Morgunblaðið - 24.10.1999, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Gull Og
grænir
skógar
Vart finnast dæmi um aðra eins fólksflutn-
inga og þá sem fylgdu í kjölfar gullfundarins
í Kaliforníu árið 1848. Fólk kom alls staðar
að til að freista gæfunnar og lagði á sig ótrú-
legt erfíði til að láta drauminn um nýtt og
betra líf rætast. Ragnhildur Sverrisdóttir
fór á slóðir gullleitarmanna í Kaliforníu og
kynnti sér atburði gullæðisins, sem náði há-
marki fyrir 150 árum. Þar tókst sumum að
verða sér úti um ótrúleg auðæfi, en aðrir
sátu eftir með sárt ennið í skógi vöxnum
hlíðum Sierra Nevada fjallanna.
ÞAÐ vai- heldur svalt í
veðri að morgni 24. janú-
ar árið 1848. James Mars-
hall, -yfirsmiður og verk-
stjóri við byggingu sög-
unai'myllu við American-ána í Norð-
ur-Kaliforníu, gekk niður með myllu-
stokknum. Hann sá glampa á eitt-
hvað á árbotninum, beygði sig niður,
tók upp völu á stærð við þumalfíng-
urnögl og skoðaði hana í krók og
kring. Þegar Marshall hitti verka-
menn við sögina skömmu síðar lýsti
hann því yfir að hann teldi sig hafa
fundið gull. Hann hefur vart órað
fyrir því sem á eftir fylgdi. Hundruð
manna flykktust á svæðið á næstu
mánuðum og næsta ár, 1849, urðu
mestu fólksflutningar í sögu banda-
rísku þjóðarinnar, þegai- um 80 þús-
und manns flykktust til Kaliforníu.
Og næstu árin hélt straumurinn
áfram. Aðrar þjóðir tóku þátt í leit-
inni að málminum dýra, frá Suður-
Ameríku, Bretlandi, Frakklandi,
Spáni, Italíu, Póllandi, Astralíu,
Hawaii, Kína. Fyrir einni og hálfri
öld var Kalifomía stjálbýlt land-
svæði, en nú er „gullna ríkið“ eins og
heimamenn nefna það, fjölmennasta
ríki Bandaríkjanna, heimili 33,3
milljóna manna. Ef Kalifornía væri
sjálfstætt ríki væri það sjöunda
stærsta efnahagskerfi heims. Þar
sem gullinu sleppti tók landbúnaður-
inn við, þá olían, kvikmyndirnar og
tölvurnar.
Þegar James Marshall fann gullið
var hann ekki í Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku. Kalifornía vai- í raun í
pólitísku tómarúmi. Þarna bjuggu
um 6.500 Mexíkóar, álíka margir
Bandaríkjamenn, sem höfðu ýmist
boðið Sierra Nevada fjöllunum birg-
inn eða siglt langa leið til að komast
á vesturströndina og nokkur hund-
ruð Evrópubúar sem höfðu komið
sömu leið. Loks bjuggu þarna nokk-
ur þúsund Indíánar, lang flestir
þeirra í norðvesturhluta Kaliforníu
og í hlíðum Sierra Nevada, þar sem
gullið fannst. Bandaríkjamennirnir
og Evrópubúarnir gátu illa sætt sig
við þá kröfu Mexíkóa að þeir gerðust
ríkisborgarar Mexíkó og tækju kaþ-
ólska trú, svo hópur þeirra lýsti yfír
sjálfstæði Kaliforníu árið 1846. Þá
gripu yfirvöld í Bandaríkjunum hins
vegar inn í, því þeim þótti ekki væn-
legt að stofnað yrði til sjálfstæðs rík-
is á vesturströndinni. Polk forseti
lýsti yfir stríði á hendur Mexíkó,
stríði sem Bandaríkin unnu. I janúar
1848 höfðu Mexíkóar þvf látið af
stjórn í Kaliforníu, en Bandaríkin í
raun ekki tekið við, þótt herstöðvar
væri að finna hér og þar við strönd-
ina. Friðarsamkomulag hafði ekki
verið undirritað, hvað þá að gengið
hefði verið frá því að Kalifornía yrði
31. ríki Bandaríkjanna. Hver átti
gullið? Hvaða reglur giltu um leit að
gulli og hver átti að framfylgja
þeim? Gátu reglur, sem settar voru
árið 1785, um að bandarísk yfirvöld
ættu þriðjung allra góðmálma sem
fyndust, átt við í Kaliforníu?
Bandarísk yfirvöld reyndu vissu-
lega að slá eign sinni á hluta gullsins.
Yfirmaður bandaríska hersins í Kali-
forníu stakk upp á því við hermálayf-
irvöld í Washington að þaðan yrðu
sendir menn sem tækju að sér að út-
hluta gullgröfurum leitarleyfum
gegn ákveðnu gjaldi, eða að gull-
svæði yrðu seld á opinberu uppboði.
Áður en bandarísk yfirvöld náðu
að bregðast við höfðu Kaliforníubúar
flykkst til leitarsvæðisins og hver
helgað sér blett samkvæmt þeirri
gömlu reglu að sá ætti réttinn sem
íyrstur kæmi á staðinn. Til að snúa
þessari þróun við hefði þurft mikinn
herafla, en bandaríski herinn var
fremur fáliðaður í Kaliforníu, auk
þess sem liðhlaup varð nánast regla
fremur en undantekning þegar frétt-
ist af hinum gríðarlegu auðæfum
undir hlíðum Sierra Nevada. Síð-
sumars árið 1848 höfðu yfirvöld þeg-
ar misst af tækifærinu til að fá sinn
skerf af gullinu og var þó enn nærri
ár í að gullæðið mikla næði hámarki.
Samníngar við Indíána
ekki teknir gildir
En víkjum aftur að James Mars-
hall. Hann hafði tekið að sér að reisa
sögunarmylluna fyrir John nokkurn
Sutter, Svisslending sem hafði ílúið
lánardrottna í heimalandi sínu og
komið sér fyrir á mótum American-
ár og Sacramento-ár, þar sem nú
stendur höfuðborg Kaliforníu,
Sacramento. Sutter átti sér þann
draum að reka myndarlegt bú og
hafði fjölda Indíána í vinnu á
hveitiökrunum, Mexíkóar sáu um
nautgripahjarðirnar og fyrrverandi
Evrópubúar um vínekrurnar. I árs-
lok 1847 sá Sutter fram á að honum
tækist ætlunarverk sitt. Auk þeirra
starfsmanna, sem áður voru taldir,
höfðu honum bæst 150 mormónar,
sem höfðu komið til Kaliforníu til að
berjast gegn Mexíkóum, en ákveðið
að bíða af sér veturinn áður en þeir
héldu aftur heim til Salt Lake. í
þessum hópi voru margir handverks-
menn, svo Sutter sá að hann gæti
reist hveitimyllu og sögunarmyllu.
Gull og
gylliboð
KAUPMENN á austurströnd
Bandaríkjanna voru fljótir að
taka við sér þegar fregnir bár-
ust af gullinu í vestri. Þeir aug-
lýstu meðal annars „indíánapill-
ur Wrights" sem áttu að lækna
alla kvilla í vestri, ferðahús
sem hægt var að skella upp
með einu handtaki, sérstakar
eldspýtur voru nauðsynlegar,
peningabelti sem hentuðu sér-
staklega vel fyrir gull og eng-
inn gat án „ Kali forn íu linakks"
verið. Einn kaupmaður auglýsti
„Kaliforníu gullfeiti". Feitina
áttu gullgrafarar að bera á
skrokkinn og velta sér svo nið-
ur gullnar hliðar Kaliforniu,
því feitin var þeirrar náttúru
að ekkert festist við hana nema
gull.
Um borð í skipunum, sem
lögðu upp frá austurströndinni,
var líka alls konar varningur
sem kaupmenn ætluðu sér að
koma í verð fyrir vestan. Um
borð í eitt skipanna var lestað
efni í þijú þúsund kjóla (hvítar
konur í Kaliformu voru þá
máski um eitt þúsund alls),
þarna var líka að finna 12 þús-
und barðastóra hatta, 30 þús-
und pör af skóm og nóg af þétt-
ofnum dúk til að klæða alla
Kaliforníubúa næstu finun árin.
I þessari sendingu voru einnig ,
nokkur hundruð blúndublæjur,
sem velviljaðir viðskipta-
skríbentar í New York bentu á
að gætu nýst ágætlega til að
sigta gull frá sandi.
Kaupmaður í Boston auglýsti
að hann hefði fimmtíu starfs-
menn á sínum snærum sem
hefðu sérhæft sig í nauðsynleg-
um Kaliforníubúnaði. Þar á
meðal var „spænsk eða kali-
fornísk skikkja? sem var einnig
hægt að nota sem teppi og aðr-
ar hentugar yfirhafnir voru
„frakki námumanna við Fe-
ather-á“ og „síðfrakki Sutters
fyrir námumenn". Moskítónet
þurfti einnig að hafa í fartesk-
inu ef ekki átti illa að fara.
Bakarar höfðu ekki undan að
baka brauð í nestismal ferða-
Ianga og byssusmiðir gátu ekki
annað eftirspurn.
Ein sérkennilegasta auglýs-
ingin var eflaust sú sem birtist
á dreifimiða á götum New
York í febrúar 1849. Þar aug-
lýsti frú Eliza Farnham eftir
100-130 einhleypum konum
sem hefðu áhuga á að fylgja
henni til Kaliforníu. Frú Farn-
ham, sem var sannkristin kona,
taldi ekki vanþörf á siðbótar-
ferð til þessa landshluta. Ekk-
ert varð hins vegar af förinni,
þar sem illar tungur komu
þeim sögum af stað að frú
Farnham væri eingöngu að
safna saman hópi af „flekkuð-
um dúfum“ eins og portkonur
voru kallaðar.
Fleiri bjuggu að hugmynda-
auðgi en frú Farnham. Rufus
nokkur Porter auglýsti að hann
myndi fljótlega ljúka smíði
„fiuglestar", sem gæti flutt far-
þega til Kaliforníu á þremur
dögum. Rufus hafði hannað
gufuknúið loftfar, sem hann
sagði geta flutt hundrað far-
þega í einu. Hann lenti að vísu í
ýmiss konar erfíðleikum, sem
komu í veg fyrir að honum tæk-
ist að ljúka smíðinni, en hann
var uppfinningamaður af guðs
náð. Hann hafði meðal annars
hannað riffil með skotfærasí-
valning sem snerist, en seldi þá
uppfinningu fyrir 100 dali
manni að nafni Colt, sem síðar
framleiddi frægar byssur undir
því nafni.