Morgunblaðið - 15.08.1998, Síða 37

Morgunblaðið - 15.08.1998, Síða 37
MORGUNBLAÐIÐ AÐSENDAR GREINAR LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1998 37 skapa svigrúm fyrir aukið vægi greina. í öðru lagi að breyta skipu- lagi skólastarfs á þann veg að það skapist aukinn sveigjanleiki fyrir kennara með mismunandi mennt- un. Eg hef ekki trú á lengingu kenn- aramenntunar. Það má ætla að fjögurra ára starfsmenntun sé nóg. Það er aftur á móti full ástæða til að skoða hvernig breyta megi skól- anum þannig að eðlilegt svigrúm sé fyrir kennara með mismunandi menntun. Eg tel líklegt að kennara- menntun sem steypt er í „eitt mót“ leiði til einhæfni og tii þess að áhersla á greinar og svið sé lík alls staðar og þai- af leiðandi að greinar fari halloka víða samtímis. Ki’afan um uppeldis- og kennslu- fræði er nú bara bundin við ein- staklinginn, þ.e. ákveðið umfang greinarinnar er bundið í námskrá kennaranemans. E.t.v. mætti minnka bundið umfang og um leið auka umfang og fjölbreytni í vali í kennaramenntuninni, en um leið gera þær formlegu kröfur til sér- hvers skóla að þar sé að finna þá hæfni sem skólinn þarf á að halda. Það er óraunhæft að ætlast til þess að sérhver kennari búi yfir starfs- hæfni sem spannar svipað umfang og skólinn í heild. Skólayfirvöldum í hverjum skóla ber síðan skylda til að sjá svo um að skólinn sem heild sé fær um að gegna hlutverki sínu. Vissulega gæti þessi skipan skól- ans leitt til röskunar á bekkjar- kennaraskipaninni þannig að yngri nemendur fengju fleiri fagkennara. Slök útkoma nemenda í alþjóð- legum könnunum er vissulega áhyggjuefni. Það veldur mér þó meiri áhyggjum ef þeir umbrota- tímar sem nú eru, með stórkostleg- um breytingum í námsferlum og nýrri hlutverkaskipan - kennara og nemenda - leiða tU þess að menn missa sjónar á uppeldishlutverkinu sem skólarnir hafa gegnt og virðast þurfa að gegna í sívaxandi mæli. Ég vil, að lokum, nefna það að ís- lenskt skólakerfi og starfslið skóla á íslandi stenst fyllUega samanburð við útlandið, þegar á heUdina er lit- ið. Að mörgu leyti stöndum við framar öðrum og að einu leyti lík- lega í fremstu röð. Það er leitun á skólakerfi sem afkastar jafn miklu og það íslenska. Og, það er ekkert víst að skýringu á slöku gengi ein- stakra greina sé að finna í þessum ótrúlega vinnutíma kennara á Is- landi. Oðru nær. Það má færa rök fyrir því að skýringu á góðu gengi sumra greina - og þrátt fyrir allt ekki veiri stöðu annarra - sé að finna í því að kennarar á Islandi vinna mikið í starfi sínu. Höfundur er fyrrverandi skólameistari Verkmenntaskóla Austurlands í Neskaupstað. Vandalar VANDALAR voru ein þeirra germönsku þjóða, sem brutust inn fyrir landamæri Róma- veldis á fimmtu öld e.Kr. Þjóð þessi braust yfir Rín og síðan tU Spánar 411. Síðan var flust yfir tU Afríku og stofnað til fyrsta germ- anska ríkisins 442, með Karþagó sem höfuð- borg. Þjóð þessi taldist um 80.000 að talið er um það leyti sem flust var tU Afríku 429. Vandalar rændu Róm 455. Alls staðar þar sem Vandalar fóru um urðu þeii’ annálaðir fyrir eyðilegg- ingu og skemmdaríysn, en með töku Rómar keyrði um þverbak, framferði þeirra þar varðaði eyði- leggingu listaverka og menningar- verðmæta og útsvínun umhverfis- ins, einkum þess sem var á ein- hvem hátt sérstætt. Þjóð þessi skar sig úr öðram ger- mönskum þjóðum hvað þetta varð- ar svo mjög að heiti þjóðarinnar varð hugtak - vandali - vandalismi - í öllum málum Vestur-Evrópu, sem þýðir skrælingjaleg hegðun, skemmdaræði og eyðileggingarfýsn sem bitnar einkum á listaverkum, menningarverðmætum og sérstæð- um myndunum og fyrirbrigðum óspilltrar náttúru. Órlög þjóðar þessarar urðu þau að Belisaríus, býzanskur hershöfð- ingi, tók Karþagó 534 og þjóð þessi hvarf þar með úr tölu þjóða. En minningin um skemmdaræði þeirra lifir í hugtakinu - vandali - einstak- lingur eða hópur manna sem er firrtur allri kennd siðmenntaðs smekks og kennd fyrir menningar- verðmætum og sérstæðum íyrir- brigðum og fegurð umhverfis og náttúra. Þessi firring er óalgeng meðal siðmenntaðra þjóða og má vitna til í þessu sambandi þeirrar samstöðu sem er um undirskrift Kyoto-sam- komulagsins allra ríkisstjórna Vestur-Evrópu gegn „vandalíser- ingu“ lofthjúps jarðar, íslenska rík- isstjórnin virðist skera sig hér úr. Ef litið er nær má minna á ætl- aðan vandalisma með uppistöðulóni í Þjórsárveram og áætlunina um að hækka yfirborð Mývatns á sínum tíma. Það er ekki ástæðulaust að spyrja hvort Landsvirkjun hafi ekki undirbúið áætlanir um að gera Þingvallavatn að stórkostlegu uppistöðulóni og sökkvi þar með Völl- unum? Mývatn er ann- að merkasta friðland ótal fuglategunda í heiminum og Þingvell- ir merkasti sögustaður þjóðarinnar. Saga, náttúra og söguhelg- aðir staðir öræfanna eru marklausir sam- kvæmt skilningi þeirra sem vilja gjörnýta „endurnýj anlegar orkulindir“ fósturjarð- arinnar. Fyrir skömmu var eitt sérstæðasta hvera- svæði hér á landi kaf- fært vegna þarfa Landsvirkjunar til vatnsmiðlunar fyrir orkuver, þetta ætti öllum að vera í fersku minni. Þessi aðgerð var dæmi um vandalisma þeirrar stofnunar, Það er við ríkisvaldið að sakast, segir Sig- laugur Brynleifsson um þegar framinn og ætlaðan vandalisma og náttúruspjöll á mestu víðernum Evrópu. framkvæmd á ábyrgð núverandi ríkisstjómar. Einnig er ætlunin að laumast til að svíkja gerða samn- inga um spillingu friðaðra svæða, þar á meðal hluta Þjórsárvera. Ef kæmi til athugasemda frá þeim að- ilum og stofnunum sem íslensk stjórnvöld era skuldbundin í þessu sambandi vegna brota á „friðar- skyldu" gerðra skuldbindinga, þá hljóta þær stofnanir og samnings- aðilar að beina ákúram sínum að núverandi ríkisstjóm. Landsvirkj- un yrði aldrei stefnt, því sú stofnun er ekki löghæf. Hún er fram- kvæmdaraðili og er undirorpin Hjúalögum frá 1928, lög nr. 22. St- arfsmenn og stjómendur þeirrar stofnunar era hjú ríkisvaldsins, sem ber fulla ábyrgð á gerðum þeirra. Það er því við ríkisstjórn Is- lands að sakast um vandalisma, nú þegar framinn og ætlaðan, og er þá átt við væntanleg náttúraspjöll og eyðileggingu mestu víðerna Evr- ópu. Höfundur er rithöfundur. Siglaugur Brynleifsson Klofningur innan evrópska efnahagssvæðisins og fram- tíð íslenskrar lagasetningar HINN 16. júlí síðast- liðinn féll dómur í dóm- stól Evrópusambands- ins í Luxemborg í máli nr. C-355/96, svoköll- uðu Silhouette-máli þar sem reyndi á túlk- un 1. mgr. 7. gr. fyrstu vöramerkj atilskipunar ráðs Evrópubanda- lagsins um tæmingu vöramerkjaréttinda. Dóms þessa hafði verið beðið með eftirvænt- ingu af ýmsum ástæð- um. Segja má að íyrir hinar 380 milljónir manna sem búa innan innri markaðar Evr- ópusambandsins skipti mestu máli að nú geta framleiðendur merkja- vöra ráðið því hveijir fái að flytja þær vörar inn á Evrópumarkað. Framleiðandi gleraugnaumgjarða eða gallabuxna, svo dæmi séu nefnd, getur nú hindrað innflutning vöra sinnar inn á markaðssvæðið á grundvelli vöramerkjatilskipunar- innar. Þannig gætu t.d. rétthafar vöramerkisins LEVIS hindrað inn- flutning sjálfstæðra aðila á slíkum fatnaði frá Bandaríkjunum til Evr- ópu. Raunveruleg þýðing þess fyrir allt venjulegt fólk er helst sú að samkeppni minnkar. Aðildarríkjum bandalagsins er bannað að viðlagðri bótaskyldu að haga löggjöf sinni í ósamræmi við dóma Evrópudóm- stólsins. Um þessa hlið dómsins er að finna umfjöllun i laugardags- blaði Morgunblaðsins þann 17. júlí sl. og í kvöldfréttum Ríkisútvarps- ins á föstudagskvöldið. Fyrir íbúa Noregs, íslands og Lichenstein er dómurinn þó ekki síður athyglisverður fyrir allt aðrar sakir. Eins og mönnum er kunnugt era Islendingar aðilar að EES- samningnum. Hann felur það í sér að samingsaðilar sem era aðildar- ríki Evrópubandalagsins, banda- lagið sjálft og aðildarríki EFTA ut- an Sviss stefna að einsleitu evr- ópsku efnahagssvæði. I samningn- um sjálfum, viðaukum hans og bók- unum kemur fram hvað skuli vera gildandi réttur á hinu evrópska efnahagssvæði. I samningnum er ekki aðeins kveðið á um það hvaða reglur skuli gilda innan aðildarríkja samningsins, það koma einnig fram reglur um það hvernig fullnustu samningsins skuli gætt innan markaðarins. Til þess að tryggja hana eru ákvæði í EES-samningn- um sem fela tveimur dómstólum að skera úr ágreiningi um túlkun EES-reglna. í grófustu dráttum má segja að dómstól Evrópubanda- lagsins sé falið að túlka EES-rétt- arreglur ef mál rísa innan aðildar- ríkja bandalagsins. EFTA-ríkin þ. á m. Island skuldbundu sig á hinn bóginn til þess að stofna sér- stakan dómstól sem á að túlka samninginn ef mál rísa innan landamæra aðildarríkja EFTA. Samningurinn er því að formi til tvíhöfða hvað varðar túlkun hans. Einsleitni ógnað íslensk og norsk vöramerkjalög hafa byggt á alþjóðlegri tæmingu vöramerkjaréttinda, þ.e. framleið- andi vöramerkis getur ekki hindrað dreifingu vöru sinnar eftir að hafa sett hana á markað, hvort heldur sem er innan eða utan evrópska efnahagssvæðisins. Niðurstaða Evrópudómstólsins er því í ósam- ræmi við tæplega árs gömul vöra- merkjalög okkar nr. 45/1997 en svo kaldhæðinslega vill til að þau voru sett til þess að aðlaga íslenskan vöramerkjarétt að skuldbindingum EES-samningsins. Þá er hún í ósamræmi við norsk vörumerkjalög og nýjan dóm EFTA-dómstólsins í máli nr. E- 2/97, svokölluðu Maglite-máli sem er sambærilegt Silhou- tette-máli Evrópudóm- stólsins. EFTA-dómstóllinn komst í því máli að þeirri niðustöðu að það væri fyrir EFTA-ríkin, þ.e. löggjafa og dóm- stóla, að ákveða hvort innleiða skuli eða við- halda reglunni um al- þjóðlega tæmingu að því er varðar vörur sem upprunnar eru ut- an EES. Dómstóll Evrópubandalagsins telur á hinn bóginn að lagsetningarvald aðild- arríkja EES hafi verið flutt á vett- vang bandalagsréttar með réttri túlkun á tilskipuninni. Nú er því kominn upp ágreiningur innan einna mikilvægustu stofnana EES- Eftir að löggjafarvald hefur verið flutt á vettvang Evrópuréttar, segir Einar Hannesson, er innlendum löggjafa óheimilt að setja lög á því sviði. samningsins um túlkun sömu reglu. Verði talið að ólík túlkun á efni 1. mgr. 7. gr. vöramerkjatilskipunar stefni í voða einsleitnismarkmiði EES-samningsins getur hver samningsaðila látið taka málið upp í sameiginlegu EES-nefndinni. Hún verður þá að ná samkomulagi um sameiginlega niðurstöðu. Það sam- komulag má þó ekki brjóta gegn réttarframkvæmd dómstóls Evr- ópubandalagsins að mati hans. Þetta mat dómstólsins sem stað- festingu hefur hlotið af hálfu Is- lands í bókun 48 við EES-samning- inn, þýðir í raun að sú eina eins- leitni sem bandalagið viðurkennir er í því fólgin að aðildarríki EFTA innleiði EES-gerðir sem era í sam- ræmi við dómaframkvæmd dóm- stóls Evrópubandalagsins. Nú þegar Evrópudómstóllinn hefur dæmt alþjóðlega tæmingu vörumerkjaréttinda óheimila á EES-svæðinu er eina úrræði sam- eiginlegu EES-nefnarinnar til að viðhalda einsleitni að aðildarríki EFTA viðurkenni þá reglu. Nefnd- inni er ekki heimilt að víkja frá túlkun dómstóls Evrópubandalags- ins því þá væri verið að bijóta gegn sjálfsákvörðunarvaldi bandalagsins sem hefði ýmiskonar alvarlegar af- leiðingar í fór með sér. Það ber þó að hafa það í huga að ákvarðanir innan nefndarinnar verða aðeins teknar með einróma samþykki. Slík regla sem væri andstæð fyrri skuldbindingum aðildarríkja EFTA verður því ekki hluti af regluverki EES-samningsins nema atbeini rílqanna, þ. á m. Islands, komi til. Á hinn bóginn er í raun ekki um neitt að semja, annaðhvort innleiðir aðildarríkið regluna óbreytta eða regluverk um laust deilumál fer í gang sem smám saman ógildir EES-samninginn með sjálfvirkum hætti. Vaxandi áhrif EES-réttar Líklegt er að dómstóll Evrópu- bandalagsins beiti sömu dómstefnu við túlkun EES-samningsins og við beitingu venjulegs bandalagsréttar. Sú dómstefna hefur á síðustu fjór- um áratugum einkennst af því að dómstóllinn víkkar stöðugt út svið Evrópuréttar á kostnað löggjafar- valds aðildaraíkjanna. Eftir að lög- gjafarvald hefur verið flutt á vett- vang Evrópuréttar er innlendum löggjafa óheimilt að setja lög á því sviði sem ekki era í fyllsta sam- ræmi við hann. Það kynni því að vera skynsamlegt fyrir Islendinga að styrkja sem mest tengslin við aðrar heimsálfur meðan tími er til. Við þyrftum þá að hafa komið öllum*’ okkar sérhagsmunum á þurrt áður .en sjálfstæði stjórnvalda hefur ver- ið þrengt um of. Auk þess gætu sterk tengsl við önnur ríki en aðild- arríki Evrópubandalagsins tak- markað tjón okkar ef að því kæmi að framsal fullveldis landsins yrði meira en við væri unað og EES- samningurinn lenti í pattstöðu. Eins og þessi rökstuðningur sýn- ir getur gildissvið EES-samnings- ins víkkað yfir á svið sem áður voru talin sérmálefni Evrópusambands- ins. Islendingar era áhrifalausir um ákvörðun þessara sérmálefna. Hér er þó ekki endilega stungið upp á aðild að bandalaginu sjálfu enda er^. fisveiðistefna þess óaðgengileg. Fullomlega óraunhæft er að gera ráð fyrir ótímabundinni undanþágu frá fiskveiðistefnunni eins og glögg- lega hefur komið í ljós í öllum aðild- arviðræðum bandalagsins við ný ríki frá árinu 1972. Þá er ljóst að EES-samningurinn hefur jákvæð áhrif á viðskipti innan svæðisins og þá væntanlega lífskjör. Niðurstaða Þeir dómar sem hér hafa verið^ nefndir era mjög athyglisverðir til að lýsa raunveralegu framkvæði að lagasetningu á Islandi. Þeir sýna líka svo ekki verði um villst áhrifa- leysi íslenska löggjafans þegar kemur að því að setja reglur á gild- issviði evrópska efnahagssvæðisins en löggjöf þess er miklu umfangs- meiri en innlend löggjöf og fer vax- andi. Veik staða innlendra yfirvalda endurspeglast í því að dómarar EFTA-dómstólsins, þ.e. okkar stoðar samningsins, höfðu haldið því fram að síðar tilkomin niður- staða Evrópudómstólsins kæmi ekki til greina vegna þess að þá væram við raunveralega komin inn í tollabandalag Evrópusambands- ins og sameiginlega viðskiptastefnu þess. Það era þættir sem krefjast svo mikils afsals fullveldis að ákveðið var á sínum tíma að fara fremur í efnahagssamstarf en fulla aðild. Erfitt er að bregðast við þessari þróun. Eins og bent hefur verið á hafa íslensk stjómvöld aðeins tvo kosti þegar kemur að því að samræma EES-reglur, annaðhvort kljúfum við okkur út úr samningssamstarf- inu með þeim háskalegu afleiðing- um sem það kynni að hafa á lífskjör hér á landi eða við breytum löggjöf okkar til samræmis við dóm Evr- ópudómstólsins. ----------------------------------(S^ Höfundur er lögfræðingur. íkki b&M t * ** huíýOýii Fákafeni 9 sími 5682866 www.mbl.is Einar Hannesson

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.