Morgunblaðið - 26.04.1994, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1994
Heggur sá er
hlífa skyldi
eftirHjálmar
Arnason
Nýlega hélt Verslunarráð íslands
málþing mikið þar sem einkum var
fjallað um hagræðingu og spamað
— hugtök sem hátt er haldið á lofti
um þessar mundir í samfélagi voru.
Um þetta framtak Verslunarráðs
er ekkert nema gott eitt að segja.
Ályktanir þingsins um spamað
valda hins vegar vonbrigðum. Skilji
enginn orð mín svo að ráðdeildar-
semi sé óæskileg en verslunarspek-
ingar hljóta að gera greinarmun á
aðgerðum eftir lengd og tíma. Þann-
ig geta sumar ákvarðanir haft í för
með sér vinsælan sparnað um
skamma hríð en til lengri tíma litið
kann hann að leiða til fátæklegra
„viðskiptaumhverfis" þar sem heild-
arárhrifín verða dým verði keypt. í
rauninni fannst mér ótrúlegt að lesa
hvemig samkoma Verslunarráðs
taldi sig í stakk búna til að skera
niður t.d. menntakerfið og heilbrigð-
iskerfið um nokkra milljarða — rétt
si svona. Röksemdir fyrir niður-
skurði í menntakerfínu vom afskap-
lega einfaldar — bara skera svolítið
hér og meira þama og málið er leyst.
Skelfíng vildi ég að mér hefði verið
opinberaður einfaldur leyndardómur
til hagræðingar í menntakerfinu
með þessum skýra samþykktum
þingfulltrúa. Ég kann að hafa rangt
fyrir mér en hygg þó að enginn
„skólamaður“ hafí verið hafður með
í ráðum við að skoða þessar dýr-
mætu spamaðarleiðir í menntakerf-
inu. Slík vinnubrögð kunna varla
góðri lukku að stýra og em vís leið
til vafasamra ákvarðana. Eða varla
telja fulltrúar Verslunarráðs skóla-
menn hafa djúpar forsendur til að
taka „einhliða" ákvarðanir um það
hvemig lækka skuli vömverð í landi
vom með einföldum aðgerðum —
rétt si svona.
Menntun og fjárfesting
í skýrslu OECD era íslendingar
gagnrýndir fyrir að verja allt of litl-
um hluta fjár síns til menntamála.
Þar njótum við þess vafasama heið-
urs að vera í kompaníi við ýmsar
þær þjóðir er helst hafa úr lestinni
í efnahagslegu tilliti. OECD-menn,
sem byggja á reynslu þróaðra ríkja,
telja aukna menntun höfuðforsendu
fyrir bættum efnahag íslendinga.
Þá er átt við almenna menntun og
ekki síst vemlega aukna starfs-
menntun á öllum sviðum. Þess
vegna em hinar köldu kveðjur
Verslunarráðs til þjóðarinnar í hróp-
andi mótsögn við úrræði að bættum
fjárhag okkar. Ég hefði talið eðlilegt
að sjá tillögur Verslunarráðs fela í
sár áskomn til félagsmanna sinna
og ríkisvaldsins um að styrkja
menntakerfi með öllum tiltækum
ráðum þannig að sú dýra fjárfesting
gæti skilað fyrirtækjum og þjóðar-
búi góðum arði í framtíðinni. Þá
gætu líka fulltrúar verslunar reikn-
að með auknum umsvifum í sínu
veltukerfi.
Staðreyndin er einfaldlega sú að
skólafólk hefur „staðið blóðugt upp
að öxlum“ í hagræðingu og spam-
aði á síðustu ámm. Að auki hefur
rekstri framhalds- og háskóla í vax-
andi mæli verið varpað yfír á nem-
endur sjálfa. Er nú svo komið málum
að ekki verður lengra gengið nema
hreinlega lækka menntunarstig
þjóðarinnar til muna. Þar með em
forsendur hagsældar og framfara,
jafnt í efnahagsmálum sem öðram,
brostnar og munu skipa heldur
hraklegan sess í samfélagi okkar.
Of hátt vöruverð
Verslunarráð mun á stofn sett til
að gæta hagsmuna íslenskrar versl-
unar. Ráðið hlýtur því að eiga marga
bandamenn meðal þjóðarinnar. Ur-
ræði þess á sviði menntamála geta
á hinn bóginn á engan hátt flokkast
undir almannaheill og virðast unnin
af nokkurri vanþekkingu á umrædd-
um málaflokki. Nú má snúa dæminu
við og spyrja hvort ráðinu léti ekki
betur að einbeita sér að lækkun
vömverðs á íslandi. Þar má nú segja
að mikið verk sé óunnið. Hátt vöm-
verð hérlendis virðist beinlínis reka
landsmenn þúsundum saman til út-
landa árlegá þar sem þeir veija
milljörðum til kaupa á alls kyns
vöram á verði sem er í mörgum til-
vikum mun lægra en við þekkjum
Umræðan um
einsetinn skóla
Hjálmar Árnason
„Hátt vöruverð hér-
lendis virðist beinlínis
reka landsmenn þús-
undum saman til út-
landa.“
í fyrirtækjum Verslunarráðs. Af
hveiju kosta t.d. sumar vömr þre-
falt meira hér en annars staðar? '
Hvernig getur t.d. innflutt Coke
verið ódýrara úr búð hér en hið inn-
lenda, þrátt fyrir farmgjald þess
innflutta alla leið frá Ameríku?
Hvers vegna getur borgað sig fjár-
hagslega að „fata“ fjölskyldu upp í
einni utanlandsferð? Og áfram
mætti telja. Þetta ef líklega eitt
brýnasta mál almennings á Islandi
og um leið Verslunarráðs. En ekki
virðist ráðinu hafa orðið mjög
ágengt í hagræðingu eða árangri á
því sviði með hörmulegum afleiðing-
um fyrir íslenska verslun. Þess
vegna verða skammtímalausnir í
tillögum þings kauphéðna um
spamað í menntun heldur ótrúverð-
ugar.
Niðurstaða mín er því sú að efla
beri menntun til að auka hagsæld
og þar með verslun. Til þess ríkir
fullur vilji meðal skólafólks og trúi
ég vart öðra en virðulegt Verslunar-
ráð sé í raun sama sinnis. Skólafólk
er örugglega reiðubúið til að gefa
ráðinu hollráð um hvar megi spara
í versluninni.
Höfundur er skólameistari
Fjölbrautaskóla Suðurnesja.
eftir Kára Arnórsson
Mikil umræða á sér nú stað um
einsetningu á grannskólanum. Vax-
andi þrýstingur virðist hafa skapast
í sveitarfélögunum til að aðlaga
skólann að því samfélagi sem við
búum í. Þeir sem barist hafa fyrir
þessu ámm saman hljóta að fagna
þessum aukna skilningi á málefnum
skólans og því kalli tímans að sinna
þurfi betur þörfum barnanna og um
leið heimilanna.
í leiðara Morgunblaðsins 13. apríl
var því haldið fram að unnið hafí
verið mikið undirbúningsstarf á
undanförnum ámm til þess að koma
einsetningunni á. Það er mikill mis-
skilningur því það er fyrst á haust-
mánuðum síðasta árs sem áhuga
forráðamanna í skólamálum
Reykjavíkur verður vart. Fram til
þess tíma var einsetning ekki keppi-
kefli þeirra.
Fossvogsskóli einsetinn
Árið 1988 sótti Fossvogsskóli um
leyfi til að fá að gera tilraun með
einsetinn skóla og lengdan skóla-
dag. Sótt var um til menntamála-
ráðuneytisins og fræðsluráðs
Reykjavíkur. Samkvæmt þágildandi
lögum um grannskóla var gert ráð
fyrir að þessir aðilar stæðu sameig-
inlega undir kostnaði af tilraunum
af þessu tagi. Svar kom frá Skóla-
skrifstofu Reykjavíkur í febrúar
1989 þar sem þátttöku var hafnað.
Þáverandi menntamálaráðherra
ákvað hins vegar að þessi tilraun
skyldi framkvæmd og sú reynsla
sem þannig fengist nýtt til að
byggja upp einsetningu í gmnn-
skólakerfínu. Samkvæmt þeirri
kostnaðaráætlun sem fyrir lá var
gert ráð fyrir að þessi tilraun kost-
aði átta milljónir króna sem skipt-
ust á þijú ár. Framlag Reykjavíkur
hefði því verið fjórar milljónir króna
í þijú ár eða ein milljón og þijú
hundmð þúsund á ári. Þessu hafn-
aði skólamálaforysta Reykjavíkur
hins vegar eins og fyrr segir. Miklu
eðlilegra hefði verið að borgin tæki
því fegins hendi að taka þátt í slíku
verkefni og hrinda þar með af stað
þeirri þróun sem löngu var tíma-
bær. Fossvogsskóli hefur nú verið
Hvar eru svörin, skólamálaráð?
eftir Áslaugu
Haraldsdóttur
Foreldrar barna á skóladagheim-
ilum borgarinnar sendu borgaryfir-
völdum erindi undirritað af 768 kjós-
endum þann 8. mars 1994. Í erind-
inu er farið fram á að hætt verði
við breytingar á rekstri skóladag-
heimila þangað til skólarnir hafa
sýnt fram á að þeir geti annað eftir-
spurn eftir dagvistun og frístunda-
starfi fyrir skólaböm og um leið
uppfyllt þær gæðakröfur sem for-
eldrar gera til slíkrar þjónustu.
Foreldrar bíða enn eftir svari við
erindi sínu. Embættismenn og kjörn-
ir fulltrúar í borgarstjórn hafa nýtt
orku sína í að skrifa blaðagreinar
um þetta mál, án þess að í þeim sé
að fínna svör við spurningum for-
eldra. Við spyijum: Hvaða skóladag-
heimili verða starfandi á næsta
skólaári? Verður áfram boðin heils-
dagsvistun á skóladagheimilunum?
Ef börnin fá einungis hálfsdagsvist-
un á skóladagheimilunum, og „heils-
dagsskólinn" verður látinn „brúa
bilið“ á frídögum skólanna, hvernig
verður þeirri „brúun“ háttað? Hvert
verður innihald þess starfs, hvernig
verður næringarþörf bamanna sinnt,
hvemig húsnæði verður notað og
hver verður menntun og þjálfun
starfsfólksins? Hvenær og hvernig
verða foreldrar og böm látin vita
af svo veigamiklum breytingum á
þeirra högum?
Foreldrar draga þá ályktun af
viðbrögðum skólayfirvalda að þau
geti ekki gefíð svör við spumingun-
um, vegna þess að ekki er hægt að
framkvæma þessar breytingar án
þess að koma vemlegu róti á böm,
foreldra og starfsfólk. Þessa ályktun
má einnig draga af lestri skýrslu
Kára Arnórssonar „Heilsdagsskóli í
Reykjavík 1993“ (Skólamálaráð,
desember 1993), en í henni er erfíð-
leikum „heilsdagsskólans" lýst ýtar-
lega.
Þörfin fyrir umönnun skólabarna
utan heimilisins hefur stóraukist síð-
an fyrsta skóladagheimiiið var stofn-
sett 1971 og því var hugmyndinni
um „heilsdagsskólann" fagnað á sín-
um tíma. Öll emm við sammála um
að skömmtun á félagslegri þjónustu
er óæskileg, en hið opinbera verður
þó að gæta þess að bjóða ekki í stað-
inn þjónustu sem ekki uppfyllir gæð-
akröfur. Uppfyllir „heilsdagsskól-
inn“ þær gæðakröfur sem foreldrar
gera til slíkrar þjónustu? Ráðamenn
kvarta mikið um óhagkvæmni í
rekstri skóladagheimilanna. Sú
óhagkvæmni er bein afleiðing af
stuttum og ruglingslegum skóladegi
barnanna sem veldur því að starf3-
fólk skóladagheimila (og heimavinn-
andi foreldrar) geta ekki skipulagt
sinn vinnudag af neinni skynsemi.
Skólayfirvöld á hinum Norðurlönd-
unum hafa fyrir löngu komist að því
að einsetinn skóli er forsenda fyrir
því að skóladagheimilaþjónusta sé
hagkvæm. Ráðamenn í Reykjavík
tala líka um slæma nýtingu skóla-
dagheimila, en hálfsdagsplássin sem
Áslaug Haraldsdóttir
bætt var við 1992 áttu að bæta
nýtinguna. Hálfsdagsplássin nýtast
hins vegar fáum einstæðum foreldr-
um og em ekki boðin öðrum. Um
eitt hundrað böm einstæðra foreldra
em því enn hjá dagmæðrum í heils-
dagsvistun, á meðan hálfsdagspláss-
in standa auð. „Slæm nýting" á
skóladagheimilunum er því afleiðing
af því að bömunum er boðinn ófull-
nægjandi vistunartími.
Foreldrar minna á að menntun
og umönnun barna er ekki einkamál
embættismanna og að foreldrar og
börn sem viðskiptavinir eiga heimt-
ingu á svömm við sínum spurning-
„Einsetinn skóli er mik-
ilvægasta skilyrðið fyr-
ir hagkvæmni í rekstri
skóladagheimila og í
kjölfar einsetningar
verða breytingar á
starfi þeirra sjálfsagð-
ar og mun auðveldari í
framkvæmd en nú.“
um. Embættismönnum og kjörnum
fulltrúum ber að sinna þörfum borg-
aranna og það gera skólayfirvöld
best með því að leita eftir samstarfi
við foreldrafélög skóla og skóladag-
heimila og vinna þannig heilshugar
að lausn vandamálanna. Einsetinn
skóli er mikilvægasta skilyrðið fyrir
hagkvæmni í rekstri skóladagheim-
ila og í kjölfar einsetningar verða
breytingar á starfi þeirra sjálfsagðar
og mun auðveldari í framkvæmd en
nú. Því ber okkur að leggja áherslu
á að einsetja skólana og hætta að
setja skyndiplástra á skólaskipulag
sem löngu er gengið sér til húðar.
Foreldrar í Reykjavíkurborg bíða nú,
á ári fjölskyldunnar, eftir raunveru-
legu tækifæri til að vinna með skóla-
yfírvöldum og kennurum að þeim
miklu umbótum sem nauðsynlegar
eru á skólastarfi borgarinnar.
Höfundur er verkfræðingur og
móðir skóladagheimilisbarns.
Kári Arnórsson
„Fossvogsskóli hefur
nú verið einsetinn í
fimm ár en það var
ekki Reykjavík sem
varð fyrst til að nýta
sér þá reynslu sem
fengist hafði, þó skól-
inn væri þar hverfis-
skóli, heldur var það
annað sveitarfélag,
nefnilega Seltjarnar-
nes.“
einsetinn í fímm ár en það var ekki
Reykjavík sem varð fyrst til að nýta
sér þá reynslu sem fengist hafði,
þó skólinn væri þar hverfisskóli,
heldur var það annað sveitarfélag,
nefnilega Seltjarnames. Einsetning-
in þar og lengdur skóladagur er
byggður á reynslu sem þegar var
fengin í Fossvogi. Seltjamamesbær
verður því að teljast forystusveitar-
félag á þessu sviði.
Mikill niðurskurður í
framkvæmdum
Það hefur margoft komið fram í
umræðunni nú sem skólamenn hafa
ítrekað bent á að tvísetinn skóli
þekkist ekki meðal þjóða í Evrópu
eða Ameríku. Þetta er séríslenskt
fyrirbæri og löngu úrelt. Tvísetning-
in hefur hamlað ótrúlega mikið þró-
un í skólamálum auk þess að vera
nánast heimilisböl.
Breytinga er því mikil þörf. Það
er hins vegar dapurlegt að svo illa
hefur verið staðið að uppbyggingu
skólahúsnæðis í Reykjavík á síðasta
áratug að gífurlegt átak þarf til að
koma upp því húsnæði sem þarf til
að hægt sé að einsetja alla grunn-
skólana. Skólamál voru afgangsmál
lengst af þessum tíma í borgarkerf-
inu þó að þau séu málaflokkur sem
snertir nánast öll heimili í borginni.
Á þetta hef ég áður bent í mörgum
greinum og viðtölum. Reykjavíkur-
borg hefði fyrir löngu getað verið
búin að byggja þannig yfír skólana
að hægt væri að einsetja þá alla ef
borgaryfirvöld hefðu viljað veija
fjármununum með þeim hætti. Sú
upphæð sem fór í ráðhúsið umfram
áætlun hefði dugað til þess svo
dæmi sé tekið. Það skýtur því
skökku við í þeirri miklu umræðu
sem um einsetna skólann er að
framlag til skólabygginga á fjár-
hagsáætlun Reykjavíkurborgar fyr-
ir árið 1994 skuli vera skorið svo
hrikalega niður sem raun ber vitni.
Á þetta hef ég bent áður hversu
það fer í bága við yfirlýstan áhuga
á einsetningu. Mér er raunar óskilj-
anlegt hvers vegna svona er staðið
að málum. Með slíku háttalagi er
vonlítið að lokið verði einsetningu
allra gmnnskólanna fyrir aldamót
hver sem í hlut á.
Höfundur erfyrrv. skólastjóri
Fossvogsskóla.