Morgunblaðið - 14.11.1995, Blaðsíða 38

18 ÞRIÐJUDAGUR 14. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Jón Þ. Árnason:
Lífríki og1 lífshættir CXXXIV.
„í fyrstu skynja mennirnir hið nauðsynlega, síðan
hyggja þeir að hinu gagnlega, þá koma þeir auga
á hið þægilega, því næst kætast þeir við hið ánægju-
lega, siðan spillir þeim óhóf, að lokum ganga þeir
af göflunum og glata arfleifð sinni.“
Giambattista Vico (1668-1744),
ítalskur sagufræði- og réttar-
heimspekingur.
ÞÓTT náttúruspjöll og náttúru-
ránskapur hafi færzt í aukana með
sívaxandi ákafa næstliðnar 2 aldir,
hefir mikið skort á, að ósköpin
hafi vakið verðuga athygli eða
skyldugt viðnám, svo að ekki sé
minnzt á iífsbrýna gagnsókn.
Vissulega hefir ekki skort ræður
og ráðstefnur, þar sem gnægtir
fróðlegra upplýsinga og vísindaleg-
ar rannsóknaniðurstöður hafa legið
dagljóst fyrir.
Arangurinn hefir einkum orðið
djarflegar samþykktir og glannaleg
fyrirheit um vaxandi velmegun og
stórfellda iðnvæðingu í vanmegna-
heiminum. Og allir þátttakendur
hafa verið á einu máli um, að ræð-
ur hafi verið gagnlegar og fróðleg-
ar og ráðstefnur skemmtilegar.
Pappírsflóðið hefir því orðið gífur-
legt eins og m.a. má ráða af því,
að Samtök sameinuðu þjóðanna
veittu um 2.100.000 síðum lesefnis
yfir heiminn að meðaltali á dag
árin 1990-1991.
í upphafi var hugsun
Þýzki sálfræðingurinn og heim-
spekingurinn Ludwig Klages
(1872-1956) mun, að ég bezt veit,
eiga heiðurinn af að hafa flutt
fyrsta tímamarkandi erindið gegn
hinni nýtízkubundnu villimennsku,
sem hér í upphafí er nefnd. Það
gerðist árið 1913. Hann hafði gert
sér skilmerkilega grein fyrir þeim
megin-stoðum, -lögmálum og
-samræmisþáttum, sem náttúrurík-
ið hvílir á og lýtur. Hann líkti plán-
etu okkar við örk í sömu merkingu
og henni nú er líkt við geimfar.
Klages lætur sér og hvorki sjást
yfir jöfnunarskaða menningarstepp-
unnar né heldur hinar yfirborðslegu
hraðgróðahugsýnir, sem beygt
höfðu efnahagslífið undir sig. Hann
benti einnig á, að skefjalausar
hamfarir gegn framfærslugetu jarð-
ar hlytu að ógna framtíð hennar,
„þangað til allt líf og hún sjálf verð-
ur leiksoppur himintómsins".
Það, sem árið 1913, hljómaði
eins og tilfinningaþrungin rödd ein-
mana hrópanda í aðfanga eirð-
arlausrar aldar, bergmálaði með
eftirtektarverðum hætti um hálfri
öld síðar í bókum eftir Gúnther
Schwab (Der Tanz mit dem Teu-
fel), og Rachel Carson (Silent
Spring). Skömmu síðar var enn
hnykkt á, þannig að heimsathygli
vakti, með birtingu ógnvekjandi
framreiknana „The Club of Rome“
Lokaniðurstaða hans er á þann
veg, að við séum dæmd til að halda
uppteknum háttum, að of seint sé
að snúa af óheillabrautum, einkum
vegna þess að jafngildishugsmíðar
og höfðatöluregla hafi borið sigur-
orð af heilræði Schillers, að „vitur-
legra er að velja atkvæði en
telja“, og lífsspeki Einars Bene-
diktssonar, að „það æðra því
lægra skal ráða“.
Ekki væri stætt á að láta hér
ógetið hinnar veigamiklu allsheij-
arúttektar, sem Carter, 39. forseti
Bandaríkjanna (1977-1981), fól
ýmsum mikilsmetnum vísinda-
mönnum þarlendum að gera, árið
1977, um hina stynjandi plánetu
okkar, og lokið var árið 1980. Álits-
gerðum þessum var ætlað að kanna
eftir föngum, hvers vænta mætti
um heimsástandið árið 2000, á
þröskuldi 21. aldar, og birtust þær
þegar greinilega fyrirsjáanleg.
Þrátt fyrir aukna framleiðslu efna-
hagslegra verðmæta, munu þjóðir
heims verða fátækari að mörgu
leyti en þær eru nú.“
„Allt útlit er fyrir, að skilyrði
hundraða milljóna örsnauðra muni
í engu verða betri en nú til að seðja
hungur sitt og afla annarra nauð-
synja. Möguleikar margra munu
verða lakari. Ef byltingarkenndar
framfarir koma ekki til, mun líf
flestra jarðarbúa verða ískyggi-
legra árið 2000 en það er nú —
nema og því aðeins, að þjóðir heims
bregðist skjótt og harkalega við
og breyti rækilega um mark og
mið.“
Vinsældir gegn verðleikum
Þarna er tæpitungulaust tekið
til orða. Allt stefnir til einnar átt-
ar. Úr þeirri fásinnu, að orð
en
Á tæpasta vaði
(The Limits to Growth). Þá fór hroll-
ur um menningarheiminn, enda
komu ótíðindin öllum þjóðþingum
og ríkisstjórnum í opna skjöldu. Og
þar með var framtíð mannkyns og
örlög jarðar komin á dagskrá.
Gleymdu heilræðin
Loks árið 1975 fýlgdi dr. Her-
bert Gruhl eftir með útkomu hinnar
ítarlegu og gagnmerku metsölu-
bókar sinnar, Ein Planet wird
gepliindert - Die Schreckensbilanz
unserer Politik, og í framhaldi af
henni, árið 1982, kom út bók hans,
Das irdische Gleichgewicht - Öko-
KAPP án forsjár.
Ræðustraumar Orð o g Vafstur
og ráðstefnur athafnir vanhæfra
logie unseres Daseins,, sem einnig
vakti óskipta athygli. Endahnútinn
á lífshlutverk sitt batt síðan dr.
Gruhl árið 1992 með hinu mikla
og örvæntingarfulla verki sínu,
Himmelfahrt ins Nichts — Der
gepliinderte Planet vor dem Ende,
þar sem hann undirstrikar, að allir
þjóðaleiðtogar leggi ofuráherzlu á
að stigmagna eyðslumátt og skað-
neyzlu, að við öll hömumst við að
kalníða lífsskilyrði okkar niður á
klöpp á stöðugt skjótvirkari hátt.
í 3 bindum undir heitinu The Glob-
al 2000 Report to the President.
I sem stytztu máli urðu niður-
stöður þessar helztar:
„Ef svo heldur fram sem horfír,
verður heimurinn aðþrengdari af
völdum mannmergðar, umhverfið
mengaðra, lífríkið snauðara og við-
kvæmara fyrir ytri áföllum árið
2000 en það er nú.“
„Alvarleg tjón, sem manníjölg-
un, þurrð náttúruauðæva og líf-
rýmisslys hafa í för með sér, eru
ekki hugsun, séu upphaf allrar
vizku, verður fár, sem oft er líkt
við sprengjur. Mannfiölgunar-
sprengjan gildnar um allt að
93.000.000 líkama árlega, eða um
255.000 sérhvern sólarhring; í líf-
ríki, er rýrnar um 26.000.000.00 t
— tuttugu og sex milljarða tonna
— gróðurmoldar og 170.000 km2
skóglendis á ári, ofbýður fram-
færslugetu lífríkisins. Enda þótt
tilhugsunin um heljarógnir kjarn-
orkusprengjunnar kæmi ekki til,
sýnast heimsslitaspár liðinna alda
í fljótu bragði óþægilega nærtæk-
ur, skelfilegur möguieiki.
Auðvitað á ófremdin sér ýmsar
sýnilegar orsakir. Sú er einna
áleitnust, að síðan neikvæðustu
áhrifa lýðræðisbyltingarinn í
Frakklandi (1789-1795) tók að
gæta fyrir alvöru, hafa stjómmál
og margar greinar félagsfræða
dregizt svo mjög aftur úr vísindum
og tækni, að þar á milli hefir orðið
til gjá, sem á seinni hluta 20. aldar
hefír orðið hyldýpi, er ijöldi færustu
vísindamanna álítur óbrúanlegt.
Vanmáttur „stjórnmálamanna"
andspænis knýjandi úrlausnarefn-
um er að sönnu tilfinnanlegur. Þó
mun hryggilegasta tákn tilburða
þeirra ekki endilega vera umkomu-
leysið, sem hæst ber í daglegum
fréttum, heldur miklu fremur tóm-
lætið, er þeir gera sig bera að aug-
liti til auglitis við aðkallandi úr-
lausnarefni. Til afbötunar mun
reyndar mega kenna tímaskorti um
að hluta til, þar sem ekki er sann-
gjart að ætlast til að menn, sem
eru hundeltir af ijölmiðlum og í
verkahring lögreglu vegna grun-
samlegrar sjálfsbjargarviðleitni í
peningaumsvifum, eða jafnvel að-
ildar að morðum (Andreotti,
Gonzales), og því tíðum kærkomnir
gestir í dómssölum, hafí svigrúm
til að sinna skyldustörfum.
Vissulega verður ekki með réttu
á móti því borið, að vanhæfni og
hirðuleysi stjórnvalda eiga dijúgan
þátt í, hversu hræmulega hefir tek-
izt til við að hindra hnattfeðma
upplausn og öngþveiti. Hinu má
þó sízt gleyma, að stjórnskipulag
áhrifamestu ríkja heims er þeim
ókjörum háð, að við val forystu
gildir yfirleitt regla hins öfuga úr-
vals, þ.e. leiðtogar veljast fremur
á forsendum lýðhylli en verðleika.
Umboð þeirra gildir og sjaldnast
meira en 4 ár, og lýðbundnir leið-
togar hugsa ógjaman lengra en
fram að næstu kosningum. Og á
kjördegi gilda kosningaloforð —
fyrirheit um að ábyrgjast öllum allt.
Loks ber að geta þess, að mörg-
um mikilsmetnum framrýnum hefir
komið til hugar — og reyndar stutt
raunalega sterkum rökum — að
óhemjuskapur og úrkynjun hvíta
kynþáttarins hafi þegar farið yfir
þau mörk, að hugsanleg sjálfsögun
og stjórndirfska fái engu breytt:
Hann hafí sýkzt óbeit á stjóm og
valdi, tekið að leggja rækt við ves-
öld og því ofurselt sig vargöld.
BRETTALYFTUR
ÓTRÚLEGT VERÐ!
CML brettalyftur
eru úrvalsvara
á fínu verði.
Þær eru á einföldum
eða tvöföldum
mjúkum hjólum,
sem ekki skaða gólf.
Verð m/vsk frá
kr. 35.990 stgr.
Hringás ehf.
Smiðjuvegi 4a, s. 567 7878.
Ráðstefna
Rauða kross íslands
um skipulag sjúkraflutninga
í tengslum við aðalfund sinn gengst Rauði kross íslands fyrir
ráðstefnu um skipulag og framkvæmd sjúkraflutninga.
Ráðstefnan verður haldin á Scandic Hótel Loftleiðum föstu-
daginn 17. nóvember. Hún hefst með skráningu og afhend-
ingu gagna kl. 9.30 og henni lýkur kl. 16.00.
Frummælendur:
• Ingibjörg Pálmadóttir, heilbrigðisráðherra
• Jón Viðar Matthíasson, aðstoðarslökkviliðsstjóri
í Reykjavík
• Magnús Hreinsson, formaður RKÍ-deildar Djúpavogs
• Svanhvít Jakobsdóttir, skrifstofustjóri í heilbrigðisráðu-
neytinu
• Þórir Sigurbjörnsson, fulltrúi RKÍ í sjúkraflutningaráöi
• Jón Baldursson, yfirlæknir slysadeildar Borgarspítalans
• Dr. Eelco H. Dykstra, forstöðumaður CIEMS, evrópskrar
upplýsingamiöstöðvar um sjúkraflutninga
• Úlfar Hauksson, formaður heilbrigðis- og almannavarna-
nefndar RKÍ
Ráðstefnustjóri verður Guðjón Arngrímsson, blaðamaður.
Upphaflega var fyrirhugað að halda ráðstefnuna 27. október
en þá var henni frestað. Þeir sem áður létu skrá sig eru
velkomnir á ráðstefnuna nú og aðrir geta látið skrá sig á
skrifstofu RKÍ í síma 562 6722 fyrir 16. nóvember.
Þátttaka er án endurgjalds.
RAUÐI KROSS ÍSLANDS
naust
BORGARTUNI 26 - BILDSHQFÐA 14 - SKEIFUNNI 5 - BÆJARHRAUNI 6. HF.