Morgunblaðið - 14.01.1994, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JANUAR 1994
Ævar R. Kvaran
leikari - Minning
Fæddur 17. maí 1916
Dáinn 7. janúar 1994
Ævar R. Kvaran, leikari, frændi
minn er látinn eftir langvarandi
veikindi og verður í dag til grafar
borinn. Ævar var fæddur í Reykja-
vík. Foreldrar hans voru þau Ragn-
ar E. Kvaran og Sigrún Gísladóttir.
Ævar var þríkvæntur og hann lætur
eftir sig sex börn, en þau eru Gunn-
ar Kvaran, sellóleikari, Sigrún Linda
Kvaran, klæðskeri, Ævar Kvaran,
verktaki, Silja Kvaran, starfsstúlka,
^Örlygur Kvaran, verkstjóri, og Nína
Rúna Kvaran, nemi. Barnabörnin
eru orðin 12. Eftirlifandi kona hans
er Jóna Rúna Kvaran.
Ævar ólst upp í húsi afa okkar,
Gísla Þorbjamarsonar, á Bergstaða-
strætinu,' en jafnframt sótti hann
mikið til afa síns Einars H. Kvar-
ans, skálds, sem bjó á Bessastöðum
og hefur einlæg vinátta þeirra vafa-
lítið markað djúp spor í æviferil og
persónuleika Ævars. Ævar varð
stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík vorið 1936 og lauk emb-
ættisprófi í lögfræði frá Háskóla
íslands vorið 1941. En listhneigð
hans leiddi til þess að hann hélt til
Englands strax og stríðinu lauk, þar
sem hann lagði stund á leiklist og
söng í The Royal Academy of Music
og The Royal Academy of dramatic
Art, en var jafnframt við leikstjóm-
arnám hjá BBC, árin 1945 til 1947.
Árið 1952 var Ævar valinn úr
hópi ungra íslenskra listamanna til
að hljóta styrk til þriggja mánaða
ferðalags um þver og endilöng
Bandaríkin til þess að kynna sér
leikhúsmál á vegum International
Institute of Education í New York.
Hann flutti þá jafnframt fyrirlestra
um íslenskt leikhús, kynnti land og
* þjóð, við fjölda bandarískra háskóla
og einnig ávegum The New Play
Society í Toronto í Kanada.
Ævar sinnti lögfræðistörfum að-
eins í þijú ár hjá Viðtækja- og bif-
reiðaeinkasölu ríkisins, en þó svo
hann hafi ekki hagnýtt sér lögfræð-
inám sitt lengur, tel ég að það hafi
engu að síður verið honum gott
veganesti, því hann var með ein-
dæmum rökvís og réttlætiskennd
hans stóð á traustum granni, enda
kom það vissulega í góðar þarfir
fyrir leikarastéttina alla með af-
skiptum hans af félagsmálum, en
hann hefur setið í stjóm Leikfélags
Reykjavíkur, var formaður Félags
íslenskra leikara, stofnaði Leikara-
félag Þjóðleikhússins og var jafn-
framt fyrsti formaður þess og oft
síðar. Þá var hann aðalhvatamaður
að stofnun Bandalags íslenskra leik-
félaga og fyrsti formaður þess. Að
baki þessum störfum hans liggur
gífurleg vinna, sem seint verður
fullmetin.
Ævar kom fyrst fram á leiksviði
á menntaskólaárunum árið 1935 og
var formaður leiknefndar skólans í
eitt ár, en leikferill hans hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur hófst árið 1938 og
starfaði hann þar óslitið þar til hann
hélt til leiklistarnáms árið 1945 og
svo að námi loknu frá 1947 til 1950,
þar til Þjóðleikhúsið tók til starfa,
en þar var hann fastráðinn allt frá
stofnun þess til ársins 1981 er hann
kaus að fara á eftirlaun og helga
sig öðram viðfangsefnum, sem jafn-
an höfðu átt dijúgan þátt í lífi hans.
Ævar lék um 25 hlutverk hjá
Leikfélagi Reykjavíkur og nær 150
hlutverk hjá Þjóðleikhúsinu, svo sjá
má að hér liggur ekki lítið starf að
baki. Ævar var jafnvígur á gaman-
leik og alvarlegan og nýttist hann
því leikhúsinu afskaplega vel eins
og sjá má af hlutverkafjöldanum.
Hann var löngu orðin þjóðkunnur
leikari þegar Þjóðleikhúsið tók til
starfa og eru mörg þeirra hlutverka
sem hann hefur leikið eftirminnileg.
Má þar nefna von Úffelen í Islands-
klukkunni, Georg í Flekkuðum
höndum (Sartre), Jean Lemaitre í
Heilagri Jóhönnu (Shaw), Lénharð
fógeta í samnefndu leikriti eftir afa
hans, Möller kaupmann í Pilti og
stúlku, Ma í Krítarhringnum eftir
Klabund, Mr. Peacock í Silfurtungl-
inu eftir Halldór Laxness, Kennara
og ofursta í Góða dátanum Svæk
og Vaan Daan í Dagbók Önnu
Frank. Allar þessar persónugerðir
Ævars era mjög eftirminnilegar, en
ógleymanlegar og snilldarvel gerðar
vora persónur Alfreds P. Doolittles
í My Fair Lady, Ögmundar Úlfdals
í Dimmuborgum eftir Sigurð Ró-
bertsson, Rio Rita í Gísl eftir Brend-
an Behan, Dólgsins í Pijónastofunni
Sólinni eftir Laxness, Fjasta í Þrett-
ándakvöldi, Sams (60 ára) í Enda-
spretti eftir Ustinov, Sir Mallaieu í
Betur má ef duga skal eftir Ust-
inov, Jafnvægismálaráðherrans í
Delerium búbónis og loks ræningj-
ans Kaspars í Kardemommubænum
sem hann lék eitt hundrað sinnum.
Ævar var sömuleiðis mjög af-
kastamikill og vinsæll útvarpsleik-
ari, hann lék í sjónvarpi og kvik-
myndum. Fjölmargt fleira mætti
segja um leikaraferil Ævars, en ég
læt þetta nægja því af svo mörgu
öðru er að taka, þegar farið er yfir
starfsferil hans.
Ævar hafði ákaflega fallega
söngrödd og kom víða fram sem
söngvari og naut leikhúsið sömuleið-
is góðs af þessum hæfíleikum hans.
Varla var flutt sú ópera, óperetta
eða söngleikur að hann væri þar
ekki í áberandi og oft eftirminnileg-
um hlutverkum. Aður minntist ég á
hlutverk hans í My Fair Lady, til
viðbótar má nefna Monterno greifa
í Rigoletto, Douphol í La Traviata,
Mikro Zeta í Kátu ekkjunni, Giescke
í Sumar í Tyrol, Cesare Angelotti í
Tosca, Peter Homonay greifa í Sí-
gaunabaróninum, Ferdinand Salvat-
or í Sardasfurstynjunni, Prins
Yamadori í Madam Butterfly og
Peachum í Túskildingsóperunni.
Aðeins hefur verið talið upp brot
af því, sem Ævar hefur leikið, sung-
ið og líka stundum dansað á sviði.
Ævar var afar ástsæll meðal leik-
stjóra og samleikara sinna og naut
sérstakrar virðingar fyrir hina hnit-
miðuðu og markvissu framsögn
sína.
Ævar hafði sérstaka hæfileika til
að miðla öðram af þekkingu sinni
og kunnáttu, enda víðlesinn og hafði
aflað sér mikillar þekkingar á ýms-
um sviðum. Hann stofnaði einkal-
eiklistarskóla, Leiklistarskóla Æv-
ars Kvaran, árið 1947 og rak hann
nær óslitið fram á síðasta áratug.
Margir þeir atvinnuleikarar, sem nú
bera hitann og þungann af leiklist-
arstörfum í landinu stigu sín fyrstu
skref á leiklistarbrautinni í skóla
hans og hafa fengið þar gott vega-
nesti sem þeir búa að enn þann dag
í dag, einkum hvað varðar meðferð
á íslensku máli og tel ég á engan
hallað, þegar ég staðhæfi að hann
sé forvígismaður í kennslu á flutn-
ingi mælts máls. Hann kenndi einn-
ig um árabil við Leiklistarskóla Þjóð-
leikhússins, hélt ótalmörg fram-
sagnarnámskeið, meðal annars við
Háskóla íslands.
Skömmu eftir að Ævar kom heim
frá námi í Bretlandi hóf hann að
stunda leikstjóm, hann leikstýrði
bæði hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
Þjóðleikhúsinu, meðal þess sem
hann leikstýrði hjá Þjóðleikhúsinu
má nefna Lénharð fógeta eftir Ein-
ar H. Kvaran, Brosið dularfulla eft-
ir A. Huxley og Sá hlær best ...
eftir Teichmann og Kaufmann.
Hann leikstýrði og fjölda leikrita
víðs vegar út um land, en þau tengsl
hans við leiklistina á landsbyggðinni
urðu áreiðanlega kveikjan að hug-
myndinni um stofnun Bandalags
íslenskra leikfélaga, sem áður er
getið um. En afkastamestur á leik-
stjórasviðinu var Ævar í útvarpinu.
Hann leikstýrði þar fjölmörgum
leikritum og einkum urðu fram-
haldsleikritin sem hann leikstýrði
vinsæl.
En Ævar hafði frekari afskipti
af útvarpi en að leika og leikstýra.
Hann var áram saman með fasta
þætti í útvarpinu, þar sem hann
flutti ýmist frumsamið efni, þýtt eða
endursagt. Stílj hans í þessari þátta-
gerð var mjög persónulegur og var
þannig að fyrstu setningamar hert-
óku hlustandann alveg, þannig að
ekki varð hjá því komist að hlusta
á þáttinn til enda, honum tókst s.s.
ævinlega að skapa þá spennu sem
til þarf og er það ekki heiglum hent,
því þættir hans skipta hundraðum,
enda hlustendahópur hans mjög stór
og flutningur allur slíkur að ég skipa
honum hiklaust á bekk með okkar
allra bestu útvarpsmönnum. Það
muna sjálfsagt margir eftir lokaorð-
um hans í þessum þáttum: „Verið
þið sæl að sinni.“
Þegar hér er komið í frásögn af
störfum Ævars Kvarans mætti ætla
að hann hefði nú ekki haft tíma til
að sinna öllu meira, en öðra nær.
Ritstörf hans eru enn ótalin, en þau
er mikil að vöxtum. Hann hefur
þýtt ótal margt, bæði leikrit fyrir
leiksvið og útvarp, þætti ýmis kon-
ar, bækur og greinar, meðal þýðinga
má nefna: Danskur ættjarðarvinur
eftir Ole Juul, Kvendáðir eftir Etta
Shiber, Hringurinn eftir Somerset
Maugham, Brosið dularfulla eftir
Aldous Huxley, Asía heillar eftir
Chapman Andrews, Júpíter hlær
eftir A.J. Cronin og Klerkar í klípu
eftir Philip King og er þetta ekki
ERFIDRYKKJUIt'
IÍTEI BSJA
sími 689509
V J
nema brot af því sem eftir hann ligg-
ur af þýðingum. Þá hefur hann
fært margar sögur afa síns, Einars
H. Kvarans, í leikritsform fyrir leik-
svið, útvarp og sjónvarp. Hann hef-
ur skrifað fjölda greina um margvís-
leg efni, en einkum um íslenskt mál
og dulræn efni. Hann var ritdómari
Morgunblaðsins um bækur dulræns
efnis og ritstjóri tímaritsins Morg-
uns í fjölda mörg ár. Gefnar hafa
verið út eftir hann margar bækur
m.a. íslensk örlög, Ókunn afrek,
Fólk og forlög, _ Kynlegir kvistir,
Gildi góðleikans, Á leiksviði og Leik-
sviðshandbókin. Síðasta bók hans,
Sonur sólar, kom út fyrir nokkram
áram.
Ævar var mikill trúmaður og
hafa sálarrannsóknir verið honum
afskaplega hugleiknar, enda skrifað
mikið um þær. Eftir því sem árin
færðust yfir hann, sneri hann sér æ
meira að dulrænum rannsóknum og
hafa Jóna Rúna og hann náð miklum
árangri á þessu sviði og einnig hafði
Ævar fyrir all mörgum áram upp-
götvað hjá sér hæfileika til dul-
rænna lækninga og hefur fjöldi fólks
leitað hjálpar hans á þessu sviði.
Ég segi hér í upphafi, Ævar R.
Kvaran, leikari, en eins og sjá má
af orðum mínum var hann miklu
meira en það og þekking hans á
ýmsum sviðum mannlífsins hafa
gert það að verkum að margir hafa
átt við hann erindi. Ævar var alla
tíð mjög vinmargur og margir hafa
til hans leitað. Ekki er því að neita
að frændsemi okkar Ævars varð til
þess að ég lagði leiklistina fyrir
mig. Ekki svo að skilja að hann
hafí beinlínis hvatt mig til að leggja
inn á þá braut, þvert á móti gerði
hann mér fýllilega grein ■ fyrir því
hvað í því fælist að vera leikari. En
eftir að ákvörðun mín Iá fyrir, studdi
hann mig eftir mætti og leiðbeindi
mér og kenndi. Sem barn kom ég
fyrst fram í leikritum í útvarpi sem
hann leikstýrði, síðar settist ég i
leiklistarskóla hans og tel að allur
sá undirbúningur sem hann veitti
mér sé sú kjölfesta sem ég hef byggt
starf mitt á og er ég honum ævin-
lega skuldbundinn fyrir.
Þegar ég hóf störf við Þjóðleik-
húsið átti ég því láni að fagna að
deila búningsherbergi með Ævari
og höfum við auk frændseminnar
alltaf verið góðir vinir og félagar.
Það er ómetanlegt að hafa átt slíkan
mann að frænda, félaga og vini alla
sína ævi og hefur hann Ieiðbeint
mér og ég sótt til hans aðstoð sem
ég hefði hvergi getað fengið annars
staðar, eins og um bróður væri að
ræða. Ævar var einkar skemmtileg-
ur maður, orðheppinn og ósvikinn
húmoristi og ætíð hrókur alls fagn-
aðar þar sem fólk kom saman og
aldrei skorti umræðuefni þegar
hann var nálægur. Ævar var einkar
frændrækinn og fylgdist vel með
skyldmennum sínum, má þar nefna
stuðning hans við kvikmyndagerð
Óskars Gíslasonar, frænda okkar,
en fyrir hann leikstýrði hann nokkr-
um kvikmyndum. Móður sinni var
hann alla tíð sérstaklega góður og
umhyggjusamur sonur svo eftir var
tekið og um var talað í bænum,
enda var hún ein sú besta kona sem
ég hef kynnst á lífsleiðinni.
Vissulega er mikil eftirsjá að
Ævari R. Kvaran, þó er dauðinn í
hans tilfelli lausn frá erfiðum veik-
indum. Það var því mikið lagt á
Jónu Rúnu, konu hans, síðustu árin,
Útsalan er hafin
20 - 80%
afsláttur af öllum efnum.
Nýtt kortatímabil.
0Q

&
HVERAFOLD 1-3 - SIMI 684272

en hún stóð eins og klettur við hlið
hans í baráttunni við þennan erfiða
sjúkdóm og lét hvergi bilbug á sér
fínna. Hún á vissulega aðdáun og
þakkir skildar fyrir það. En efst í
huga mér era þó ótal ljúfar og
skemmtilegar minningar og þakk-
læti fyrir allt sem hann hefur gefíð
mér í gegnum árin og deilt með
mér af þekkingu sinni, mannviti og
kærleika. Fyrir mörgum áram sagði
Ævar við mig: „Þú átt aðeins það
sem þú hefur gefíð.“ Ég hef lagt
trúnað á þessi orð og ég veit að
Ævar lifði eftir þeim, enda var hann
auðugur maður, auðugur af mann-
kærleika og skilningi.
Ég færi Jónu Rúnu, bömum
Ævars, tengdabömum, barnabörn-
um og fjölskyldu hans allri innilegar
samúðarkveðjur. Ég veit að ég
mæli fyrir munn þeirra allra, svo
og vina og félaga þegar ég segi:
„Ævar minn, vertu sæll að sinni.“
Gísli Alfreðsson.
Vinur minn og mágur Ævar R.
Kvaran er látinn á sjötugasta og
áttunda aldursári. Hann var fæddur
17. maí, sonur Sigrúnar Gísladcttur
og Ragnars Kvaran.
Vinskapur okkar Ævars hófst
fyrir rúmum tuttugu árum þegar
hann gekk að eiga systur mína Jónu
Rúnu. Ævar hafði geysileg áhrif á
mig, hann var mikill andans maður
og átti auðvelt með að hrífa fólk
með sér enda einn af okkar bestu
útvarpsmönnum um árabil. Að
hlusta á Ævar á síðkvöldum í út-
varpinu þegar ég var að alast upp
var stórkostlegt, en að fá hann í
eigin persónu heim í stofu var geysi-
lega magnað og oft var farið að
birta af degi þegar þeim umræðu-
kvöldum lauk. Hann gerði mér grein
fyrir því að maðurinn lifír ekki á
brauði einu saman. Áhugi minn á
andlegum efnum var vakinn með
komu hans inn í fjölskylduna. Ævar
var óþijótandi viskubrunnur fyrir
okkur, alltaf til staðar ef við þurft-
um á honum að halda, alltaf jafn
ljúfur og hlýr með einstaklega fal-
legt bros, sem yljaði manni um
hjartarætur.
Ævar nam lög við Háskóla ís-
lands og lauk þaðan lögfræðiprófi,
hélt síðan til Bretlands í leiklist-
arnám; hann starfaði sem fastráðinn
leikari við Þjóðleikhúsið um margra
ára skeið, var forseti Sálarrann-
sóknafélags Islands og ritstýrði
blaði félagsins Morgni; Ævar bæði
samdi og þýddi ijölda bóka, flutti
óteljandi útvarpserindi, rak Leiklist-
arskóla Ævars R. Kvarans, kenndi
framsögn í mörg ár, meðal annars
í Fjölbrautaskólanum í Breiðholti,
og svo mætti Iengi upp telja.
Var Ævar náinn vinur Hafsteins
heitins Bjömssonar miðils en Ævar
sjálfur var gæddur miklum andleg-
um hæfileikum og bað fyrir þúsund-
um íslendinga. Einnig fór hann og
heimsótti sjúka bæði í heimahús og
á sjúkrahús, auk þess stóð hann í
bréfaskriftum við fjölda fólks og
leiðbeindi þeim og aðstoðaði í erfíð-
leikum þeirra. Honum var umhugað
um náunga sinn; hann sagði oft við
mig: „Anna, mundu að þú átt aðeins
það sem þú gefur.“ Hann var ein-
staklega hlý manneskja.
Ævar og Jóna unnu mikið saman
að andlegum málefnum, einnig
kenndi hann Jónu framsögn, en það
tók hann sex ár vegna lesblindu
hennar, og er þetta eitt af því sem
sýndi best hve þolinmóður kennari
hann var. Leiddi þetta til þess að
Jóna gat aðstoðað Ævar við kennsl-
una og tekið síðan við henni þegar
heilsu hans tók að hraka. Ævar tók
veikindum sínum vel og kvartaði
aldrei, var alltaf jákvæður á hveiju
sem gekk. Móðir minni Guðbjörgu
Rúnu Guðmundsdóttur og Ævari
var vel til vina; hann studdi hana á
sína vegu, færði henni blöð og bæk-
ur og annað sem hann taldi að
myndi gleðja hana. Einnig bar hann
mikla umhyggju fyrir Sophiu systur
minni og var umhugað um að hún
fengi dætur sínar heim. Á milli hans
og Sophiu var sérstök vinátta, sem
fór ekki framhjá okkur hinum,
gagnkvæm umhyggja og virðing.
Ævar var leikari af lífí og sál og
nutum við góðs af í fjölskyldunni,
því ófáar vora leikhúsferðirnar, sem
okkur buðust fyrir hans tilstilli.