
sökum get ég mér þess til að býsna
stór hluti fyrstu eigendanna búi
ennþá í sínum upprunalegu íbúð-
um. (Um þetta hefur Húsnæðis-
nefnd Reykjavíkur væntanlega
nákvæmar tölur, sem fróðlegt væri
að sjá.)
Sé þetta rétt, þá er ljóst að frá
og með árinu 1998 mun hefjast
veruleg rýrnun á félagsíbúðakerf-
inu í Reykjavík, vegna þeirrar stað-
reyndar að þarna er um að ræða
lögformlegar eignaríbúðir. Það er
hins vegar deginum ljósara, að ef
í upphafi hefði verið ákveðið að
byggja leiguíbúðir en ekki eignar-
íbúðir, þá vofði ekki yfir slík hætta
á stórfelldri fækkun félagslegra
íbúða.
Olmusustefnan enn
Hilmar Guðlaugsson orðar þá
skoðun í grein sinni að félagslegt
húsnæði skuli fyrst og fremst ætl-
að lágtekjufólki og þeim sem sér-
staklega þarfnast aðstoðar í hús-
næðismálum. Þarna er gamla og
góða „ölmusustefnan" enn einu
sinni lifandi komin. Ég hef oft á
prenti lýst andstöðu minni við
þessa stefnu, sem mér þykir einkar
ógeðfelld, og geri það hér með einu
sinni enn.
Ef við lítum svolítið í kringum
okkur meðal þjóðanna beggja
vegna Atlantshafsins, þá kemur í
ljós að mjög skiptir í tvö horn um
afstöðuna til félagslegs húsnæðis
og hvernig að rekstri slíkra íbúða
skuli staðið. Engilsaxnesku þjóð-
imar reka félagslegt húsnæði sem
jaðarhúsnæði og reyna að skera
félagslega húsnæðisgeirann niður
ef þeim þykir hann vera orðinn of
stór. Slíkur skurður hefur sem
kunnugt er staðið yfír í miklum
paradís nýfijálshyggjunnar, Bret-
landi, á valdatíma bæði Margrétar
Thatcher og Johns Majors og hefur
félagslegum leiguíbúðum þar
fækkað um meira en eina milljón.
Löngu áður, á sjötta áratugnum,
skar ríkisstjórn íhaldsmanna í öðru
engilsaxnesku landi, Nýja-Sjá-
landi, félagslegar leiguíbúðir niður
úr 20% í aðeins 5% af heildarfjölda
íbúða þar í landi.
Jón Rúnar Sveinsson
„Með öðrum orðum,
menn mega ekki selja
húsnæðið fyrstu 30 ár-
in, vilji menn losna úr
húsnæðinu einhvern
tímann á fyrstu 20 ár-
unum, þurfa þeir í
rauninni að borga með
sér með skerðingu á
upprunalegum eignar-
hlut. Svona „eignarrétt-
ur“ er að mínu mati
álíka skjólgott plagg og
nýju fötin keisarans!“
í meginlandsumfjöllun Mið- og
Norður-Evrópu; Þýskalandi, Hol-
landi, Sviss og Austurríki og sömu-
leiðis í Danmörku, Noregi og Sví-
þjóð hefur afstaða til leiguíbúða
og félagslegs húsnæðis verið allt
önnur. Þar hefur grundvallarskoð-
unin verið sú, að félagslegar leigu-
íbúðir eða skyld húsnæðisform eigi
að standa öllum til boða sem þess
óska. Sú stefna hefur tekist best
í framkvæmd í þremur þessara
landa, Hollandi, Svíþjóð og Dan-
mörku, sem búa við félagslegan
húsnæðisgeira af stærðargráðunni
25-45% af öllu húsnæði.
Það er reyndar athyglisvert að
meðal hinna „germönsku" Norður-
Evrópuþjóða er ekki endilega talað
um „félagslegt“ húsnæði, heldur
frekar um „íbúðir til almanna-
nota“. Þannig tala Svíar eingöngu
um „allmánnyttiga bostáder“ og
Þjóðveijar gjaman um „geimeinn-
útzig Wohnungsbau". Ég var fyrir
viku staddur á samnorrænni náms-
stefnu um framtíðarþróun íbúða-
bygginga á Norðurlöndum, þar
sem menn notuðu engilsaxneska
hugtakið „social housing“ (félags-
legt húsnæði) sem heiti á þeirri
stefnu sem bæri að varast í hús-
næðismálum, þ.e. þá stefnu að það
húsnæði sem hér hefur verið kallað
„félagslegt“ skuli einungis vera
fyrir „þá verst settu sem þarfnast
opinbers stuðnings af félagslegum
ástæðum".
Framtíðarhorfur félagslegra
íbúða
Góðu heilli hafa byggingar fé-
lagslegra íbúða stóraukist á und-
anförnum 6-7 árum. Ég tel að
uppi séu skýr teikn um að því
þurfi að halda áfram og jafnvel
að auka enn hlut slíkra íbúðabygg-
inga. Margir telja að 40-50% hlut-
fall félagslegra íbúða í nýbygging-
um sé of hátt, þeim hinum sömu
má benda á að á valdatíma íhalds-
stjórnar Pouls Schlúters í Dan-
mörku var meðalhlutfall félags-
legra íbúðabygginga 64% af öllum
nýbyggingum.
Fastheldni við þá blekkinga-
kenndu einkaeign sem nú tíðkast
í félagslega íbúðakerfinu er til-
gangslaus og stuðlar einungis að
því að gera kerfið stirt og óskil-
virkt með óþarfa skriffinnsku í
hvert einasta skipti sem fólk skipt-
ir um íbúð. Leiguformið leysir
þennan vanda og er miklu sveigj-
anlegra fyrir t.d. ungt fólk sem
gjarnan vill hafa aðgang að hent-
ugu leiguhúsnæði fyrstu búskapar-
árin, áður en það fer út í það að
uppfylla hina íslensku „þegn-
skyldu“ að eignast eigið húsnæði.
Að lokum vil ég undirstrika það
að ég tel einkaeign á húsnæði fylli-
lega eiga rétt á sér á almennum
húsnæðismarkaði, þó svo ég telji
einkaeign á félagslegum íbúðum
óþarfa og óhentuga. Það er þó
æskilegt að ákveðið jafnvægi ríki
í þeessum efnum sem tryggi það
að almenningur hafi ætíð raun-
verulegt fijálst val í húsnæðismál-
um. Að mínu mati er hlutfall eigin
húsnæðis hér á landi í rauninni
óeðlilega hátt og neikvæður vitnis-
burður um allt of mikla einhæfni
í húsnæðisstefnu okkar. Ef við
berum gæfu til þess á næstu árum
og áratugum að auka hlut leigu-
íbúða og skyldra eignarforma um
t.a.m. 10-15% frá því sem nú er,
þá tel ég það verða landsmönnum,
ekki síst æskufólki þessa lands, til
mikilla hagsbóta
Höfundur er félagsfræðingvr.
Falleg og gagnlegjólagjöf
Fæst hjá öllum bóksölum
Ensk-íslensk orðabók
34.000 ensk uppflettiorð
íslensk-ensk orðabók
35.000 íslensk uppflettiorð
2.200 blaðsíður
Saman í fallegri gjafaöskju
á aðeins kr. 3.990.—
Gagnleg og glæsileg jólagjöf,
sem nýtist vel í nútíð og framtíð
Orðabókaútgáfan