Morgunblaðið - 02.11.2000, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tvennir tónleikar Sinfóníuhljómsveitarinnar tileinkaðir aldarminningu Kurts Weills
„Tónskáld sem gerði
ekki greinarmun á
söng og sinfóníu“
Sinfóníuhljómsveitin hefur nú aftur komið
sér fyrir á heimavígstöðvunum í Háskóla-
bíói eftir hljómleikaferð um N-Ameríku.
Tónleikarnir í kvöld og annað kvöld eru til-
einkaðir aldarminningu Kurts Weills.
Margrét Sveinbjörnsdóttir hitti hljómsveit-
arstjórann og einsöngvarann H.K. Gruber
og spurði tvo af hljóðfæraleikurunum
hvernig ferðin hefði gengið.
„AÐ lenda á Keflavíkurflugvelli í
myrkrinu klukkan hálfsjö að morgni
var eins og að lenda á tunglinu - eða
jafnvel handan við það,“ segir hljóm-
sveitarstjórinn og einsöngvarinn
H.K Gruber uppnuminn.
„Ég hef aldrei séð svona svart
myrkur - og svo allt þetta hraun!“
Þetta er fyrsta heimsókn hans til
íslands en fyrir um tuttugu árum
fékk hann bréf frá Páli Pampichler
Pálssyni, þáverandi stjómanda Sin-
fóníuhljómsveitarinnar, sem vildi fá
hann hingað til lands til að syngja
með hljómsveitinni í „Frankenstein!!“
en það er eitt þekktasta verk Grub-
ers, sem hefur, auk þess að vera
hljómsveitarstjóri og söngvari, einnig
haslað sér völl sem tónskáld og bassa-
leikari. „Mér var boðið að koma og
syngja en ég hafði því miður ekki tíma
svo ekkert varð úr íslandsferð í það
skiptið. En skömmu eftir tónleikana
fékk ég pakka í pósti frá íslandi - og í
pakkanum var heljarmikið skinn, af
hreindýri að ég held, sem allir hljóm-
sveitarmeðlimir höfðu skrifað nöfnin
sín á! Það voru mín fyrstu tengsl við
ísland,“ segir hann. Og nú er hann
loksins kominn, tuttugu árum síðar.
„Það kom mér skemmtilega á óvart
núna rétt áður en ég lagði af stað að
sænski trompetleikarinn Hákan
Hardenberger hringdi í mig og sagð-
ist vera að fara að flytja Aerial,
trompetkonsertinn sem ég skrifaði
fyrir hann, með Sinfóníuhljómsveit
Islands í mars á næsta ári. Ég hugs-
aði með mér að ef hljómsveitin gæti
spilað Aerial þá væri hún afburða-
Morgunblaðið/Ásdís
H.K. Gruber, einsöngvari og
hljómsveitarstjóri.
snjöll, því Aerial er verulega erfitt
verk sem krefst virtúósahljómsveit-
ar,“ segir hann.
„Einfaldleiki hefur ekkert að
gera með heimsku"
Gruber, sem er fæddur í Vínarborg
árið 1949, mun vera einn þekktasti
fulltrúi samtímatónlistar í Austurríki.
Sem stjómandi hefur hann unnið með
mörgum af þekktustu kammersveit-
um Evrópu, jafnframt því sem hann
hefur stjómað m.a. Fílhaimóníu-
hljómsveit Los Angeles og Austur-
rísku útvarpshljómsveitinni. Hann er
mikill aðdáandi tónlistar Kurts Weills
og hefur flutt verk hans víða um heim.
Hann hefur gefið út tvo geisladiska
með verkum Weills með kammer-
sveitinni Ensemble Modem í Frank-
furt. Sem söngvari vakti Gmber fyrst
á sér athygli í íramsækinni kammer-
sveit sem hann stofnaði ásamt austur-
rísku tónskáldunum Kurt Schwertsik
og Otto Zykan. Hann hefur komið
viða fram sem söngvari, helst í sínu
eigin verki, Frankenstein!!, en einnig
í verkum eftir Schönberg og Maxwell
Davies.
Graber var tvítugur þegar hann
uppgötvaði tónlist Kurts Weills, sem
þá var lítt haldið á lofti. „Weill er mín
helsta fyrirmynd - og svo auðvitað
Stravinsky," segir hann. „Vegna þess
að Weill vissi að einfaldleiki hefur
ekkert að gera með heimsku. Einfald-
leiki í tónlist merkir einungis að mað-
ur þarf á allri sinni greind að halda til
að ná til hinna ómenntuðu áheyrenda
án þess að missa hina menntuðu.
Tónlist hans er flókin og einföld í
sömu andránni.
Mikið af svokallaðri léttri tónlist er
heimskulegt og klisjukennt. En Weill
er tónskáld sem gerði engan greinar-
mun á söng og sinfóníu - í því era
gæði hans sem tónskálds fólgin. Hjá
honum var spurningin aldrei um létta
eða þunga tónlist - hann skrifaði ein-
faldlega tónlist," segir Graber.
Á efnisskrá tónleikanna í Háskóla-
bíói í kvöld og annað kvöld, sem era í
grænni áskriftaröð og hefjast kl.
19.30, era m.a. söngvar úr Túskild-
ingsóperanni, söngleiknum Happy
End, Berlin im Licht og Sinfónía nr.
2.
„Flestir tónleik-
arnir vel sóttir
og móttökur
fólks ótrúlegaru
Morgunblaðið/Kristinn
Greta Guðnadóttir fiðluleikari og Jósef Ognibene hornleikari.
TIL þess að heyra hvernig Amer-
íkuferðin hefði gengið fékk blaða-
maður þau Gretu Guðnaddttur
fiðluleikara og Jdsef Ognibene
hornleikara til að seijast niður með
sér í stundarkorn. Þau eru sam-
mála um að ferðin hafi gengið von-
um framar. „Þó að þetta væri löng
og erfið ferð var hún verulega
skemmtileg, vegna þess að allur
höpurinn var samstilltur í því að
gera hana að gdðri ferð,“ segir
Greta.
Kemur hljómsveitin kannski
sterkari til baka? „Það kemur í
ljds,“ segir Jdsef. „Vonandi,“ segir
Greta. Þetta er niunda árið hennar
í hljömsveitinni og hann getur inn-
an tíðar haldið upp á tuttugu ára
starfsafmæli sitt. Bæði eiga þau
maka í hljdmsveitinni, eiginkona
Jdsefs er Júlíana Elín Kjartansdótt-
ir fiðluleikari og eiginmaður Gretu
er Guðmundur Kristmundsson
vídluleikari. I hljömsveitinni eru
allmörg hjdn og pör, svo dhætt er
að segja að ferðalagið hafi sett
sttíran svip á fjölskyldulífið hjá
mörgum félaganna. í nokkrum til-
fellum, sérstaklega hjá þeim sem
eiga ung börn, hafi annað for-
eldranna þurft að vera heima.
Jdsef og Júli'ana eiga tvö börn,
fimmtán og níu ára. „Þau voru hjá
afa sínum í Garðabænum," segir
Jdsef. Greta og Guðmundur eiga
samtals sex börn og vöru þau sín
hjá hvoru hinna foreldranna.
Lítill tími til æfinga
Eins og fram hefur komið var
ferðaáætlunin í stífara lagi og
hvíldartími oft helst til lítill. „Við
komum oft inn á hdtel eftir mið-
nætti og þurftum svo að fara á fæt-
ur kl. sex á morgnana til þess að
halda áfram ferðinni á næsta stað.
I rauninni var margbrotið á okkur í
sambandi við hvíldartíma," segir
Greta. „Sumt var náttúrulega dhjá-
kvæmilegt en manni fannst val á
flugtíma og gististöðum ekki alltaf
vera okkur í hag. Svo voru sem bet-
ur fdr frídagar inn á milli þar sem
maður náði upp svefni. En það er
mjög erfitt að halda sér í toppformi
kvöld eftir kvöld við þessar aðstæð-
ur,“ segir Jdsef.
Kom það þá ekki niður á spila-
mennskunni þegar leið á ferðina?
„Ekki varð ég var við það, fdlk
virðist hafa haft einhveija vara-
orku en auðvitað er ekki endalaust
hægt að ganga á varabirgðimar.
Mér fannst, reyndar siðustu dagana
að ég væri kominn eins langt og ég
gæti. Þrjár vikur er mjög langur
tími á tónleikaferðalagi, tvær vikur
hefði verið þægilegra," segir Jösef
og bætir við að sér finnist að hljdm-
sveitin mætti vera í meira sam-
bandi við Norðurlöndin og fara
þangað f stuttar tónleikaferðir
endrum og eins.
Þau eru bæði á því að þessi mál
þurfi að skoða betur í framtíðinni
þegar tónleikaferðir eru skipulagð-
ar. Aukið samráð við hljómsveitar-
meðlimi sé æskilegt, því flestir
hveijir hafi þeir umtalsverða
reynslu af slfkum ferðalögum. Að-
alatriðið sé að tala saman og læra
af reynslunni. „Rétt eins og við er-
um að læra hvernig á að spila á
svona ferðalögum þá verða skipu-
leggjendur hljómsveitarinnar líka
að læra hvernig á að skipuleggja
svona ferð. Ég var mest hissa á um-
boðsskrifstofunni í Ameríku að sjá
ekki fyrir því vegna þess að þar
hafa menn meiri reynslu af þessuni
málum," segir Jósef. „Bandarískar
hljdmsveitir hafa mjög strangar
reglur um lágmarkshvíld. Ef það
er unnið fram yfir miðnætti þá er
ekki farið af stað fyrr en um há-
degi næsta dag,“ segir Greta.
Hún segir að eftir heimkomuna
hafi hún þurft að byija nánast upp
á nýtt með fínhreyfingarnar. „Við
komum heim og þurftum að byrja
að æfa skala, því maður hafði lítinn
sem engan tíma til að æfa sig og
halda sér við á ferðalaginu," segir
hún og bætir við að þrjár vikur án
þess að hafa tækifæri til daglegra
æfinga sé heldur mikið af því gdða.
Margir í mínus
Aðspurð um hvort þau séu búin
að vinna upp svefntap ferðalagsins
bcra þau sig nokkuð vel. Jösef seg-
ir að þau hafi fengið nokkurra
daga frí við heimkomuna en hins
vegar séu margir þeirra sem einn-
ig starfa við kcnnslu á fullu þessa
dagana að bæta upp kennslutap
síðast liðinna þriggja vikna.
Greta segir að þd að vinnudagur-
inn hafi oftast nær verið langur á
ferðalaginu hafi hljóðfæraleikar-
arnir einungis fengið greidda
„strípaða dagvinnutaxta" auk dag-
pcninga. „Við það bætist að þeir
sem eru í mikilli kennslu urðu að fá
fólk til að kenna fyrir sig meðan á
ferðinni stdð og greiða því úr eigin
vasa, þannig að margir hverjir eru
í minus þegar heim er komið," seg-
ir hún.
Ekki hægt að hugsa sér
betri einleikara
Samningar eru lausir um áramdt
og Jdsef segir að eftir að hafa séð
hvernig búið er að hljdmsveitum
vestanhafs og séð launatöflur
hljdðfæraleikara viti menn betur
en áður hvað þeir vilji í kjarasamn-
ingum og hvað megi betur fara.
„Við þekkjum dæmi um meðal-
gdðar hljömsveitir þar sem eru að
fá kauphækkun sem er meiri en
launin okkar eru - maður gapir
bara þegar maður heyrir svona
samanburð," segir hann.
Bæði hlaða þau einleikarann,
Judith Ingölfsson, lofi. „Mér fannst
Judith alveg frábær og um það
hcld ég að allir séu sammála,“ seg-
ir Jdsef. „Það er ekki hægt að
hugsa sér betri einleikara á svona
ferð,“ segir Greta. Þá segir hún að
Helga Hauksddttir tdnleikastjdri
hafi staðið sig stdrkostlega vel í öll-
um framkvæmdaratriðum. „Hún er
alveg hörkudugleg - það hefði ekki
gengið svona vel ef hún hefði ekki
verið með,“ segir Greta.
Það sem situr eftir er stolt
Jósef segir að það sem sitji eftir
hjá sér sé stolt,. Bæði yfir því að
hljömsveitin hafi staðið sig vel og
verið íslendingum til sdma og því
hversu gaman það hafi verið að
sýna kollegunum landið - en sjálf-
ur er hann fæddur og uppalinn í
Bandaríkjunum, nánar tiltekið í
Los Angeles. „Það var auðvitað
sérstaklega gaman fyrir mig að
sýna þeim æskustöðvar mfnar, en
ég var leiðsögumaður hdpsins í
einn dag í Los Angeles. Það var
mjög eftirminnilegt, landið var fal-
iegt, veðrið gott, flestir tönleikarn-
ir vel sdttir og mdttökur fdlks al-
veg ótrúlegar. Við áætlum að
a.m.k. 25.000 manns hafi hlustað á
okkur á þessum 13 tdnleikum, fyrir
utan þann fjölda sem mun heyra í
okkur seinna í útvarpinu þar en
einir tónleikarnir voru teknir upp á
vegum National Public Radio, liinu
bandaríska Ríkisútvarpi. Áheyr-
endur virtust hrífast af spilagleði
okkar og ferskleika, sem vantar
e.t.v. hjá eldri hljdmsvcituin þar í
landi,“ segir hann. Undir þetta tek-
ur Greta og segir að það hafi gefið
mikið hversu jákvæðar viðtökurn-
ar voru á tdnleikunum, fdlk hafi
iðulcga risið úr sætum og hrdpað
húrra í lok tdnleika. Svo ekki sé
minnst á þá vellíðan sem fylgi því
að spila í góðum tdnlistarhúsum.
„Það kom reyndar einu sinni fyrir
að við spiluðum í' húsi sem var
verra en Háskdlabíd. Það var salur
í grunnskdla í Los Alamos í New
Mexico," segir Jósef. „Ég vil dska
Islendingum til hamingju með við
höfum fundið eitt hús í Banda-
ríkjunum sem er verra til tdnlcika-
halds en aðsetur Sinfdníuhljdm-
sveitarinnar í Iláskdlabídi," bætir
hann við í gamni og alvöru. Hins
vegar segir hann stórkostlegt að
hafa fengið að spila í húsi eins og
Carnegie Hall og Greta tekur undir
það: „Mér fannst líka mjög gaman
að spila í Charlotte, Winnipeg og
Athens. Það er upplifun að fá að
spila í alvöruhúsi."