Morgunblaðið - 02.04.2000, Blaðsíða 6

6 B 1SUNNUDAGUR 2. APRÍ L '2000
MORGUNBLAÐIÐ
i
Sá einn sem þekkt hefur
skin og skugga, stríð og
frið, uppgang og hnignun,
veit hvað lífið er í raun og
sannleika.“ - þetta eru
lokaorð bókarinnar Die Welt von
gestem - Veröld sem var, eftir Aust-
urríkismanninn Stefan Zweig. Eins
og fleiri Gyðingar leið hann mikið fyr-
ir aðgerðir og ofsóknir samlanda síns,
hins kaldrifjaða Adolfs Hitlers og
liðsmanna hans. Það voru fleiri en
Gyðingar sem liðu píslir fyrir tilstilli
Hitlers og hemaðarstefnu hans.
Seinni heimstyrjöldin breytti h'fi
margra þeirra sem á annað borð lifðu
hörmungamar af. Þegar Rudolf
Kettler ungur bóndi úr þorpinu
Haugsdorf sneri síðla árs 1945 heim
úr bandarískum fangabúðum eftir að
hafa barist á vígvöllum í Frakklandi
og Rússlandi beið hans þriggja ára
sonur og eiginkona sem var hálfgeng-
in með bam annars manns.
Litli drengurinn er nú íslenskur
ríkisborgari, kvæntm- íslenskri konu
og heitir Emst Kettler. Hann man
ekki eftir fjölskylduráðstefnunni sem
haldin var í kjölfar heimkomu föður
hans, hann man hins vegar að móðir
hans var sett ófrísk upp á hestvagn
og rekin burt af heimilinu en hann
sjálfur varð eftir hjá föður sínum og
fólkinu hans, sem óspart hafði hvatt
hann til að láta konuna fara vegna
hjúskaparbrots hennar. Þessi
ákvörðun leiddi sannarlega skugga
yfir líf hins unga Emst Kettlers.
Hann varð við þessar aðgerðir móð-
urlaus - móður sína sá hann aðeins
einu sinni enn þar til hann var orðinn
fertugur fjölskyldufaðir á íslandi.
Eftir brottflutning Veróniku móður
hans á hestvagninum var Emst sett-
ur á leikskóla á daginn. Þangað stalst
móðir hans til að heimsækja hann og
gaf honum púsluspil. „Ég man mjög
vel hve reiður faðir minn varð þegar
ég sagði honum hvemig ég hefði
eignastpúsluspilið seinna um daginn.
Hann tók púsluspilið og reif það í enn
smærri búta og bannaði mér því næst
að viðlagðri refsingu að tala nokkum
tíma við móður mína aftur - lét mig
lofa sér því að tala aldrei nokkum
tíma við hana aftur,“ segir Emst.
„Það hefur ábyggilega gengið nærri
honum að reka móður mína burtu,
hann elskaði hana og hefur líklega
séð eftir þessari ákvörðun sinni til
æviloka. Hins vegar var hinn kostur
ekki góður - að hún yrði kyrr. Ég er
Það er erfitt að
hasla sér völl í nýju
ættlandi, þá þarf að
læra nýja siði og kasta
yfír öxlina ýmsu sem
áður gaf lífinu gildi.
Ernst Rudolf Kettler
kvikmyndagerðarmaður
hefur búið á íslandi 36
ár. Hann segir í þessu
viðtali við Guðrúnu
Guðlaugsdóttur frá
bakgrunni sínum
í Austurríki, en þar
ólst hann upp - fyrstu
árin í skugga heim-
styrjaldar og afleið-
ingum hennar.
Emst Kettler með Veróniku móður sinni meðan allt lék í lyndi.
fljótlega Ágústu Óskarsdóttur frá
Vestmannaeyjum og eiga þau þijú
uppkomin böm sem líka eiga rætur í
Austurríki og hafa dvalið þar lang-
dvölum hjá ættingjum Emst. En
hver skyldu hafa verið tildrög þess að
Emst Kettler fór til íslands?
fsland - skemmtilega
afskekkt!
„Ég kom hingað af hreinni ævin-
týraþrá ásamt tveimur félögum mín-
um,“ segir hann og hlær. Emst Kett-
ler er afar viðkunnanlegur maður,
opinn og ærlegur í framkomu og ber
þess ekki merki að hafa þurft að berj-
ast áíram af eigin ramleik frá fjórtán
ára aldri. „Þá var ég sendur brott úr
föðurhúsum til Vínarborgara eftir
enn einn fjölskylduráðsfundinn þar
sem ákveðið var að ég skyldi verða
bakari,“ segir hann. „Eiginmaður
föðursystur minnar hafi verið í þýska
hemum á yngri árum og hafði ásamt
henni hvatt einna mest til þess að
móður mín var rekin burt af heimili
sínu. Þau hefur kannski iðrað þessa, í
það minnsta vom þau mér æ hlýlegri
eftir því sem árin færðust yfir þau.
Þessi maður föðursystur minnar lok-
aðist í stríðinu inni í Stalíngrad og
leið þar hungur og hörmungar. Þar
missti hann fótinn í hemaðarátökum
og var síðan bundinn utan á flugvéla-
væng yfirfullrar flugvélar og sendur
þannig á sjúkrahús. Hann var ekki
settur í fangabúðir heldur beint heim
til sín. Hann var lífsglaður maður og
hefur ábyggilega átt frumkvæðið að
því að ég var látinn læra bakaraiðn.
„Þá sveltur þú aldrei," sagði hann og
talaði þar út frá biturri reynslu. Ég
hafði ekki átt sérlega skemmtilega
daga í uppvextinum. Einhverra hluta
vegna kærði stjúpmóðir mín sig ekki
mikið um mig. Ég var fljótlega eftir
að hún kom til sögunnar, sem var
skömmu eftir að móðir mín hvarf af
heimilinu, settur í aðra álmu í húsinu,
til konu afa míns sem gekk mér í
ömmu stað og gerði það með miklum
ágætum. Við amma lifðum okkar lífi í
nokkurri fjarlægð frá föður mínum
konu hans og syni þeirra. Þau áttu
saman einn dreng og ég mátti hafa
það að hann var látinn fá lykilinn að
heimilinu ef þau fóru eitthvað, annars
var venja í Austurríki að eldri sonur-
inn varðveitti lyklana að heimilinu við
slíkar kringumstæður. Föður minn
hafði ég ekki náið samband við.
Stjúpa mín sá um að við hittumst lítið
nema þegar hún þurfti að láta refsa
mér fyrir eitthvað sem ég gerði - eða
gerði ekki. Svona liðu árin eitt af
öðru, ég gekk í skóla og óx upp.
Fjórtán ára var ég svo sendur á brott
eins og fyrr sagði. Eftir það kom ég
ekki á mitt gamla heimih til dvalar,
ekki einu sinni þegar ég kom í heim-
sóknir til Austurríkis síðar sem full-
orðinn og giftur maður. Bróður mín-
um þykir leiðinlegt hvemig farið var
með mig í uppvextinum, hann er góð-
Þau giftu sig tvisvar með nokkurra daga millibili vegna þess
að brúðurin var lúthersk en brúðguminn kaþólskur. Brúð-
kaupsmyndin er tekin 10. desember 1964.
ekki viss um að faðir minn hefði getað
axlað það að ala upp bam annars
manns eftir það sem á undan var
gengið. Það er ekki hefð fyrir svona
nokkm í Austurríki - íslendingar em
miklu frjálslyndari í þessum efnum.
Ég lofaði föður mínum fjögra ára
gamall að hitta ekki móður mína
framar og stóð við það þar til ég var
eitt sinn í heimsókn í Austurríki og
kona vinar míns sagði mér að hún
vissi hvar móðir mín ætti heima, hún
hafði kennt bamabömum hennar.
Það var rétt hjá staðnum sem við
hjónin dvöldum. Konan mín, Ágústa
Oskarsdóttir, hvatti mig eindregið til
þess að fara og hitta móður mína. Ég
sagðist hafa lofað föður mínum að
hitta hana aldrei framar. Konan mín
sagði að ég þyrfti ekki að standa við
loforð sem ég hefði sem lítið barn ver-
ið þvingaður til að gefa. Ég sá að það
var nokkuð til í því, dreif mig í sturtu
og klæddi mig uppá og hélt svo af
stað með blóm ásamt konu minni og
kunningjakonunni til að hitta móður
mína.
Ertu loksins
kominn?
Hún var að vinna úti á vínakri þeg-
ar okkur bar að garði. Hún þekkti
mig strax. „Emst ertu loksins kom-
in“ Ég er hér að vinna á vínakrinum
þínum sem afi þinn arfleiddi þig að en
fól mér að sjá um meðan ég lifði,“
sagði hún og breiddi út faðminn. Ég
faðmaði hana að mér. Hún var orðin
gömul kona - mikið hafði gerst í lífi
okkar beggja frá því við urðum að
skilja 34 ámm áður. Ég grét og hún
grét, þetta var undarleg stimd sem
ég hafði ekki búist við að eiga eftir að
lifa. Hún kynnti mig fyrir hálfbróður
mínum, þeim sem hún gekk með þeg-
ar hún var rekin burt af heimili þeirra
föður míns í Haugsdorf. Hún hafði
farið til föður síns og alið þar dreng-
inn sem ég sá nú hér sem rígfullorð-
inn mann. Síðar hafði hún gifst og
eignast þijár dætur með þeim manni.
Við hálfbræður báðir höfðum alist
upp hjá stjúpforeldri, ég hjá stjúp-
móður og hann hjá stjúpföður.
Reynsla okkar beggja var svipuð -
stjúpforeldramir höfðu sýnt okkur
lítið ástríki. Stríðið hafði varpað yfir
æsku okkar löngum skugga þótt
vissulega hefðu sólskinsstundir kom-
ið inn á milli.“
Allt þetta gerðist í Austurríki -
nafn þess lands vekur margs konar
hughrif. Þetta land lífsgleði og Vinar-
valsa hefur verið mikið í fréttum und-
anfarið vegna stjómmálaástandsins
þar, í ríkisstjóm em nú komið fólk
sem hliðhollt er talið öfgasinnaðri
þjóðemisstefnu í ætt við nasisma.
„Harmleikir af því tagi sem hér hefur
verið lýst em að gerast á Balkans-
kaganum enn í dag,“ segir Emst
Kettler kvikmyndagerðarmaður.
Hann hefur víða komið við í íslensku
þjóðfélagi, kom hingað 1963, giftist
Morgunblaðið/Ami Sæberg
Ernst Kettler og kona hans Ágústa Óskarsdóttir.

I
i