Morgunblaðið - 28.10.2000, Qupperneq 64
MORGUNBLAÐIÐ
64 LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 2000
ry'1-... 11
UMRÆÐAN
Bít ekki lengur á jaxlinn
" heldur bölva upphátt
AÐ UNDANFORNU hefur mik-
ið verið rætt um hversu erfiðlega
gengur að ráða fólk til starfa á
sambýlum og dagvistunarstofnun-
um fyrir fatlaða. Þá er um að ræða
bæði fagfólk (þroskaþjálfa) og
ófaglært starfsfólk (stuðningsfull-
trúa). Lækjarás er einn af þeim
stöðum sem bjóða upp á dagþjón-
ustu fyrir þroskahefta og er undir-
rituð starfandi þroskaþjálfi þar.
Þjálfunarstaðurinn skiptist í
fimm deildir og fer starfsemin
fram á virkum dögum frá kl. 9-
16.30. Við skipulagningu á innra
starfi er reynt að sjá til þess að
a.m.k. einn fagaðili, þ.e. þroska-
þjálfi, starfi á hverri deild. Hver
deild hefur ákveðin markmið og
ákveðnar áherslur í starfinu sem
tengjast markmiðum staðarins en
þau eru byggð á lögum Styrktarfé-
lags vangefinna og lögum um mál-
efni fatlaðra. Umsögn um starf
vetrarins er gerð að vori. Þjálfun
og meðferð á Lækjarási tekur mið
af þörf hvers skjólstæðings fyrir
sig. Áhersla er lögð á að styrkja
Fatlaðir
Þroskaþjálfar fá ekki
mörg hundruð þúsund
króna verðlaun, segir
Guðný Sigurjónsdóttir,
ef þeir vinna í tvö ár eða
lengur á sama vinnustað.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1081. þáttur
__ HÉR kemur síðari hluti bréfs
Arna R. Arnasonar alþm.:
„Nýlega heyrði ég einhvern
nefna orðið sporgöngumaður
ven mér varð ljóst eftir á að átt
var við frumkvöðul að ein-
hverju. Þótti mér það mikil mis-
notkun á vel skiljanlegu orði;
eða er það ekki rétt að spor-
göngumaður er sá sem gengur í
spor annars - og er því ekki
upphafsmaður eða frumherji í
göngunni? [Innskot umsjm.: Jú,
það er rétt.]
Aðrir meistarar skringilegra
orðaleikja eru krossgátusmiðir
sem eru afskaplega misjafnir að
- gæðum, þeir bestu vandaðir ís-
lenskumenn en þeir lökustu
hreinlega illa máli farnir, og
margir þar á milli sem fara oft
rangt með merkingu orða. Einn
þeirra vekur athygli mína af og
til, eða hvað finnst þér t.d. um
þetta úr krossgátu Dags: kofi =
skáli? [Innskot umsjm.: Nei,
þetta er ekki hið sama. Sjá sam-
heitaorðabók.]
Nokkur orð eru smám saman
að fá óskaplega sterkan sess í
málinu. Þannig segja nærfellt
allir sem minnast á skáldskap
að allt sem lesið er heiti textar
en varla heyrist nokkur maður
nefna orðið ljóð eða vísur þó
-Oiann fari með ljóð og vísur. Allt
er textar. Þvílík moðsuða.
Að lokum læt ég íylgja það
sem ekki varðar nákvæmlega ís-
lenskt mál heldur hvernig talin
eru mörk landssvæða, héraða
eða sveita. í sunnudagsblaði
Morgunblaðsins h. 3. september
sl. var í a.m.k. tveimur greinum
eða viðtölum frá Bolungavík við
Djúp talað um Jökulíjörð. Eng-
an Jökulfjörð veit ég á þeim
slóðum frá því ég óx upp á ísa-
firði, heldur Jökulfirði sem eru
norður af Drangajökli og gegnt
Bolungavík. Við þetta nfjuðust
upp orðaskipti í hópi nokkurra
>kollega minna og maka fyrir
nokkrum árum og umfjöllun
Morgunblaðsins fyrr á þessu
ári, og varðaði hvort tveggja
mörk landssvæðisins norðan
Drangajökuls. I samræðum
hópsins fyrr nefnda um menn
og málefni kom fram að móður-
ætt mín bjó í Aðalvík og á Horn-
ströndum, þ.e. í Sléttuhreppi og
þar var ég í sveit hjá skyld-
mennum og naut mikils kær-
leika þeirra þar til byggðin lagð-
_ ist af. Þá gall við einn makinn.að
•*eg væri þá Strandamaður! Ég
er nú ekki aldeilis sammála því,
því Strandir ná ekki svo langt til
vesturs; ég er raunar viss um að
Strandamenn eru mér sam-
mála. í Morgunblaðinu fyrr á
þessu ári var sagt frá ferðum
um svæðið norðan Djúps, og
staðhæft að Aðalvík væri í Jök-
ulfjörðum!
Ég hef vegna þessa hugleitt
hvort ekki mundi ástæða til að
einhver fjölmiðiU sem stundum
fjallar um fáfamar slóðir í þátt-
um um ferðamál, mundi auka
umfjöllun í þeim þáttum um
staðhætti og bæta við upplýs-
ingum um sveitarmörk og önn-
ur mörk þeirra landssvæða sem
eru svo fáfarin að nútímamenn
vita yfirhöfuð ekki hvar mörkin
eru. í leiðinni get ég þess að
ekki er víst að alls staðar fari
saman mörk sveitarfélaga frá
fyrri hluta þessarar aldar og hin
fomu sveitarmörk. Þetta segi
ég því ég álít að mörk Norður-
Isafjarðarsýslu og Strandasýslu
(og þar með austurmörk Sléttu-
hrepps) hafi verið skammt vest-
an við hin fornu mörk Aðalvík-
ursveitar og nyrstu sveitar á
Ströndum.
Ég hygg ég fari nokkuð rétt
með er ég segi um hluta Sléttu-
hrepps (fyrrum Aðalvíkursveit)
að beggja vegna Horns em
Hornstrandir og ná til austurs
nú að Bolungavík (sem til foma
var talin á Homströndum en
síðar á Ströndum) og til vesturs
um Homvík, Rekavík bak Höfn,
Hælavík, Hlöðuvík, Kjaransvík
og Almenninga hina vestari að
Kögurtá sem er vesturmörk
Hornstranda. Sunnan Kögurs
em Víkur, sem em Fljótavík
eða Fljót (í eintölu) og Rekavík
bak Látur sem er norðan
Straumness. Þá tekur við Aðal-
vík milli Straumness og Rits.
Sunnan Rits, Darra og Sléttu-
heiðar em Slétta og Hesteyri í
Jökulfjörðum. Er nú upp talinn
Sléttuhreppur, en Jökulfirðir
innan Hesteyrar og vesturhlíða
Hesteyrarfjarðar mynduðu
Gmnnavíkurhrepp.
Vertu nú sæll að sinni og
hafðu ævinlega þökk fyrir góða
þætti um íslenskt mál.“
Umsjónarmaður þakkar
þetta góða bréf.
★
Hlymrekur handan kvað:
Hún Karítas sáluga á Kvistum,
að Kristóbert sínum strax misstum,
komaugaánýjanmann
ogætlaðiaðrýjahann;
henni ofbauð svo verðið á kistum.
★
í kvöldfréttum ríkissjón-
varpsins 9. sept. sl. kom vel í ljós
munurinn á rétt mynduðu há-
stigi lýsingarorða (lýsingar-
hátta) og rangt mynduðu. Fyrst
var talað um „best varðveittasta
leyndarmál“, þar sem hástigs-
endingin „asta“ er óþörf og til
lýta, af því að búið er að segja
best. Síðar var talað um hæst
launaða manninn í fyrirtækinu,
og þetta er hárrétt. Ef fyrri vit-
leysunni hefði verið fylgt eftir,
hefði maðurinn orðið „hæst
launaðastur“.
Þá var enn í sama fréttatíma
talað um að „að aðferð byggði“ á
einhverju í staðinn fyrir byggð-
ist.
Enn hefur Ríkisútvarpið ekki
ráðið sér málfarsráðunaut eftir
að Helga Jónsdóttir hætti. Seg-
ir þó í landslögum að útvarpið
skuli leggja rækt við íslenska
tungu.
★
Sending frá Bjarna Sig-
tryggssyni í Kaupmannahöfn:
„Sæll og blessaður Gísli;
Þú veltir fyrir þér íslensku
heiti þess sem oftast er kallaður
tölvupóstur. Ekki beint óþjált
nafn, en ekki heldur sérlega lip-
urt. Ég hef leyft mér að nota
sjálfur annað, sem er í eðli sínu
eins konar þýðing á upphaflega
enska heitinu „Electronic mail“.
Af þráhyggju bugaðist blýheili
Bjargmundar þrasgjama í Keili.
Hannsendioflrafrit
í reiði, tók afrit,
og reif gjaman kjaft með e-maili.
Innilegustu kveðjur.“
En hvernig væri að kalla
„email“ emil?
★
Umsjónarmaður er að safna
fróðleik um sögnina að urlast og
orðasambandið að ver(ð)a url-
aður. Þetta heyrist um þessar
mundir á Akureyri, einkum
meðal yngra fólks og er haft í
merkingunni að _ geggjast,
ver(ð)a geggjaður. Ég hef kom-
ist að því að þetta er ekki mjög
ungt, nema það hafí fallið niður
og verið lífgað við seinna.
Birna og Asa Ketilsdætur frá
Fjalli í Aðaldal kannast mjög vel
við þetta. Þær sögðu þetta sjálf-
ar fyrir 40-50 árum. Bima kall-
ar þetta slanguryrði unglinga
og hafi þær á táningsaldri notað
það í merkingunni (létt)geggj-
aðar; það hafi alltaf verið nei-
kvætt en tiltölulega meinlaust.
Nú langar mig til að vita
meira: 1) Hvar er þetta sagt? Er
þetta staðbundið, eða fer þetta
eitthvað eftir landshlutum? Er
merkingin sú sem þær systur
greina? Eða hefur hún styrkst
eða veikst? Féll þetta bama-
slangur niður, eins og oft vill
verða, og lifnaði aftur? Hefur
skammstöfunin url í Netheim-
inum haft einhver áhrif?
Ég bíð átekta og vonast til að
fá svör við þessum spumingum.
Ég veit af fomyrðinu url sama
sem skýla, slæða. Það er t.d. í
Heimskringlu, en fjarska ólík-
legt að „urlið“ núna tengist því.
hinn fatlaða hvað
varðar hugsun, skynj-
un og verkþjálfun,
hvatningu til boð-
skipta og notkunar
mismunandi tjáning-
arforma, þjálfun í at-
höfnum daglegs lífs
svo og líkams- og
sjúkraþjálfun. Skipu-
lögð þjálfun fer ýmist
fram sem einstakl-
ingsþjálfun, þar sem
miðað er við að fylgja
einstaklingi í gegnum
ákveðna athöfn og að-
stoða hann við að ná
þeim markmiðum sem
sett eru, eða í hóptím-
um þar sem reynt er að stuðla að
virkni ásamt góðu andrúmslofti
innan hópsins við tilteknar athafn-
ir.
Þroskaþjálfar bera ábyrgð á
faglegu starfi sinnar deildar. I því
felst að þroskaþjálfinn ber ábyrgð
á þjálfunaráætlunum skjólstæð-
inga deildarinnar og að þeim sé
framfylgt. Hann hefur samskipti
og samvinnu við heimili skjólstæð-
inga sinna, þ.e. við foreldra og
starfsfólk sambýlanna. Hann fylg-
ist með andlegri og líkamlegri líð-
an skjólstæðinga sinna og ber
ábyrgð á því að unnið sé sam-
kvæmt lögum um málefni fatlaðra.
Þroskaþjálfa ber að
stuðla að jákvæðum
viðhorfum í garð fatl-
aðra og síðast en ekki
síst leiðbeinir hann
ófaglærðu starfsfólki.
Undirrituð vinnur
100% vinnu og er með
13 ára starfsreynslu
sem gerir 109.522
krónur í mánaðar-
laun. Ekki geta þetta
talist háar tekjur fyr-
ir metnaðarfullt og
oft og tíðum erfitt
starf. Þroskaþjálfar
fá ekki mörg hundruð
þúsund króna verð-
laun ef þeir vinna í
tvö ár eða lengur á sama vinnu-
stað. Þeir fá ekki heldur borgað í
hlutabréfum þó svo að vinna
þeirra skili árangri. Fram til þessa
höfum við á Lækjarási búið svo vel
að meirihluti starfsfólks er fag-
menntaður en vegna lélegra launa
hafa æ fleiri þroskaþjálfar helst úr
lestinni að undanförnu. Senn líður
að því að kjarasamningar þroska-
þjálfa losna. Við sem enn erum eft-
ir í „bransanum" ætlumst til þess
að kjör okkar verði bætt og að
störf okkar verði metin að verð-
leikum.
Höfundur er þroskaþjálfi.
Guðný
Sigurjónsdóttir
Við getum gert
kraftaverk
Á undanförnum
dögum hafa hundruð
íslendinga gengið til
liðs við Rauða kross-
inn í því skyni að efla
baráttuna gegn al-
næmi í Afríku. Undir
kjörorðunum „Göng-
um til góðs“ munu
þeir banka upp á
heimilum landsmanna
í dag og gefa þjóðinni
kost á að leggja sitt af
mörkum til þess að
lina og koma í veg
fyrir þær miklu þján-
ingar sem alnæmis-
faraldurinn veldur.
Ekki veitir af. Tuttugu og fjórar
milljónir Afríkubúa eru sýktar, 12
milljónir barna hafa misst foreldra
sína og engin lækning er fyrir
hendi.
Sendifulltrúar og starfsfólk
Rauða krossins hafa kynnst þess-
um mikla vanda af eigin raun, oft í
gegnum persónulegan harmleik
fólks sem þeir hafa aðstoðað.
Rauði kross Islands hefur um ára-
bil stutt heimahlynningu og aðstoð
við munaðarlaus börn í Suður-Afr-
íku og Mósambík. Með því fé sem
nú safnast ætlum við að efla þetta
starf enn frekar og aðstoða einnig
í Malaví og Simbabve.
Sárust er neyð barnanna
í Simbabve eru 450.000 börn
munaðarlaus af því að foreldrar
þeirra hafa dáið úr alnæmi. Hlut-
fallslega samsvarar þetta því að
átta þúsund börn á íslandi misstu
foreldra sína, eða tveir árgangar.
Það er hægt að ímynda sér hvaða
áhrif þetta hefði hér, hvað þá í fá-
tækum ríkjum í sunnanverðri Afr-
íku. Ömmur og afar ala upp barna-
börnin þegar foreldrar þeirra falla
frá, ellegar að börnin fara á ver-
gang. Með því að veita þessum
börnum athvarf á viðkvæmasta
æviskeiði má koma í veg fyrir að
þau lendi á götunni. Kannanir
sýna að ótrúleg vanþekking er á
smitleiðum alnæmis meðal barna
og unglinga í Afríku. Þessari van-
þekkingu þarf að útrýma. Þar
standa sjálfboðaliðar Rauða kross-
ins vel að vígi því þeir búa á staðn-
um og vita hvernig best er að
koma fræðslunni til skila.
Síðustu daga höfum við fylgst
með starfi sjálfboðaliða Rauða
krossins í Afríku í fréttum á Stöð
tvö. Þessir sjálfboðaliðar - sem
eru margir hverjir sýktir sjálfir -
vinna kraftaverk á
hverjum degi með
heimahlynningu al-
næmissjúkra, umönn-
un munaðarlausra
barna og öflugu
fræðslustarfi meðal
almennings í borgum,
bæjum og þorpum.
Söfnunarféð fer til að
rétta þessum félögum
okkar í hreyfingu
Rauða krossins hjálp-
arhönd.
Sjálfboðaliðar
Rauða krossins sem
ganga í hús ídag, með
söfnunarbauka vinna
líka kraftaverk. Að meðaltali má
gera ráð fyrir að hver maður safni
um tíu þúsund krónum. Fyrir það
fé má til dæmis borga beinan
kostnað við starf eins sjálfboðaliða
Alnæmi
Fyrir um tíu þúsund
krónur telur Sigrún
Árnadóttir að sé hægt
að greiða beinan kostn-
að við starf eins sjálf-
boðaliða í heilt ár í fá-
tækrahverfum Harare í
Simbabve.
í heilt ár í fátækrahverfum Harare
í Simbabve. Þessi sjálfboðaliði get-
ur frætt hundruð ef ekki þúsundir
manna um smitleiðir alnæmis og
þannig bjargað mörgum mannslíf-
um. Því eru engar ýkjur að í
tveggja tíma hressingargöngu með
bauk sé hægt að gera mikið gagn.
Ég vil því hvetja alla til að taka
vel á móti sjálfboðaliðum Rauða
krossin og efla þannig mikilvægt
mannúðarstarf við erfiðar aðstæð-
ur. Einnig er hægt að hringja inn
framlög í boði Landssímans í síma
907-2020. Hvert símtal jafngildir
500 króna framlagi sem rennur
óskipt til hjálparstarfsins. Stönd-
um saman þegar á reynir.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Rauða krossins.
Sigrún Ámadóttir