Morgunblaðið - 13.04.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
PRIÐJUDAGUR 13. APRÍL 1999 43
Léleg Tíma-
ritsstjórn
í ÁGÚST 1996 flutti
ég erindi á alþjóðlegu
þingi um norrænar
bókmenntir í Bonn. Er-
indið fjallaði um Ólafs
sögu Þórhallasonar
sem alþýðlega fram-
kvæmd upplýsingar-
stefnunnar með því að
nota þjóðsögur. Ég
sendi íslenska gerð
þess tU Tímarits Máls
og menningar um
haustið. Eftir nokkurra
mánaða bið fékk ég það
svar frá ritstjóranum
að hann hefði fundið
gi’ein mína þegar hann
tók til hjá sér. Ég
undraðist óreiðuna, en lét kyrrt
liggja, enda sagðist hann vilja birta
greinina með breytingum sem
Bókmenntir
Hafí Friðrik haft of-
antalda ritdóma mína
um þýðingar sínar í
huga, segir Örn Ólafs-
son, þá hafði hann ekki
hug né dug til að and-
mæla þeim sérstaklega.
tækju m.a. tillit til þess að bók Mar-
íu Önnu Þorsteinsdóttur um þessa
sögu hefði vakið mikla athygli. Ég
lagði nú nokkra vinnudaga í að um-
semja greinina, og sendi hana aftur
um vorið. Átti hún nú að birtast
fljótlega. Enn dróst það þó, skýr-
ingalaust, uns ég fékk bréf frá rit-
stjóra TMM dags. 22. janúar 1998:
„Kæri Örn. Ég hafði ætlað mér að
hafa greinina þína um upplýsingu í
gegnum þjóðsögur í 1/98, en þegar
átti að fara að brjóta hana um lenti
umbrotstölvan í erfiðleikum með að
lesa af diskettunni, þannig að ég
verð því miður að fresta þessu um
eitt hefti. Gætirðu sent mér aðra
diskettu sem fyi-st? Bestu kveðjur.
Friðrik."
Ég sendi greinina þegar með
tvenns konar tölvusniði (Word og
Text only). Þegar hún kom hvorki í
2. hefti né 3., hringdi ég í ritstjór-
ann og spurði hverju það sætti.
Svarið var að hún hefði orðið að
víkja fyrir sérsyrpum, m.a. um
Berlín, en kæmi í 4. hefti 1998. Mér
fannst þetta að vísu undarleg orð-
heldni, að láta hana ekki ganga fyrir
eftir alla þess bið. Þetta er ekki
langur texti, 4.355 orð segir tölvu-
forritið, það yrðu innan við 7 bls. í
TMM. Ekki kom greinin í 4. hefti,
né heldur í 1. hefti 1999, né neinar
skýringar á því, tveimur árum eftir
að greinin var samþykkt. Nú nenni
ég auðvitað ekki að tala meira við
mann sem er margbúinn að sanna
að orð hans er ekkert að marka. Ég
verð að eftirláta öðrum að meta
hvort þetta er venjulegur slóða-
gangur hjá ritstjóranum. Annar
möguleiki er sá, að hann leggist svo
lágt að misnota stöðu sína til ná sér
niður á mér fyrir annað mál. Rit-
stjóri TMM, Friðrik Rafnsson hefur
nefnilega þýtt skáldsögur Milan
Kundera, og á annan hátt beitt sér
mjög fyrir honum á Islandi. Ég
skrifaði ritdóm um eina þessara
sagna, Óbærilegur léttleiki tilver-
unnar í DV (í árslok 1986!), og sagði
m.a. að „fyrst koma almennar hug:
leiðingar, en síðan eru persónur
látnar haga sér í samræmi við þær,
eða reynt að túlka hegðun þein-a
samkvæmt þeim. Því nýtur sín
hvorugt vel. Bókin gefur mynd af
kúguninni í Tékkóslóvakíu, og
hvernig menn aðlagast henni mai'g-
ir, af hugleysi. En þetta er fjarlægt,
ástríðulaust, virðist ekki taka á
nokkurn mann. [...] Hugleiðingarn-
ar eru enn til-
komuminni en skáld-
skapurinn. Þær eru al-
mennt tal um léttleika
og þunga atburða eftir
því hvort þeir eru end-
urtakanlegir eða ekki.“
Um þýðinguna sagði
ég að hún væri lipur-
lega gerð, en fann þó
að einstökum atriðum.
Enn sendi Friðrik
frá sér þýðingu á bók
eftir Kundera 1993,
Bókin um hlátur og
gleymsku, og enn
skrifaði ég ritdóm í
DV, þar sem segir
m.a.: Persónusköpun
er hér flöt, einsog í öðrum bókum
Kundera sem ég hefi lesið. Því veld-
ur einkum, að persónur koma lítið
fram beinlínis, sögumaður er ein-
lægt að upplýsa lesendur um hugs-
anir þeirra og eðlisfar, og líka hitt,
að það er ekki margbrotið sem frá
persónum segir. Það er helst það
sem allar eiga sameiginlegt; kyn-
hvöt, metnaður, reiði, afbrýðisemi,
hræðsla, o.s.frv. Málfar þeirra er
ekki sérkennandi. Og ekki er þýð-
andanum um að kenna, síst er
franskur texti Kundera líflegii, það
sem ég hefí skoðað. Að vanda Kund-
era er hér mikið talað um kynlíf, og
ævinlega er það jafnþurrt og líf-
vana. Ekki er hægt að ímynda sér
neitt fjarlægara losta en þessar
skýi’slur um líkamshreyfíngar. En
þetta er í stfl við annað í sögunni, að
gera allt að umhugsun („in-
tellektúalísera“). En fyrst bókin
snýst aðallega um þær hugmyndir
sem sögumaður er einlægt að
leggja fram um lífið og tilveruna,
samhengi allra hluta og þróun nú-
tímamenningar, þá skiptir verulegu
máli hvernig þær eru unnar. [...]
brellan í þessari bók er gervi-
menntamennska, að láta vaða um
heima og geima, þykjast sjá merki-
leg samræmi hingað og þangað.
Margir lesendur geta séð í gegnum
þennan yfírborðslega vaðal ein-
hvers staðar, en hver getur haft vit
á því öllu? Kundera flýtur á löngun
fólks til að skilja umheim sinn, sjá
æðra samhengi í glundroðanum
sem blasir við. En hann selur fólki
steina fyrir brauð.
Mér kæmi ekki á óvart þótt þýð-
andi bókanna væri þessu ósammála.
En þá hefði verið manndómsbragur
á að hrekja þetta með mótrökum,
geti hann það. Næst gerðist það, að
Friðrik tók við ritstjórn Tímarits
Máls og menningar, og sendi rit-
dómurum tóninn í „PS“. En þetta er
bara almennt tal:? Rekumst við á
illa skrifaða og vanhugsaða dóma
um nýjar bækur í íslenskum blöðum
fyrir jólin? Svo sannarlega. [...] Er
þá skollin á tilvistarkeppa meðal
gagnrýnenda? Eða er þeim svo
naumt skammtað pláss og tími að
þeir geta ekki unnið sitt verk af
neinu viti? o.s.frv. Alveg röksemda-
laust og án dæma.
Hafi Friðrik haft ofantalda rit-
dóma mína um þýðingar sínar í
huga, þá hafði hann ekki hug né dug
til að andmæla þeim sérstaklega,
heldur beitti öðram brögðum. Slíkt
getur aldrei þótt stórmannleg
frammistaða, svo ekki sé nú fastara
að orði kveðið.
Höfundur er bókmenntiifræðingur.
Fréttir á Netinu
v§> mbl.is
-S\LLTAf= eiTTHV'AO NÝTT
Örn
Ólafsson
Markaðsvæðing
kvótaúthlutunarinnar
GÓÐKUNNINGI
minn tók á dögunum til
við að sanna iyrir mér,
hversu tilgangslaus sé
sú iðja mín undangeng-
in misseri, að skrifa
greinar í Mbl. um físk-
veiðistjórn. Hann hélt
því fram, að jafnvel
einföldustu hluti væri
ekki til neins að reyna
að útskýra fyrir al-
menningi, hvað þá það,
sem flóknara væri. Það
brot þjóðarinnar, sem
les, hugsar og skilur
slíkt efni, sé svo agn-
arsmátt, að það skipti
engu máli. Þetta var nú
dómur hans yfír hinni upplýstu ís-
lensku þjóð og möguleikum mál-
efnalegrar og lýðræðislegrar um-
ræðu við hana.
Það er að sjálfsögðu rétt hjá
kunningjanum, að lágvært skraf
mitt á síðum Mbl. má sín lítils í sam-
keppni við stóryrtar og síendurtekn-
ar yfírlýsingar forystu stjórnar-
flokkanna um stórkostlegan árang-
ur ríkjandi fiskveiðistjói'nar og hlut
hennar í góðærinu, sem þeir trúa sig
hafa búið til. Þar skiptir engu, þótt
sáralitlar innstæður séu íýrir stað-
hæfingunum. Þegar þær eru endur-
teknar nógu oft og víða, endar al-
menningur með að trúa þeim. Slíkur
er máttur innrætingarinnar eins og
dæmi sögunnar sanna. Margir hafa
beitt slíkum aðferðum og jafnvel
kennt við lýðræði. Sjálfum hefur
mér lengi verið ljóst, að ég ræði við
minnihlutahóp. Eg verð með ýmsum
hætti var við þetta fólk og þykir það
verðug afþreying, að sinna því. I því
bjástri tel ég, að tekist hafi að
greina og lýsa þeim alvarlega sjúk-
dómi, sem gildandi fískveiðistjórn er
og hvernig sá sjúkdómui' mun að
óbreyttu leika útgerðina, sjávar-
byggðir og þjóðarhag. í örstuttu
máli skal hér rifjað upp, hvernig
sjúkdómurinn lýsir sér.
Brottkast afla í hafi sem beina af-
leiðingu af kvótaúthlutun og leigu-
kvótabraski, þekkja allir.
Kvótaforgjöf stóru útgerðanna og
fénýting hennar hefur leitt til þess,
að kvótinn hefur flætt frá minni út-
gerðum til hinna stærri undir fólsk-
um formerkjum hagi’æðingar í
greininni. Þannig hefur áherslan
verið flutt frá strandveiðum frá hin-
um smærri byggðum, til stórút-
gerða togara, í vaxandi mæli frysti-
togara. Þessi þróun er blóðtaka
sj ávarbyggðanna.
Nýliðun ómöguleg
Fjármagn flæðir út úr útgerð til
hins nýja efnahagslega aðals, af-
komenda þeirra, sem kvótann fengu
gefíns, en eru nú að selja sig frá út-
gerð. Þessi einkaleyfishagnaður fer í
tugum og hundruðum milljóna
króna út úr greininni,
en skilur hana eftir
með samsvarandi liyrð-
ar. Trúlegt er, að hluti
tuga milljarða skulda-
aukningar útgerðar
undangengin ár, þrátt
fyrir allan „árangur-
inn“ af fískveiðistjóm-
inni, sé af þessari þró-
un sprottinn. Lokaþátt-
ur sjúkdómsgreining-
arinnar er framtíðar-
þróunin, sem við blasir,
þegar allir, eða því sem
næst, sem kvótann
fengu gefins, eru með
einum eða öðmm hætti
búnir að selja hann
dýmm dómum. Þá situr þessi mikil-
væga atvinnugrein eftir með byrð-
arnar og fær ekki undir þeim risið.
Kvótinn
Þessi þróun, segir Jón
Sigurðsson, er blóðtaka
sj ávarbyggðanna.
Þjóðin verður þá með einum eða
öðrum hætti að bjarga henni.
Þannig verður þjóðin að taka á sig, á
alls óraunhæfu verðlagi, andvirði
eignar, sem af henni var tekin og
fengin útvöldum til að braska með,
forða sér frá með peningana og
senda þjóðinni reikninginn.
Svona lítur nú sjúkdómurinn út
og forystumenn í stjórnmálum, sem
bera ábyrgð á öllu saman leyfa sér
að ræða ósætti um málið eins og
það sé einhver minni háttar kvilli,
sem rétt sé að tala ögn um fyrir
kosningar, en gera ekkert.
Stjórnarflokkarnir viðurkenna
þennan sjúkdóm alls ekki. Stein-
grímur J. og hans fólk gerir það í
raun ekki heldur. Samíylkingin við-
urkennir sjúkdóminn og hið sama
gerðu svonefndir tólfmenningar í
sínu útspili í málinu. Báðir leggja til
lyfjagjöf, sem er svo seinvirk, að
sjúklingurinn hefur fyrir löngu tek-
ið andvörpin áður en lyfíð virkar.
Frjálslyndi flokkurinn hefur ekki
aðeins viðurkennt sjúkdóminn,
heldur einnig, að hann sé jafn alvar-
legur og ég hef lýst honum. Engir
aðrir stjórnmálamenn hafa horfst í
augu við staðreyndir málsins.
Ég hef verið þýfgaður um lyf,
sem duga. Niðurstaðan varð sú, að
ekkert nema róttæk uppstokkun,
sem endar í algerri markaðsvæð-
ingu kvótaúthlutunarinnar á opnum
útboðsleigumarkaði, á sem
skemmstum tíma, gæti eytt sjúk-
dómnum og um leið tryggt þjóðinni
hámarksafrakstur af auðlindum
hennar í hafínu. Þessar hugmyndir
hefur forysta Frjálslynda flokksins
mótað í form stefnuyfirlýsingar með
þeim lagfæringum, sem henni þótti
við hæfí. Á grundvelli minna út-
tekta, leyfí ég mér að fullyrða, að sú
stefna felur í sér eina virka lyfið,
sem boðið er fram í væntanlegum
kosningum, og getur ráðið við þann
skelfilega sjúkdóm, sem gildandi
kvótaúthlutun felur í sér.
Mínum lesendahópi vil ég að lok-
um benda á aukavinninginn, sem
felst í markaðsvæðingu kvótaút-
hlutunarinnar. Á opnum útboðs-
leigumarkaði má ætla, að leiguverð
hækki og lækki eftir því hvemig af-
koma útgerðar breytist í hinum
ýmsu greinum vegna aflabragða eða
verðlags. Uppboðsmarkaðurinn
mundi þannig fela í sér sjálfvirka
sveiflujöfnun í efnahagslífinu, sem
að öðru jöfnu ætti að halda niðri
gengi krónunnar á tímum, sem það
hefði annars tilhneigingu til að
hækka við núverandi ástæður, þeg-
ar vel árar til sjávarins. Slíka geng-
ishækkun hefur raunar mátt
merkja þessi síðustu misseri.
Og hvern skiptir þetta máli?
Þetta er úrslitaatriði um afkomu
alls samkeppnisiðnaðar, útflutn-
ingsiðnaðar, ferðaþjónustu við út-
lendinga, hugbúnaðarútflutnings,
kvikmyndaiðnaðar hérlendis og
þannig mætti lengi telja, en síðast
en ekki síst væri þetta mikilvægt
fýrir lífsskilyrði þess merka vaxtar-
brodds í fískiðnaði, sem er full-
vinnsla sjávarafla hérlendis og orðið
hefur til víðs vegar í smærri og
stærri fyrirtækjum undanfarin lág-
gengisár. Ég hygg, að það sé van-
metið, hver drifkraftur lággengis
mörg ár í röð hefur verið fjölda at-
vinnugreina og fyi-irtækja. Vandi
sumra þeirra hefur sýnt sig strax
og gengið hefur hækkað, þótt ekki
sé nema lítið.
Þeir eru þess vegna margir og
ekki síður utan sjávarútvegsins,
sem eiga starfsumhverfí sitt undir
því, að markaðsvæðing kvótaúthlut-
unarinnar verði tekin upp. Allir,
sem eiga hagsmuni í stöðugu lág-
gengi ættu að íhuga þetta vandlega.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdasljóri.
slim-line"
dömubuxur frá
gardeur
UÓuntu
tískuverslun
v/Nesveg, Seltj., s. 5611680
Jón
Sigurðsson
marion