Morgunblaðið - 22.06.1999, Blaðsíða 38

>38 ÞRIÐJUDAGUR 22. JÚNÍ 1999
HESTAR
MORGUNBLAÐIÐ

i
N otkun
á fólki
„Komdu aldrei fram við neina manneskju,
hvorki sjálfa þig né aðra, með þeim
hætti að þú sért einungis að nota hana
í einhverju skyni. “
Immanuel Kant
Það er misskilningur
að ef frægt fólk notar
sér fjölmiðla í ágóða-
skyni þá megi fjöl-
miðlar nota sér frægt
fólk í ágóðaskyni. Það er í lagi
að nota fjölmiðla, en það er
rangt að nota fólk. Misskilning-
urinn er því sá, að leggja að
jöfnu fólk og fjölmiðla.
Neyðaróp sænsku söngkon-
unnar Evu Dahlgren fyrir
skömmu dró athyglina að þessu.
Dahlgrein skrifaði grein í Dag-
ens Nyheter þar sem hún bað
fólk að kaupa ekki æsifréttablöð
sem birtu myndir af henni topp-
lausri, teknar í leyfisleysi, og
tnMUMne svokallaðar
VIÐHORF fréttirum
einkalíf henn-
ar, en þó án
nokkurs
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
sannleikskoms.
Dahlgren sagði að sér fyndist
eins og sér hefði verið nauðgað,
og að það hefði verið aðalrit-
stjóri Se och Hör, Tua Lund-
ström, sem hefði gert það með
því að birta myndir „af hálfnökt-
um líkama mínum“, sem teknar
voru í laumi.
Blaðamaðurinn Jan
Söderqvist gagnrýndi Dahlgren
í Svenska Dagbladet, og sagði
meðal annars að hún hefði iðu-
lega viðrað einkalíf sitt í fjöl-
miðlum til að vekja athygíi á
tónlist sinni og fá fólk til að
kaupa plötur sínar. Þannig noti
hún fjölmiðla til að hagnast
sjálf. Þess vegna sakar
Söderqvist söngkonuna um
óheilindi.
Þá vaknar spurningin, hvort
fjölmiðlar megi ekki nota fræga
fólkið (og brjóstin á því) til að
laða að áhorfendur eða lesend-
ur. Kaup kaups. En svarið við
spumingunni er einfaldlega nei,
því að þarna er óhugsandi að
hafa kaup kaups.
Astæðan er sáraeinföld: Ef
það er eitthvað sem er algerlega
bannað og siðferðilega óverj-
andi, þá er það það að nota ann-
að fólk eingöngu í hagnaðar-
skyni.
Þetta er kannski eitt af því
örfáa sem segja má algilt í sið-
ferðisefnum, og er inntak einnar
frægustu siðfræðikenningar
sem til er, kenningar þýska
heimspekingsins Immanuels
Kants.
Ein útlegging þess sem hann
nefndi skilyrðislausa skylduboð-
ið er svona: „Komdu aldrei fram
við neina manneskju, hvorki
sjálfa þig né aðra, með þeim
hætti að þú sért einungis að
nota hana í einhverju skyni,
heldur ber þér að virða það
sjálfstæða takmark sem sérhver
manneskja hefur með lífi sínu.“
Þarna kemur í ljós munurinn
sem er á fólki og fjölmiðlum.
Fjölmiðlar eru hlutir og hluti er
hægt að meta samkvæmt verð-
gildi og/eða notagildi eingöngu,
og þótt fólk geti haft notagildi
(til dæmis er starfsmaður fyrir-
tækis á vissan hátt notaður) þá
er óhugsandi að það sé eina
gildið, eða veigamesta gildið
sem manneskja getur haft.
Það sem meira er, að því leyti
sem maður getur notað annað
fólk - til dæmis starfsfólk - þá
er slíkt ævinlega með samþykki
og frjálsum vilja þess sem er
notaður.
Markmið siðferðikenningar
Kants er friðhelgi sjálfræðis
hverrar einustu manneskju.
Þegar maður í leyfisleysi tekur
myndir af berbrjósta konu bein-
linis í því skyni að selja afrit af
myndinni með hagnaði þá er
maður að nota konuna einungis í
hagnaðarskyni. Og slíkt er sið-
leysi.
Ef maður reynir að bera því
við að konan hagnist í rauninni á
þessu sjálf - til dæmis á þann
hátt að meira seljist af tónlist-
inni hennar - þá er maður bara
að bæta gráu ofan á svart. Því
að þá er maður að ráðskast með
konuna og ráðstafa henni sam-
kvæmt því sem maður sjálfur
telur vera henni fyrir bestu.
En ef kona býður fjölmiðli
myndir úr einkalífí sínu til birt-
ingar, og gerir það í því skyni að
auka sölu á tónlist sinni og þar
með í hagnaðarskyni, þá er ekk-
ert við það að athuga. Jafnvel
þótt konan sé berbrjósta á
myndunum.
Konan er að nota fjölmiðilinn
sjálfri sér til framdráttar. En
fjölmiðill er ekki sjálfráða ein-
staklingur, og þess vegna gildir
ofangreind siðaregla ekki í
þessu tilviki.
Frægt fólk er fólk. Frægð
þess er ekki frá því sjálfu kom-
in, heldur frá þeim sem dást að
því og hafa áhuga á því. Eins og
fegurð kemur alltaf innanfrá
kemur frægð alltaf utanfrá, og
þess vegna breytir hún því ekki,
að frægt fólk er fólk. Og það má
ekki nota fólk.
Fyrsti viðauki bandarísku
stjórnarskrárinnar kveður á
um prentfrelsi. Til er í Banda-
ríkjunum réttarvenja, byggð á
túlkun hæstaréttar á þessum
viðauka, um að það sem nefnt
er „public figure“ geti ekki
vænst sömu verndar á einkalífi
sínu og „venjulegt" fólk getur
vænst gagnvart ágangi fjöl-
miðla.
Ef nánar er að gáð verður sú
spurning áleitin, hvort það sé
nokkurt vit í þessu. Maður þarf
ekki annað en að velta orðunum
fyrir sér. Hvað er „public
figure“?
Á íslensku gæti þetta kannski
útlagst sem „opinber mann-
vera“, og þá virðist koma í ljós
að þetta sé í rauninni þversögn.
Mannvera getur ekki verið opin-
ber, frekar en piparsveinn getur
verið giftur. (En kannski er
þetta eitt af þessum „hvergi
nema í Bandaríkjunum“-fyrir-
bærum.)
Það er ekki frægðarinnar
vegna sem frægt fólk á rétt á
því að fjölmiðlar láti það í friði
og virði einkalíf þess. Það er
ekki af sérstakri umhyggju fyrir
glamorgenginu að maður atyrð-
ir gráðuga fjölmiðla. Manni
kann jafnvel að vera svolítið í
nöp við þotuliðið, en ekki er þar
með sagt að manni megi finnast
réttlátt að gefið sé út veiðileyfi á
einkalíf þess.
Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson
ALLT var lagt í sölurnar í siðustu skeiðsprettum úrtökunnar en allt kom fyrir ekki, fjórgangshestur
var kominn inn sem samanlagður. Sigurbjörn Bárðarson á Byl og Sigurður V. Matthíasson
á Demanti i siðasta sprettinum.
ÞÓTT úrtakan sé nú afstaðin er
öðru nær að öll spennan sé úti
vegna vals á liðinu. Sigurður Sæ-
mundsson landsliðseinvaldur á
eftir að velja tvo liðsmenn og jafn-
vel þann þriðja þannig að þeir
sem ekki náðu inn um helgina
eiga sumir hverjir enn góða von.
Ef litið er á Iiðið sem valdist
með lyklinum þarf ekki glöggan
mann til að sjá að liðið er sterkt í
íjórgangi og skeiði, töltið er
spurning en fimmgangurinn veik-
ur. Sigur í gæðingaskeiði virðist
ekki í sjónmáli þessa stundina og
sömuleiðis vantar inn sterkan
hest í slaktaumatölt en þess ber
þó að geta að Auðunn Kristjáns-
son og Baldur frá Bakka eru
sagðir góðir í greininni en voru
dæmdir úr leik í úrtökunni svo
ekki fékkst samanburður þar. Að-
eins einn fimmgangshestur er
kominn inn og því má ætla að Sig-
urður leiti á næstu vikum logandi
yósi að góðum fimmgangshesti.
Einnig verður vafalitið gengið í
að fá Vigni Siggeirsson til að
mæta með Þyril frá Vatnsleysu,
en þeir eiga rétt á þátttöku í tölti.
Þá þykir mjög líklegt Sigurður
ve|ji í liðið Rúnu Einarsdóttur
með Snerpu frá Dalsmynni og
ætti því töltkeppnin að vera orðin
vel dekkuð.
Annar leikur í stöðunni er að fá
Loga Laxdal til að skilja Freymóð
frá Efstadal eftir heima en mæta
þess í stað með Sprengi-Hvell frá
Efstadal, en við það opnast mögu-
leiki á að taka inn fimmgangshest
í staðinn. Þá kæmi sterkt út ef
Sigurbjörn Bárðarson mætti með
Gordon frá Stóru-Ásgeirsá með
gæðingaskeiðið efst í huga og
sömuleiðis gæti hann orðið
kandídat í samanlagðan sigur-
vegara og varið báða titlana sem
hann vann á siðasta móti. Þá
stæði eftir fyrir Sigurð að velja
sterkan hest í slaktaumatöltið
sem einnig gæti verið sterkur í
samanlögðu. Þar virðist Sigurður
V. Matthíasson á Demanti frá
Bólstað líklegur en einnig kæmi
til greina Páll Bragi Hólmarsson
og Isak frá Eyjólfsstöðum. Sveinn
Ragnarsson með Reyk frá Hof-
túni ætti einnig að vera inni í
Landslið
í burðar-
liðnum
myndinni og svo Islandsmeistar-
inn í fimmgangi, Sigurður Sig-
urðarson, með Prins frá Hörgs-
hóli. f þessum getgátum hér eru
að vísu margar spurningar sem
væntanlega skýrast á næstu vik-
um.
í fyrsta lagi getur það orkað
tvúnælis að skilja jafn fijótan og
öruggan hest eftir heima eins og
Freymóð og taka Sprengi-Hvell
inn þar sem ekki er vitað hvernig
hann og Logi ná saman eftir
tve&gía ara aðskilnað. Á ýmsu
hefur gengið með Sprengi-Hvell
ytra, hann verið erfiður í rásbás-
unum og ekki skilað tíma undir
23 sekúndum. Þyrfti Logi að fara
utan og reyna hestinn á kappreið-
um ef fara á þessa leið. Það sama
gildir reyndar um alla heims-
meistarana og hestana, þeir eru
sterkir á pappírunum en hið
sanna kemur að sjálfsögðu ekki í
Ijós fyrr en þeir hafa prófað hest-
ana og helst tekið þátt í móti.
Hvað Sigurbjöm og Gordon varð-
ar virðist freistandi að fá þá til
leiks ef mögulegt er frekar en að
velja hann með Byl hinn unga í
liðið. Styrmir Árnason er sam-
kvæmt áreiðanlegum heimildum
kominn með Boða frá Gerðum í
þjálfun og mun fijótlega taka
ákvörðun um hvort hann nýtir
rétt sinn til að mæta á mótið til að
verja fjórgangstitiiinn.
Ef Logi skiptir um hest og allir
hinir fslensku heimsmeistararnir
mæta til leiks myndu ellefu ís-
lendingar skipa liðið og gæti það
orðið nokkuð sterkt lið, f það
minnsta á pappírunum. Aðaland-
stæðingar Islendinga, Þjóðverj-
ar, eru langt komnir með sínar
úrtökur. Sú síðasta verður haldin
eftir tæpar tvær vikur í Saarvell-
ingen. Liðssljóri þeirra, Marlise
Grimm, mun velja einn hest en
hinir vinna sér rétt í gegnum úr-
tökuna. Svo virðist sem ekki
verði mikil breyting á þýska lið-
inu frá síðasta móti eins og stað-
an er nú. í fimmgangi er efstur á
blaði Karly Zingsheim með Fána
frá Hafsteinsstöðum en hann á
einnig rétt á að mæta með Feyki
frá Rinkscheid, sem íslendingar
óttast mjög. Tanja Gundlach er
mjög heit með Geysi frá Hvols-
velli og Ule Reber er ekki langt
undan með Pistil frá Búlandi. í
töltinu eru íjórir sterklega inni í
myndinni og aðrir ekki taldir
eiga möguleika. Það eru Jolly
Schrenk á Ófeigi, sem eru skelfi-
leg viðureignar á góðum degi
eins og Sigurður einvaldur orð-
aði það í samtali við blaðamann
fyrir skömmu. Hin eru Irene
Reber með Kappa frá Álftagerði
og Walter Feldmann jr. með
Bjarka frá Aldenghoor en þessir
keppendur eru einnig með besta
stöðu í fjórgangi. í slaktauma-
tölti er Silke Feuchthofen á Nör
frá Aegidienberg talin nokkuð
örugg í liðið og sama má segja
um Lothar Schenzel á Gammi frá
Krithóli í 250 metra skeiði. En
þeir fóru nýlega á 22 sléttum á
móti í Þýskalandi. Þá náði
Höskuldur Aðalsteinsson, sem
mun væntanlega keppa fyrir
Austurríki á HM, sama tíma á
Brýni frá Kvíabekk. Það er því
ljóst að keppnin i skeiðinu gæti
orðið hörð.
En aftur að vali íslenska liðs-
ins, þar sem ýmsir möguleikar
virðast opnir. Mikið atriði fyrir
þá kandidata sem enn standa fyr-
ir utan Iiðið er að ná sem bestum
árangri á mótum á næstu vikum.
Rúna mætir væntanlega á þýska
meistaramótið og hér heima
beinast augu manna að Silki-
prentsmótinu, sem lialdið verður
á Varmárbökkum í Mosfellsbæ,
og svo er íslandsmótið um miðj-
an júlí. Strax að því loknu mun
Sigurður tilkynna val sitt í þau
tvö sæti eða jafnvel þijú sem
óskipað verður í. Spennan er í al-
gleymingi.
Valdimar Kristinsson