Morgunblaðið - 26.01.1997, Blaðsíða 30

J-30 B SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
SVONA auðar voru sölugöturnar í gömlu Ródos orðnar undir lokin. EINN af inngöngunum í kastalavirki riddarana á Ródos.
Riddaramir
á Ródos
Ródos er stærsti bærínn á eyjunni Ródos í
„ Ý Eyjahafí. Hún er ein af Dodekaneseme,
Tylftareyja, sem raunar eru fjórtán. Núna
er Ródos hluti af Grikklandi en í aldanna
rás hefur eyjan lotið yfirráðum Persa, Tyrkja,
Itala o g ýmissa annarra. Frá liðnum öldum
eru þó ummerki Jóhannesarriddaranna einna
sýnilegust þegar borgin er skoðuð. Frá rösk-
** lega 200 ára valdatímabili þeirra á Ródos
er varðveitt kastalavirki og miðaldabær sem
sem forvitnilegt er að skoða. Guðrún Guð-
laugsdóttir dvaldi í Ródos fyrir skömmu
o g skoðaði borgina og umhverfi hennar og
gluggaði í sögu hennar.
GAMALT málverk af bardaga á milli riddarana á Ródos
og Tyrkja. í bakgrunni má sjá nakta Tyrkja
(villutrúarmenn) sem verið er að pynta.
GAMLI sjúkrasalurinn í spítala riddarana á Ródos,
sem nú hýsir fornminjasafn.
Ródos Palas er sautján hæða
hótel á norðurströnd eyj-
arinnar Ródos. Hótelið er
J útjaðri Ródos-borgar og
wer þaðan um 40 mínútna gangur inn
v í gömlu borgina. Ekki hafði ég lengi
dvalið þarna þegar ég ákvað að
skoða gömlu Ródos, en byggð þar
hófst árið 408 f.k. í sólskini og sunn-
anvindi skundaði ég _af stað létt-
klædd á bandaskóm. Ég gekk með-
fram ströndinni sem snýr að Tyrk-
landi og blöstu fjöll þess við í bláma
Qarlægðar. Ljós ströndin var grýtt
og lítt árennileg til sólbaða og með-
fram veginum uxu þykkblöðungar
sem greinilega höfðu orðið að þrauka
lengi án vatns. Ekki er fótgangandi
fólki gert hátt undir höfði á Ródos,
bílarnir þutu framhjá svo nálægt að
hvein við eyru mest alla leiðina inn
í borgina.
- Ég gekk rakleiðis úr iðandi um-
vferð nútímans inn fyrir múra gömlu
miðaldaborgarinnar, sem er óvenju
vel varðveitt. Þijár hafnir eru í Ró-
dos, Emborió heitir sú sem gamlj
bærinn er byggður í kringum um. í
syðri hluta þeirrar byggðar bjuggu
Grikkir, Frakkar og gyðingar, í öðr-
um hluta bjuggu riddararnir og þar
eru helstu byggingar þeirra. Elst
þeirra er sjúkrahúsið sem Tyrkir
notuðu seinna sem vopnageymslu. í
þröngum götum gamla bæjarins eru
margar sölubúðir þar sem fólk býður
til sölu útsaumaða dúka, leðurvörur,
S, skrautdiska og leirvörur, skartgripi,
vefnað og fleira. Ég keypti ekki
neitt að svo komnu máli heldur skoð-
aði mig vandlega um. Göturnar í
gamla bænum eru mjög þröngar og
krókóttar og það er auðvelt að vill-
ast í þessu umhverfi fyrir ókunnuga,
en eins og fyrir kraftaverk er maður
allt í einu kominn aftur út á aðalgöt-
una sem heitir Sókrates. Lærisveinn
Sókratesar, heimspekingurinn Ar-
istippos frá Kireniu, bjó og starfaði
á Ródos. í sölubúðunum í gamla
bænum fann ég engar myndir af
honum en hins vegar margar af
Sókratesi. Sá frægi heimspekingur
þótti sem kunnugt er ekki vel gift-
ur, Xanþippa kona hans þótti þras-
gjörn í meira lagi og var Sókrates
talsvert að heiman. Ekki var hann
þó hneigður til karlmanna eins og
margir Grikkir af hans kynslóð.
Aikíbíades hét einn slíkur, svo fagur
og gáfaður að til var tekið. Hann
og Sókrates hvíldu eitt sinn nótt á
sama beði og reyndi Alkíbíades að
fá Sókrates til við sig en hann var
ófáanlegur til hvílubragða. Sagði
Alkíbíades á eftir að það væri verst
með Sókrates að með honum gæti
enginn verið án þess að skammast
sín fyrir sjálfan sig. Þau urðu örlög
Sókratesar að hann var knúinn til
að drekka eitur sem unnið var úr
rótum jurtar sem á íslensku nefnist
venusvagn og lét hann svo líf sitt.
Sjúkrahús riddaranna
Það eru það þó ekki minjar um
hina fornu Grikki sem eru áþreifan-
legastar í gömlu Ródos heldur hafa
riddarar af reglu heilags Jóhannesar
mest ummerki skilið eftir sig. Stórt
safn er helgað þeim í gamla bænum
í Ródos. í fyrstu heimsókn minni í
gamla bæinn komst ég aðeins í for-
dyri safnsins. Rúmri viku seinna var
ég búin að kaupa allt það sem ég
hafði löngun til í sölubúðum gömlu
Ródos og var komin í menningarleg-
ar hugleiðingar. Ég hætti að góna
í búðargluggana og fór að horfa
betur á húsin í kringum mig. Settist
með kaffibolla á aðaltorg -gamla
bæjarins og fór að lesa mér til um
Jóhannesarriddarana. Þijátíu og
fimm slíkir tóku land á Ródos árið
1306. Þótt þeir tækju eyjuna voru
aldrei margir raunverulegir riddarar
staðsettir á Ródos í einu, þeir voru
400 árið 1462 og voru um 600 rétt
áður en Tyrkir komu þeim frá völd-
um árið 1522. Riddararnir urðu að
vinna heit um að vera bæði hlýðnir
og fátækir. Fyrimæli fengu þeir svo-
hljóðandi: „Tak þetta sverð — ljómi
þess jafngildir trúnni, oddurinn er
sem vonin og skefti þess minnir á
náungakærleikann — notaðu það
vel.“
Sjálfsagt hafa riddararnir talið sig
nota sverð sitt vel þegar þeir börð-
ust til valda á Ródos. Eyjan var
mikilvæg í skipaumferð um Eyjahaf-
ið og þeir biðu ekki boðanna með
að reisa þar kastalavirki mikið til
þess að treysta yfirráð sín. Minn-
ugir loforðsins um náungakærleik-
ann reistu þeir líka sjúkrahús sem
þeir starfræktu og allir áttu að njóta
góðs af án tillits til efnahags. Eitt-
hvað eru menn þó tortryggnir hvað
hið síðast nefnda snertir, sjúkling-
arnir fengu nefnilega matinn sinn á
gulldiskum að því sagt er — talið
er vafasamt að það hafi verið á fá-
tæklinga færi að fá slíka þjónustu.
Eftir að hafa lesið um umsvif riddar-
anna og skoðað margar myndir af
alvarlegum andlitum þeirra stóð ég
upp, horfði upp eftir Riddaragötunni
og réðst að því búnu til inngöngu í
þeirra mikilvægustu byggingu,
gamla sjúkrahúsið sem nú hýsir
m.a. fornminjar sem grafnar hafa
verið upp á Ródos.
Hús þetta er mikilfengleg, fer-
hyrnd bygging og í miðjunni er húsa-
garður þar sem liggur á fletum fyr-
ir steinljón nokkurt. í hornum garðs-
ins er fallbyssukúlum úr steini raðað
í pýramída. Mestan áhuga hafði ég
á sjúkrasalnum. Hann er gríðarlega
stór, 51 metri á lengd og 12 metra
breiður, Viðamiklu trélofti er haldið
uppi af sjö átthyrndum súlum sem
mynda gotneska steinboga. Ég reik-
EINKENNISMERKI Ródos er
hjörturinn á súlunni.
aði um þennan auða sal og reyndi
að ímynda mér sjúklingana liggja í
röðum meðfram veggjunum. Þrátt
fyrir að þeir hafi vafalaust hlotið
þá umönnun besta sem var möguleg
þá eru þeir fyrir margt löngu horfn-
ir til feðra sinna, sem og þeir sem
umönnunina veittu. Þyturinn af
vængjataki smáfuglanna í lofti sal-
arins minnir á forgengileika hins
dauðlega Iífs. Maðurinn er sem sand-
korn á sjávarströnd lífsins, hans tími
í jarðlífinu er skammur þótt verk
hans standi stundum lengi eins og
sjá má á sjúkrahúsi Jóhannesarridd-
aranna á Ródos.
Afrodite með
ryðbrunnið brjóst
í hinum ýmsu herbergjum þess-
arar stórbrotnu byggingar eru nú
varðveittir fornir munir sem grafnir
hafa verið upp á Ródos. Danir voru
dijúgir í þeim efnum um og fyrir
síðustu aldamót og eru margar forn-
minjar frá Ródos nú varðveittar á
söfnum í Kaupmannahöfn og reynd-
ar víðar, svo sem í Bretlandi. Líkn-
eskjur úr steini og marmara standa
í herbergjum þessum. Þöglar, hvítar
og margar limlestar standa þær
þarna og vitna um löngu liðna tíð
þegar myndhöggvarar voru ekki
listamenn að áliti manna heldur fyrst
og fremst nauðsynlegir handverks-
menn. Ein af þessum líkneskjum er
af Afrodite. Hún var grafin upp árið
1929 þegar grafið var fyrir Rósahót-
elinu á Ródos. Hún hafði legið í sjó,
líklega í meira en tvö þúsund ár og
ber þess enn merki. Hún hefur misst
báða handleggina, andlitsdrættirnir
hafa máðst og hægra bijóstið er lít-
ilsháttar ryðbrunnið. Eigi að síður
er hún undrafögur í látleysi sínu.
Styttan af Afrodite er ekki sú eina
sem er fögur. Margar aðrar styttur
eru þarna álitlegar og þá eru ekki
síður falleg hin margvíslegu leirker
sem eru þarna til sýnis í glerskápum.
Eftirmyndir af þessum kerum, stytt-
um og skrautdiskum eru til sölu í
búðum um alla Ródos-eyju. Mynd-
höggvarar á Ródos fyrir 2000 árum
áttu í mesta basli með að fá heppi-
legt myndefni í stytturnar því oft
vantaði marmara. En á því fundu
menn góða lausn. Þeir húðuðu stein-
stytturnar með þunnu lagi af gifsi
og tókst svo vel til að erfitt var að
greina á milli marmarans og gifs-
húðaða steinsins.
Víða í safninu má sjá skjaldar-
merki hinna heittrúuðu riddara. Þeir
voru af aðalsættum og tóku köllun
sína alvarlega. í sjúkrasalnum er
afsteypa af líki eins þeirra ofan á
steinkistu, frummyndin er varðveitt
á safni í Bretlandi. Þeir sem hafa