Morgunblaðið - 20.08.2000, Blaðsíða 12

12 SUNNUD AGUR 20. ÁGÚST 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
DREPIÐ barnaníðingana,"
stendur á skilti, sem lítil
stelpa heldur á. Myndin
hefur farið á alla miðla í
Bretlandi undanfarið. Það er tæp-
lega stelpan, sem hefur skrifað á
skiltið, engin barnaskrift á því.
Henni hefur verið fengið það í hend-
ur. Hún var í hópi þeirra, sem und-
anfarið hafa safnast saman á hverju
kvöldi í Paulsgrove, hverfi í Ports-
mouth. í Paulsgrove hefur myndast
sérkennilegt andrúmsloft haturs í
kjölfar nafnbirtinga dagblaðsins
News of the World á mönnum sem
hafa verið dæmdir fyrir kynferðis-
legt samneyti við börn. En nýlegt
morð á átta ára stúlku hafði áður
kynt undir.
Þetta andrúmsloft hefur vakið
ugg og umræðu í Bretlandi. Það er
ekki niðurskurður í heilbrigðiskerf-
inu eða versnandi aðstaða ekkna,
sem dregur múg og margmenni út á
göturnar, heldur hatur og reiði í
garð örfárra einstaklinga, sem hafa
verið úthrópaðir barnaníðingar, að
því er virðist að hluta til á mis-
skildum forsendum. Félagsfræði-
lega séð er þetta einnig áhugavert
fyrirbæri, því það er áberandi að
hópur hinna reiðu er einkum sam-
ansettur af konum, ekki síst ein-
stæðum mæðrum og börnum þeirra.
Fórnarlömb Qölmiðla-
hringiðunnar
Morð á börnum af því tagi, sem
gerðist um daginn er hin átta ára
Sarah Payne hvarf er hún var að leik
með systkinum sínum og fannst svo
meira en viku síðar svívirt og myrt,
eru sjaldgæf í Bretlandi. En athygl-
in sem mál af þessu tagi fá er því
meiri. Fréttaflutningurinn er yfir-
gengilegur. Eftir hvarf barnsins og
næstu daga á eftir var þetta efni í
fréttatímum alvarlegra miðla eins
og BBC í hverjum einasta frétta-
tíma. En hástigi nær fréttamennsk-
an í æsifréttablöðunum.
Fréttamennska þessara miðla er
engu lík. Hver einasta fjöður verður
ekki aðeins að fimm hænum, heldur
að heilu hænsnabúi. Fjölskyldur
þeirra, sem dragast inn í mál er
blöðin fá augastað á, verða á svip-
stundu best þekktu andlit Bret-
lands. Það er misjafnt hvaða stefnu
fólk tekur, sem verður fyrir skyndi-
frægð af þessu tagi. Foreldrar Sör-
uh hafa verið óþreytandi að koma
fram, bæði meðan hennar var leitað
og á eftir. Þau hafa einnig oft verið
spurð um álit á ýmsum málum, virð-
ast alltaf vera til viðtals og láta álit
sitt greiðlega í ljós.
Það er erfitt að ímynda sér hvem-
ig það er að vera einn daginn venju-
legur borgari í samfélaginu, þar sem
lífið felst í að vakna, fara á fætur,
koma börnunum í skóla, sinna vinnu
og heimili og allt þetta sem flestir
gera og sem er svo ótrúlega venju-
legt og ófréttnæmt, og vera svo
næsta dag í stöðugu sambandi við
fjölmiðla, skipuleggja mótttöku fyrir
þá, koma fram bæði heima og heim-
an, hitta stjórnmálamenn og aðra
ráðamenn og tala á fundum og sam-
komum. Það er þetta sem gengur yf-
ir fólk eins og Payne-fjölskylduna.
Álagið er langt handan við það
sem er hægt að ímynda sér og engin
leið að setja sig i þessi spor að missa
barn annars vegar og lenda í fjöl-
miðlahringiðunni hins vegar. En það
er enginn vafi á að sumir þeirra, sem
í þessu lenda, ýta sjálfir undir þetta.
Ekki meðvitað af eigin löngun til að
vera í sviðsljósinu, heldur til að gera
sitt til að sá hörmulegi atburður,
sem þetta fólk hefur upplifað, end-
urtaki sig ekki.
Mynd- og nafnbirtingar
á barnaníðingum
Ferli af þessu tagi virðist vera
orðið viðtekin afleiðing mála af ofan-
greindu tagi. Hluti af ferlinu eru svo
kröfur til stjórnmálamanna um að
eitthvað verði nú gert. Ekki bara
einhvem tímann heldur hér og nú.
Það hefur einnig gerst í þessu máli
og komið fram hugmyndir að lögum,
sem kallast Söruh-lögin. Þau eiga að
Birtingarmynd-
ir hatursins
Er hugsanlegt að óður lýður ráðist að fólki í Bretlandi og taki það
af lífí á grimmilegan hátt án dóms og laga líkt og gerðist nýlega á
Indlandi? Sigrún Davíðsdóttir segir að hugmyndin kunni að þykja
fjarstæðukennd, en að aðsúgur að mönnum, sem voru úthrópaðir
barnaníðingar af nágrönnum sínum, hafí vakið ugg í Bretlandi.
Ungur drengur í Portsmouth tekur þátt í mótmælum gegn barnaníðingum.
vera viðbrögð við málum sem barna-
níðingar eiga hlut að og eiga að veita
greiðari aðgang að nöfnum þeirra
sem hafa verið dæmdir bamaníðing-
ar.
Kjarninn í þessari umræðu hefur
verið hvort og þá hvemig veita eigi
almenningi aðgang að nöfnum
bamaníðinganna, svo allir geti pass-
að sig á þeim og varið börnin gegn
þeim. En í þetta skipti voru það ekki
aðeins stjórnmálamenn, sem bmgð-
ust við. Æsiblaðið News of the
World tók birtingarmálið í sínar
hendur og lýsti því yfir að það
hyggðist birta nöfn þeirra um 42
þúsunda, sem hafa fengið dóm fyrir
ósiðleg afskipti af börnum og mynd-
ir með. Þetta ætlaði blaðið að gera á
hverjum sunnudegi um ókomna
framtíð. Tíminn skipti ekki máli,
blaðið væri gamalt og þetta yrði
bara mylla sem malaði sinn gang.
Söruh-málið var tilefni nafnbirt-
inganna, en ekki ástæðan. Ástæð-
unnar er fremur að leita í andrúms-
lofti, sem hefur byggst upp í
Bretlandi smátt og smátt undanfar-
in ár. Mál, sem varða börn, fá ógnar
athygli æsiblaðanna, þvi þau era
nösk á hvað ýtir við lesendum. Fátt
gerir það í jafn ríkum mæli og skelfi-
fréttir af börnum og kynlífssögur af
frægu fólki. Þetta tvennt virðist
óbrigðult efni til að gefa lausasöl-
unni spark upp á við þá daga, sem
það birtist. Aukin sala getur oltið á
tugum þúsunda eintaka á „góðum“
dögum.
Með tímanum hefur þessi athygli
ýtt undir víðtækan og að mörgu leyti
rakalausan ótta foreldra um að börn
þeirra verði fórnarlömb barnaníð-
inga og morðingja. Það þarf ekki að
vera lengi innan um breskt barna-
fólk til að finna hvað þessi uggur
ristir djúpt. Börn fá ekki að leika ein
úti, era undir sífelldu eftirliti og
þessi ótti er stöðugt umræðu- og
umhugsunarefni foreldra. Jafnvel
unglingar, sem vinna með börnum í
sumarbúðum fá að vita það fyrir
fram að þeir megi ekki á neinn hátt
snerta eða láta líkamlega vel að
bömunum. Það er eins og allur ótti
foreldra um hag bamanna renni í
þennan eina farveg, þó umferðin sé
tölfræðilega séð miklu meiri skað-
valdur. Bretland er einfaldlega frek-
ar öraggt og rólegt land, þótt ofan-
greind blaðamennska geti vakið
aðrar hugmyndir.
Listi valdsins
Það leið um vika frá fyrstu mynd-
og nafnbirtingunum þar til konurn-
ar í Paulsgrove tóku að safnast sam-
an. Um 150 manns, fullorðnir og
börn, komu saman við heimili
manna, sem hópurinn áleit vera
bamaníðinga. Þetta vora ekki menn
af lista News of the World heldur
„listi valdsins“ eins og hópurinn
kallaði hann. Listi, sem fólk í hverf-
inu hafði sett saman yfir menn, sem
voru álitnir barnaníðingar. Hópur-
inn hafnaði því að þetta væri aðeins
kviksögur, heldur sagðist hafa safn-
að nöfnunum á Netinu og meðal
fórnarlamba í hverfinu.
Listann ætlaði hópurinn að nota
sjálfur, en ekki láta yfirvöld hafa
hann. Hópurinn treysti því alls ekki
að yfirvöld notuðu listann til að ná
því fram, sem hópurinn stefndi að:
Að reka alla með afbrigðilegar hvat-
ir úr hverfinu. Miðað við tíðni af-
brota af þessu tagi þótti yfirvöldum
hins vegar ólíklegt að tuttugu barna-
níðingar byggju í þessu fjögur þús-
und manna hverfi. Nærri lagi væri
að þama væra fjórir, sem vitað var
um.
Þetta vora heldur ekki friðsam-
legar samkomur, sem hópurinn átti
á hverju kvöldi í viku. Brenndir bflar
og hús, þar sem hurðir og gluggar
vora brotin og húsin rústuð að inn-
an, var sú mynd er blasti við. Fimm
fjölskyldur fMðu heimili sín og yfir-
völd fundu þeim önnur híbýli, aðrar
bjuggu við vernd. Fólk sór og sárt
við lagði að granurinn væri á mis-
skilningi byggður. Eftir samtöl við
bæjaryfirvöld féllst hópurinn á að
hætta mótmælunum og afhenda yf-
irvöldum listann gegn því að menn-
irnir yrðu rannsakaðir.
Foreldrar Sörah hvöttu hópinn til
að láta af mótmælunum. Betra væri
að láta réttlætið fylgja hefðbundn-
um farvegi lýðræðis og laga. Tals-
menn hópsins töldu hins vegar að
einmitt þessi viðbrögð hópsins væra
lýðræðisleg viðbrögð. Lýðræðið
gæfi borguranum svigrúm til að
bregðast við og það væri hópurinn
að gera. En það var ekki aðeins of-
beldið, sem nafnbirtingin vakti, sem
þótti skelfileg afleiðing. Ýmsir bentu
á að afleiðing nafnbirtinganna yrði
einungis að barnaníðingarnir
stingju af, skiptu um nafn og kæmu
sér annars staðar fyrir.
Mishugsuð, vanhugsuð
og vafasöm viðbrögð
Margir hugsandi menn og alvar-
lega þenkjandi fjölmiðlar lögðu hart
að News of the World að hætta
nafnbirtingunum. Þær kynntu undir
hatur, sem hefði ekkert með barna-
vernd að gera. Framan af hélt blaðið
fast við sitt, en lét á endanum undan
þrýstingnum og lýsti því yfir að
nafn- og myndbirtingunum yrði
hætt.
Viðbrögð stjórnmálamanna hafa
verið umhugsunarverð. Syd Rapson,
þingmaður Verkamannaflokksins í
Portsmouth, hefur búið í Paulsgrove
í þrjátíu ár. f viðtali við fjölmiðla
sagði hann að „lýðræðið yrði að hafa
sinn gang“. Þetta vakti hörð við-
brögð, því það era ýmsir á því að
mótmælin í Paulsgrove séu einmitt
ekki lýðræðisleg. En Rapson tók þó
fram að ofbeldið, sem braust út,
væri honum á móti skapi, þó hann
hefði samúð með málstað mótmæl-
enda. Honum fannst allt í lagi að
mótmælendur fengju að hrósa sigri
með því að afhenda yfirvöldum list-
ann gegn því að þeim, sem á listan-
um væri, væri komið í skilning um
að það væri best að þeir flyttu.
Áðrir þingmenn, reyndar ekki frá
Paulsgrove, hafa dregið aðrar álykt-
anir af nafnbirtingunum. Þeir hafa
lagt tfl að innaríkisráðuneytið dragi
News of the World fyrir dóm fyrir
að hafa með nafnbirtingunum efnt
til opinberra óspekta. Sú afleiðing
hafi verið fyrirsjáanleg afleiðing,
sem blaðið hljóti að hafa gert sér
grein fyrir.
Ekki sótt til saka fyrir
skemmdarverk
Hver afleiðing alls þessa verður
er enn of snemmt að segja til um.
Æsifréttamiðlarnir hafa á áþreifan-
legan hátt fengið staðfestingu á að
fréttaflutningur þeirra getur ekki
aðeins þyrlað upp tilfinningaróti og
táram eins og gerðist þegar Diana
prinsessa lést. Þeim er líka mögu-
legt að þyrla upp hatri, sem fær fólk
til að leggja í rúst hús nágranna
sinna og kenna börnunum að kalla
hatursorð á engum öðram forsend-
um en orðrómi og kjaftasögum.
En það hefur líka þyrmt yfir
marga að sjá að þessi hópur, sem
sumir vilja frekar kalla óðan og
óupplýstan lýð, fékk í heila viku að
eyðileggja eignir og halda uppi ógn í
hverfinu. Það hefur ekki heyrst að
neinn í hópnum verði sóttur til saka,
þó það þyki annars refisvert að
brjótast inn í hús og brenna bfla.
Rétt um það bil sem þessir atburðir
áttu sér stað í Paulsgrove réðst reið-
ur lýður að þremur mönnum og
einni konu í Indlandi og brenndi þau
lifandi án dóms og laga af því að lýð-
urinn áleit fjórmenninga galdra-
hyski. Hverjum hefði getað dottið í
hug nokkram dögum áður að þessi
atburður á Indlandi vekti upp
spurningar í Bretlandi hvort það
sama gæti gerst þar?