Morgunblaðið - 20.06.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
17.JÚNÍ
LÆRUM
ÍSLAND
AÐ META
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra
Ávarp Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
17. júní 1995
GÓÐIR íslendingar.
Hinn 1. júlí nk. verða eitt hundrað og fimm-
tíu ár liðin frá endurreisn Alþingis íslendinga.
Það eru mikil tímamót, þótt rétt sé, að hið
endurreista þing hefði á þeim tíma takmörkuð
áhrif á þróun íslenskra mála. Endurreisnin
var því um sinn aðeins táknræn, en mikilvægi
hennar fólst ekki síst í viðurkenningunni á
þjóðarsérstöðu íslands í danska ríkjasamband-
inu. En umfram allt var þar stigið skref í sjálf-
stæðisbaráttunni, lítið skref á langri leið —
en baráttumenn sjálfstæðisins, Jón Sigurðsson
og sveit hans, vissu, að þótt seint kynni að
sækjast, yrði hér eftir ekki aftur snúið.
Alþingishúsið hér við suðurenda vallarins
reis 35 árum eftir endurreisn þingsins og
hefur síðan verið megin umgjörð hins íslenska
þingræðis. Vorstörfum þingsins Iauk fyrir
tveimur dögum og þingmenn hurfu Ioks á vit
sumarsins eftir snarpa lotu. Það má til sanns
vegar færa, sem sagt hefur verið, að engum
öðrum vinnustað megi líkja við Alþingishúsið.
Hvergi annars staðar hafi helmingur starfs-
manna það megin hlutverk að draga í efa
ágæti hins helmingsins og finna úrræðum
hans flest til foráttu. Ráðherrar á hveijum
tíma gera sér grein fyrir að á vinnustaðnum
er Qöldi vaskra manna, karla og kvenna, sem
hafa það að keppikefli að koma þeim í bobba
og hafa frammistöðu þeirra í flimtingum.
Þessi mynd er þó, sem betur fer, aðeins lítill
hluti af þeirri stjórnunaraðferð sem kennd er
við lýðræðið og er meingölluð stjórnunarað-
ferð, en nýtur þess jafnan að önnur skárri
hefur hvergi fundist.
íslendingar liggja sjaldnast á því, að þeim
þykja forystumenn þeirra æði oft misvitrir, er
þeir ráða málum þjóðarinnar til lykta. Þó mun
þeim flestum þannig farið að lcjósa að hin lýð-
ræðislega stjómun landsins fari fremur fram
í íslensku stjómarráði og á íslensku þingi en
á framandi kontórum manna, sem enginn hef-
ur kosið og enginn getur náð til. íslendingar
em Evrópuþjóð í besta skilningi þess orðs og
vilja nánasta samleið eiga með nágrönnum sín-
um í Evrópu. Vel hefur tekist til um að fínna
samskiptaform í viðskiptalegum og menningar-
legum efnum fyrir þessa góðu granna. Svoköll-
uð Evrópumál em ekki ofarlega á baugi í ís-
lenskri þjóðmálaumræðu. Kannski er það ein-
mitt vegna þess gifturíka millivegs sem fannst
fyrir okkar hönd. Innan Evrópusambandsins
og í einstökum Evrópusambandslöndum em
deilur þó meiri og átakalínur skarpar. Kannan-
ir sýna, að íbúar þeirra landa, sem sögðu já
við inngöngu í Evrópusambandið í þjóðarat-
kvæðagreiðslum á síðastliðnu ári, sjá nú marg-
ir eftir öllu saman. En það er of seint að ið-
rast. Þjóðaratkvæðagreiðslur um Evrópumál
em aldrei endurteknar, ef meirihlutinn segir
já, aðeins ef hann segir nei.
í gamalgrónari löndum Evrópusambandsins
eru deilurnar einnig harðvítugar. Þeir, sem
ákafastir era Evrópusinnar, vilja ganga götu
Evrópusamstarfsins á enda, aðrir una glaðir
við sitt eins og nú er, en þriðji hópurinn vill
snúa þróuninni við. Væri ísland í Evrópusam-
bandinu og gengi sammnastefnan til þess
endapunkts, sem trúuðustu sammnamennirnir
þrá, mætti með sanngirni segja, að staða hins
íslenska Alþingis yrði mjög áþekk því, sem
hún var á fyrstu dögum hins endurreista þings,
fyrir 150 árum.
En rúmum mánuði áður en hið íslenska
Alþingi var endurreist og ljós kviknaði á litlu
skari í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar, slokkn-
aði annað ljós og íslensk vonarstjarna hvarf
af himni. Jónas skáld Hallgrímsson, listaskáld-
ið góða, lifði ekki endurreisn Alþingis, en
hann vissi, að hverju stefndi. Og hann vissi
einnig að slíkt þing yrði að hafa traustan
grundvöll með þjóðinni og hlyti að endur-
spegla þjóðarviljann og skynja sviptingar í
þjóðarsálinni, ef vel ætti að takast til.
„Traustir skulu homsteinar
hárra sala
í kili skal kjörviður
bóndi er bústólpi,
bú er landstólpi,
því skal hann virtur vel.“
í merkingu okkar tíma og okkar dags er
hver maður bóndi og stólpi búsins og hver
fjölskylda er bú og þar með stólpi landsins.
Lát þessa fátæka skálds, þessa góða skálds,
var mikill atburður og 150. ártíð hans er enn
mikill atburður. íslenskir fjölmiðlar, ekki síst
Alþýðublaðið og Morgunblaðið, gerðu minn-
ingu skáldsins góða verðug og myndarleg
skil og enn sem fyrr mátti skynja að Jónas
Hallgrímsson á vin í íslensku þjóðinni. Það
skyldi heldur engan undra. Þjóðin hefur ekki
í mörgum öðrum átt betri vin og ljóðin hans
eru enn í dag að rækta þá vináttu við þjóð-
ina, og munu halda því áfram um alla framtíð.
Um daga Jónasar Hallgrímssonar var mik-
ill munur á móðurrikinu, Danmörku og hinum
hrímhvíta kletti, hinum kalda klaka ríkisins í
norðri. Munurinn á aumasta koti og hárri
höll nægir vart til samanburðar á Reykjavík
og Kaupmannahöfn árið 1845. En hvorki Jón-
as skáld né Jón forseti efuðust eitt augnablik
um tilverurétt þjóðar sinnar, þrátt fyrir það
og því síður flögraði að þeim, að þessi þjóð
gæti ekki séð málum sínum borgið, fengi hún
til þess traust og tækifæri.
Nú, 150 ámm síðar, getur ísland borið sig
kinnroðalaust saman við hvaða þjóð sem er.
Þetta land hefur ótal kosti, sem margur þrá-
ir, sem annars staðar býr. Því er þyngra en
tárum taki, þegar velmenntað og velmeinandi
fólk er uppfullt af vanmetakennd fyrir þjóðar-
innar hönd. Þeir, sem lengst ganga, segja að
ísland geti í besta falli nýst sem verstöð til
að tryggja þjóðinni mannsæmandi líf í útlönd-
um. Reyndar búa fleiri íslendingar nú við slík
skilyrði á þjóðarinnar vegum og á hennar
kostnað en nokkru sinni áður, og ætti það
fremur að vera til marks um getu þjóðarinn-
ar, en um takmörk hennar. Hann er stærri
himingeimurinn á milli vanmetakenndar þeirr-
ar, sem ég gerði að umtalsefni, og heilbrigðs
þjóðarsjálfstrausts, en sá himingeimur er, sem
■nú_sem fyrr skilur að háa hnetti.
í tilefni þjóðhátíðardags berast íslensku rík-
isstjórninni fjölmargar heillaóskir frá forystu-
mönnum erlendra ríkja og íslendingar erlend-
is hugsa flestir heim. Við metum slíkar kveðj-
ur og hlýjar hugsanir. En fáar kveðjur taka
fram kveðjunni góðu sem listaskáldið sendi
heim árið fyrir andlátið:
„Nú andar suðrið; sæla vindum þíðum,
á sjónum allar bárur smáar risa
og flykkjast heim að fögru landi ísa,
að fóstuijarðar minnar strönd og hlíðum.
Ó! heilsið öllum heima rómi blíðum
um hæð og sund í drottins ást og friði;
kyssi þið, báruri bát á fiskimiði,
blási þið, vindar! hlýtt á kinnum fríðum.
Vorboðinn ijúfi! fuglinn trúr, sem fer
með fjaðra bliki háa vegaleysu
í sumardal að kveða kvæðin þín!
Heilsaðu einkum, ef að fyrir ber
engil, með húfu og rauðan skúf, í peisu;
þröstur minn góður! það er stúlkan mín.“
Fræðimenn hafa skrifað leikandi lærðar
greinar um stúlkuna eða stúlkurnar sem Jón-
as söng um í kvæðum sínum. En íslensku
þjóðinni er alveg óhætt enn f dag að taka til
sfn kveðjuna, sem þrösturinn góði bar frá
skáldinu. ísland, fagurt og fritt og þjóðin, sem
landið byggði, átti elsku hans - þjóðin var
ekki sísta stúlkan hans, þjóð með húfu og
rauðan skúf, í peisu. Jónas kunni ísland að
meta. Við, sem nú erum uppi, skulum einnig
sýna, að við kunnum gott að meta.
Góðir íslendingar,
Ég óska ykkur öllum, nær og fjær, gleði-
legs þjóðhátíðardags og góðra stunda.