Morgunblaðið - 13.12.2000, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000 E 9
að láta barn hverfa. Oftar en ekki er
karlinn dálitið utan við en samt til
staðar. Stendur kannski hinum meg-
in við fjárhúsvegg meðan konan
fæðir ein og hjálparlaus, kemur svo
og tekur bamið og grefur. Þetta
gerðist á svo marga vegu.“ Orlög
ungrar stúlku, Ólafar Sigurðar-
dóttur, voru að ala húsbónda súium
bam. Barnsfaðirinn og eiginkona
hans tóku á móti því og hann gróf
það í bænhúsgólf. Þær sluppu með
hýðingu. Hann var dæmdur til
dauða 1686.
„Þær ógæfusömu konur sem bám
út böm sín vora oftast komungar og
bláfátækar stúlkur, vinnukonur sem
höfðu skipt títt um vist og áttu Iítið
annað en fötin sem þær gengu í. Um
sumar þeirra var sagt að þær hefðu
ávallt verið fáskiptar eða þegjanda-
legar, eins og þær stæðu aðeins utan
við annað fólk, og þær fáfróðar. Þar
komu til fordómar þeirra sem lýstu
þeim. Þetta vom meira eða minna
ósköp venjulegar stúlkur sem urðu
óléttar eftir vinnumenn eða hús-
bændur. Þeir voru oft þeir einu sem
þær gátu talað við því þrúgandi
þögn hvfldi yfir óléttu ógiftra
kvenna."
„Aldrei var talað hreint út um
þessa óléttu. Það var ýjað að þessu
við þær, kannski spurðar hvort þær
hefðu heilsu til þessa eða hins, og
horft í hina áttina. Algeng fram-
vinda var sú að konumar gáfu til
kynna með einum eða öðmm hætti
að þær væm óléttar, báðu um bama-
föt eða saumuðu húfur, en ekki fyrr
en þær gátu ekki lengur leynt
ástandi sínu. Þá vai- þögnin var rofín
og allt gekk sinn vanagang."
En stundum var þögnin aldrei rof-
in og konur komust upp með að
segja að þeim stæði blóð, væm með
tíðateppu. „Allir vissu þegar á þá
var gengið að stúlkan hafði verið
kasólétt. Fólk sá í hvað stefndi en
beið átekta þangað til þyngdin hvarf
af hinni grunuðu. Þá var látið til
skarar skríða. Enginn þóttist taka
eftir ncinu og stúlkur unnu eins og
þrælar. Allir svo óskaplega hissa
þegar þær höfðu mjókkað. Samt
svaf fólk saman í mjög þröngum
vistarvemm, sex til átta manns og
iðulega fleiri en einn í nimi. Þarna
fengu þessar konur hríðir og allir
sögðust hafa sofið. Það virðist hafa
verið tvískinnungur í þessum málum
því þegar bamið hafði verið borið út
fannst öllum það mikið óhæfuverk."
Guðlaug Amoddardóttir hafði
beðið sljúpmóður sína um að reyn-
ast sér sérlega vel og var með efni í
bamafót í vist sinni. Hún var ólétt og
samfélagið vissi það. Engu að síður
fæddi hún leynilega í mjólkurkofa
og gróf andvana bam í ieiði í kirlgu-
garði. „það virðist oft hafa mnnið á
þessar stúlkur einhvers konar
stundarbrjálæði og þær gátu ekki
útskýrt af hverju þær báðu ekki um
hjálp þegar þær fundu að barnið var
að koma.“
Þegar stúlka var orðin grennri
var iðulega leitað í fatakistli hennar.
Það var eini staðurinn sem þær
höfðu út af fyrir sig og í úrræðaleysi
komu þær líkömum barna sinna þar
fyrir. Andvana eða ekki - þær virð-
ast ekki hafa horft nógu lengi til að
skera úr um það.
Guðrún Ivarsdóttir, anno
1802. Var fyrst af sýslu-
manninum og þeim sex til-
teknu mönnum skoðað
andvana lík þeirrar dauðu konu og
gátu þeir ekki séð á líkamanum að
hún væri dauð af mannavöldum eða
nokkrum útvortis tilverknaði, þar á
Lfldnu var ekkert að sjá nema lítið
blóð úthlaupið af nösunum og kvið-
urinn uppþemdur með bláum blett-
um. Brjóstin á þessum kvenlíkama
voru og skoðuð, og sást af þeim að
hún hafði verið með bami, þar stálmi
fannst í þeim; í því eina stærri og öðru
minni. Partar af fullvöxnu barni ný-
klakins bams líkama vom og á staðn-
um framvísaðir; var það höfuð, læri,
lendar og fætur, sem allt virtist full-
burða, en miðpartinn vantaði. Af
þessu gátu ekki sjónarmennirnir sagt
hvemig það væri frá lífí eða dögum
komið.
Úr Dulsmál
Tímarit Máls og menningar
• ÚT er komið ^jórða hefti
Tímarits Máls og menningar
2000 (61. árgangs).
Það er að stórum hluta til-
einkað danska heimspekingnum
og rithöfundinum Saren Aabye
Kierkegaard (1813-1855). Grein-
ar um hann og verk hans rita þau
Jóhanna Þráinsdóttir.Kristján
Árnason, Vilhjálmur Árnason
og Birna Bjarnadóttir, en auk
þess era birtir kaflar úr bókinni
Andráin eftir Kierkegaard í þýð-
ingu Kristjáns Árnasonar.
Meðal annars efnis má nefna
áður óbirt bréf Þórbergs Þórð-
arsonar til Helenu Kadeckovu,
grein eftir Eystein Þorvaldsson
um ljóð Stefáns Harðar Gríms-
sonar og grein Einars Más Jóns-
sonar um Eneasarkviðu Virgils
sem kom út á íslensku á síðasta
ári.
Frumsaminn og þýddur skáld-
skapur er á sínum stað í tímarit-
inu. Þar era ljóð eftir Kristínu
Bjarnadóttur, Hallgrím Helga-
son, Huldar Breiðfjörð, Sigrúnu
Davíðsdóttur, Brynjólf Ingvars-
son og Stefán Mána. Ennfremur
era tvær smásögur í þessu síð-
asta hefti ársins, önnur er eftir
Rúnar Helga Vignisson og hin
eftir bandaríska leikstjórann og
rithöfundinn Ethan Coen. Loks
má nefna þá nýjung að birt er í
tímaritinu myndasagan Bóka-
eyjan eftir Bjarna Hinriksson.
Ritstjóri Tímarits Máls og
menningar er Friðrik Rafnsson,
Ingibjörg Haraldsdóttir er að-
stoðarritstjóri, en ritnefnd skipa
þau Árni Bergmann, Kristján
Árnason, Pétur Gunnarsson og
Soffía Auður Birgisdóttir.
Tímarit Máls og menningar er
152 bls., unnið í Prentsmiðjunni
Odda hf. Verk á kápu er skop-
mynd af Soren Kierkegaard.
Róbert Guillemette hannaði káp-
una.
Ritið kemur út ársfjórðungs-
lega og kostar ársáskrift nú
3.900 krónur (4.400 krónur til
áskrifenda erlendis), auk þess
sem það erfáanlegt í lausasölu í
helstu bókaverslunum.
Gæði dagblaða ráðast af hæfileikum og dugnaði þess fólks sem starfar við þau.
Það er því sérstakt gleðiefni að sjá að hvorki fleiri né færri en 15 manns innan
ritstjórnar Morgunblaðsins eiga bækur í jólaútgáfunni að þessu sinni.
Bækurnar eru af mismunandi toga og endurspegla þá fjölbreytni sem
er að finna í Morgunblaðinu.
Guffmundur Guffjónsson
Sindri Freysson
Hundaeyjan.
Barnabók.
Kristin Marja Baldursdóttir
Mynd af konu, Vilborg Dagbjartsdóttir.
Ævisaga.
Stangaveiðiárbókin 2000.
Handbók.
Ámi Þórarinsson
Hvita kanínan.
Spennusaga.

Viðir Sigurðsson
Islensk knattspyrna 2000
Handbók.
Birna Anna Bjornsdottir
Dís.
Skáldsaga.
Arnaldur Indriffason
Mýrin.
Spennusaga.
Guðrún Guðlaugsdóttir
I órólegum takti.
Skáldsaga.