Morgunblaðið - 23.11.1996, Blaðsíða 26

JÓLIN NÁLGAST
RÓMVERJAR skiptust á skreyttum
leirtöflum sem nýársóskir voru
grafnar í. Þessi siður týndist með
þeim. Rúmum tólf öldum seinna, árið 1563,
mæltist Karl níundi Frakklandskonungur til
þess að ársbyrjun, 1. janúar, væri höfð í
heiðri. Fram að því tíðkaðist að senda falska
nýárskveðju, ef svo má segja, þann 1. apríl.
Á átjándu öld tóku Bretar og Þjóðverjar
almennt upp kortasið í kringum vetrarhátíð-
ir. Á þýskum kortum var í tísku að skera
kveðjuna í pappírinn svo hún reis upp þegar
kort var opnað. Myndimar voru oftast mál-
aðar með vatnslitum, af húsum með hrímuð-
um gluggum, silfurlitum grenitrjám og gyllt-
um kertum.
Fyrstu
prentuðu kartin
Fyrstu jólakortin voru prentuð
árið 1846. Þá bað Henry Cole, vin-
ur Alberts prins og Viktóríu
drottningar, málarann John
Horsley um mynd með jólakveðju.
Mynd Horsleys var af fjölskyldu sem
skálaði á hátíðlegri stund og áfengis-
vamarmenn mótmæltu hástöfum.
Kortið, sem Cole hafði látið prenta í
þúsund eintökum var ónýtt.
Tuttugu áram seinna gekk hugmynd
Cole’s í endumýjun lífdaga því litprentun
var hafin. Persónur Dickens óskuðu fólki
gleðilegra jóla, „A happy Christmas".
Hinum megin Ermarsunds vora kortin
ekki komin í móð. Aðall og klerkar sendu
þjóna sína með nafnspjöld sem á var dregið
P.L.N.A. - „pour La Nouvelle Année“ - fyrir
nýja árið, til nýárs. Skemmtilegra var líklega
að fá úr stokk eitt spil, sem sendandinn rit-
aði nafn sitt á.
Jálakart í
Saga jóla- og nýárskorta nær langt aftur 1 aldir.
Rómverjar sendu vinum kveðjur um áramót, samkvæmt
heimildum Þórunnar Þórsdóttur, en svo leið og beið þar
til siðurinn mótaðist í nýrri mynd.
Um 1850 tóku Frakkar að
senda „pergamentspjöld" sín á milli um
jólin, með handmáluðum smámyndum í vin-
áttuskyni: hjarta með ör, hvítri dúfu, blóm-
um. Listamennimir Octave
Uzanne og Paul Flobert urðu fyrstir til
þess í Frakklandi að útbúa eða framleiða
kort með formlegum jólaóskum. Þeir skrif-
uðu með bleki, máluðu með vatnslitum og
grófu í vandaðan pappír sem stundum var
festur við silkiklút eða blúndu.
Gleði, heilsa,
hamingja____________________________
í byrjun þessarar aldar voru jóla- og
nýárskort skreytt með myndum af
grammófóni, reiðhjóli, bílum, flugvélum og
lestum. Frámfarakort, þægilegt franskt
jólakort frá 1902, þurfti einungis að undir-
rita. Myndin er af pósti með yfirskegg sem
færir boðin „gleði, heilsa, hamingja".
Kveðjukortin urðu fljótt skylda hvers
sómamanns og uppúr miðri öld gerðust
teiknarar djarfari í skreytingum sínum.
Hugmyndaflug þeirra bætti í kortasafn sem
fyrir var, með snævi þöktum hæðum,
Jesúbami í jötu og jólasveini á
sleða.
Snemma á sjöunda áratugnum
voru ilmkort vinsæl og jólakort
með litlum gjöfum. Nýárskveðja
varð að friðarkveðju á þessum
áram, að minnsta kosti hjá þeim
yngri, og teikningar smábáma al-
gengar myndskreytingar. Jólakort
mannúðarhreyfínga hvöttu til að ör-
læti beindist til bágstaddra.
Sú ósk er enn í gildi og ekkert bendir
til að kortasendingarnar séu á undan-
haldi. Hvort heldur eru listaverkakort,
kort til stuðnings góðu málefni, brandara-
kort eða handmáluð eins og á öldinni áður.
Kveðjumar eru tímafrekt verkefni á mörg-
um heimilum. Víða eru listar með nöfnum
viðtakenda og teknar frá stundir til að kom-
ast gegnum hann og skrifa kveðjurnar. Og
mörgum finnst þessi fyrirhöfn ómissandi
hluti af jólastemmningunni.
Klúbbsneiðar ag
krakkabrauð
Leitin hófst á Aðalstöðinni við
Aðalstrætið og þar var fyrir söngv-
arann og útvarpsþulinn Bjami
Arason. Bjami þurfti engrar um-
hugsunar við þegar kom að uppá-
halds sneiðinni. „Klúbbsneið,“
sagði hann ákveðið. „Klúbbsneið
MAÐURINN lifír ekki á
brauðinu einu saman“,
eru gömul sannindi sem
enn standa fyrir sínu. Mannskepn-
an er fyrir lifandi löngu búin að
átta sig á því að til að hafa gaman
að brauðbitanum þarf einhverju að
tjalda til.
Það er í innsta eðli mannsins að
bjarga sér, en menn fara vissulega
misjafnlega að hlutunum. Ymsar
tískusveiflur era í áleggsgeiranum
og margar hverjar ná því að verða
klassískar og njóta vinsælda og
virðingar meðan aðrar útfærslur
standa á brauðfótum. Enda þekkt
að eins dauði er annars brauð.
Brauðsneiðarást

&

Margir eiga sína uppáhalds
brauðsneið, sem þeir era búnir að
þróa í langan tíma og oftar en ekki
er um samsetningu áleggs að ræða
sem öðrum þykir ókræsileg til
ætis. Þegar þessir uppfinninga-
menn era hins vegar búnir að
komast að hinni fullkomnu sam-
setningu getur sá hinn sami
hætt að borða allt annað og
lifað í sátt við guð og menn
á sinni brauðsneiðarút-
færslu það sem eftir er líf-
daga. Oft tengist þessari
brauðsneiðarást undarlegt
hátterni og menn taka upp á því að
loka sig af heima í eldhúsi, taka
símann úr sambandi og slökkva
ljósin eftir að smumingu lýkur.
Það hefur verið fullyrt að engin
ást sé einlægari en matarástin og
má þess vegna leiða að því getum
að einskonar ástarsamband mynd-
ist milli neytandans og brauð-
sneiðarinnar, þar sem unaðsstund
torgunarinnar ræður ríkjum og
menn vilja fá að njóta í friði eftir
brauðstrit dagsins.
Greinarhöfundur, ásamt ljós-
myndara, fetaði í fótspor liðinna
brauðgerðarmanna og sælkera í
gamla miðbænum og lét á það
reyna hvort einhverja skemmtileg-
ar sneiðar leyndust í sælkeraminni
nokkurra valinkunnra Islendinga.
Uppálralds
/*Tt
<4^
sneiðin
Margir eiga sína uppáhalds brauðsneið.
Þórdís Lilja Gunnarsdóttir og Aslaug
Snorradóttir könnuðu brauðsneiðasmekk
TUNABANANA yfirþjónsins.
nokkurra valinkunnra
samborgara.
26 LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ