Morgunblaðið - 08.08.1998, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 1998 27
IM
Hvað er stelsýki?
Gylfi Ásmundsson sálfræðingur svarar spurningum lesenda
Spurning: Hvað er stelsýki, af
hverju stafar hún og er einhver
lækning við henni?
Svar: Stelsýki (kleptomanía) má
skilgreina sem endurtekna eða sí-
fellda löngun til að stela hlutum
sem sá stelsjúld hefur enga þörf
fyrir og þurfa ekki að hafa mikið
verðgildi í sjálfu sér. Spenna fylg-
ir þessari hvöt sem gerir hana
ómótstæðilega, en þegar búið er
að framkvæma þjófnaðinn verður
spennufall og vellíðan. Engar sér-
stakar aðrar kenndir þurfa að
liggja að baki þjófnaðinum, heldur
aðeins stjórnlítil löngun til að
stela, sem helst má líkja við fíkn
eða áráttu. Svipaðar hvatir má oft
sjá hjá brennuvörgum og
spilafíklum. Sigtryggur Jónsson
sálfræðingur orðar það svo í Sál-
fræðibókinni (bls. 267): „Stelsýki
og brennihneigð eru hugtök sem
oft eru notuð yfír það sem virðist
vera óskiljanleg árátta til þess að
stela eða kveikja í. Hins vegar eru
þeir sem fá kynferðislega nautn
út úr því að stela eða kveikja í.“ í
sömu bók (bls. 138) segir Sigurjón
Bjömsson sálfræðingur: „Orðið
stelsýki er stundum notað bæði
um böm og fullorðna. I því orði
felst (í munni almennings) jafnað-
arlega harður dómur. Flestir
skilja það svo að um óviðráðan-
Árátta og f íkn
lega þjófnaðarástríðu sé að ræða,
meðfædda og ólæknanlegaa.
Ástæða er til að staldra ögn við
þetta og leiðrétta misskilning sem
stundum verður vart við. Þar er
fyrst til að taka að fyrirbærið er
ákaflega sjaldgæft og einungis ör-
lítið brot þess sem fólk fellir undir
stelsýki á þar heima. í öðm lagi
er stelsýki eins og henni er lýst
hér annars eðlis en það sem nefnt
hefur verið hér á undan [þ.e.
þjófnaður sem stafar af andfélags-
legum hegðunartruflunum]. Hún
ber öll merki áráttusýki og ber í
rauninni að flokkast undir hana.
Og í þriðja lagi er rangt að hún sé
ólæknanleg. Svipaðar batalíkur
eru og um þráhyggju-áráttu.“
Stelsýki er sjaldgæft fyrir-
brigði. Pjófar þurfa ekki að vera
stelsjúkir í þessum skilningi og
em það yfirleitt ekki. Flestir þjóf-
ar stela sér til ávinnings, en fyrir
þá stelsjúku skiptir ávinningurinn
engu, heldur er það spennan við
athöfnina og vellíðanin sem fylgir,
sem ræður gerðum þeirra, eins og
hjá öðrum fíklum. Mörg dæmi eru
um frægt og ríkt fólk sem var
haldið stelsýki. Hjá þeim var
ómótstæðileg löngun til að stela
einhverju smálegu og þurftu sum-
ir að hafa manninn með sér til að
skila því jafnóðum og firra sig
vandræðum. Sumir sem stunda
búðarhnupl em vafalaust haldnir
stelsýki og meðal þein-a sem
gripnir eru við slíka iðju er fólk í
góðum efnum og er að stela hlut-
um sem það hefur litla eða enga
þörf fyrir.
Um orsakir stelsýki em menn
ekki á eitt sáttir. í þráhyggju-
áráttu hugsýki er gert ráð fyrir
sterkum duldum kenndum sem
leita út í óþægilegum og síendur-
teknum hugsunum og í kjölfar
þeirra ómótstæðilegri þörf til sér-
stakra athafna, t.d. að vera sífellt
að þvo sér um hendurnar, sem
losar um spennuna. Þá mundi
stelsýki vera slík árátta. Aðrir líta
fremur á stelsýki sem erfíðleika
við að hafa taumhald á löngunum
sem færa þeim vellíðan á svipaðan
hátt og t.d. áfengi eða kynlíf.
Sé litið á stelsýki sem einkenni
um þráhyggju-áráttusýki, eins og
Sigurjón Bjömsson gerir, má
beita sömu aðferðum og þar hafa
gefið góða raun, sállækningu með
viðtölum eða atferlismeðferð.
Fyrmefnda aðferðin beinist meira
að þeim innri orsökum sem liggja
að baki áráttunni og reynt er að
gera þær sjúklingnum meðvitaðar
til þess að hann nái betri stjóm á
hvötum sínum. Atferlismeðferð
beinist hins vegar einkum að því
að sjúklingurinn nái stjóm á
hegðun sinni með því að setja
honum reglur og áætlun til að
fara eftir og veita umbun fyrir
góðan árangur. Spennuslökun er
oft veigamikill þáttur í slíkri með-
ferð.
Margt er líkt með áráttu og fíkn
og geta svipaðar lækningaaðferðir
átt við. Meðferð við fíkn eins og
áfengis- og vímuefnafíkn eða
spilafíkn hefur í vaxandi mæli far-
ið fram í hópstarfi á meðferðar-
stofnunum og með innbyrðis
stuðningi fólks sem á við sömu
vandamál að stríða að meðferð
lokinni. Áfengissjúklingar fá
stuðning af AA-samtökunum og
spilafíklar hafa einnig stofnað með
sér samtök af svipuðu tagi. Sé litið
á stelsýki sem fíkn má leita sér
fyrirmyndar að meðferð þessara
sjúklinga í slíkri meðferð og
stuðningi sambærilegra samtaka.
•Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
sálfræðinginn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spumingum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 569 1100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok, Fax 5691222.
PABBI
Sængurgjafir fyrir mömmu og barnið
ÞUMALÍNAs. 55i 2136
Fegurðin
kemvr
innan
Mörkinni 3 • sími 588 0640
E-mail: casa@islandia.is
• www.cassina.it • www.roset.de
• www.zanotta.it • www.artemide.com
• www.flos.it • www.ritzenhoff.de
• www.alessi.it • www.kartell.it
• www.fiam.it • www.fontanaarte.it
ÚT UM ALLT LAND ROVER
Land Rover Discovery er öflugur ferðajeppi fyrir þá sem fara ekki alltaf auðveldustu leiðina. Slíkur bíll hentar sérstaklega
vel við margbreyttar íslenskar aðstæður. Discovery kemur þér hvert sem þú vilt fara og þægindunum er ekki fi
.
Uppgötvaðu landið upp á nýtt í þolgóðum en jafnframt glæsilegum farkosti. —..' TilBBr1*

■vjf' ■ J" ■

~ -

■

f I I e n / > I •
ni-lll
Umboösaöitar:
Keflavfk: Bílar og þjónusta, s: 421 7180 • Akranes: Bílasalan Bítás, s: 431 2622 • Bolungarvfk: Btfreiöaverkstœöiö Nonni, s: 456 7440
Sauöárkrókur: Bifreiöaverkstœöiö Áki, s: 453 5141 • Akureyrf: Bíiaval, s: 462 1705 • Húsavík: Bilaleiga Húsavíkur, s: 4641888 • Egilsataöir: Bllasalan Ásinn, s: 471 2022
Homaf]öröun HP & synir, s: 4781577 • Selfoss: Bílasaia Suöurlands, s: 482 3700 • Vestmannaeyjar: Bílaverkstœöi Haröar & Matta, s: 481 2733
Suöurlandsbraut 14
Sími: 575 1200
Söludeild Land Rover: 5751210
bl@bl.is
www.mbl.is