Skírnir - 01.08.1914, Blaðsíða 80

304
Hafa plönturnar sál?
Gætum þá fyrst að mótbárunum gegn því að plönt-
urnar hafi meðvitund.
A Fechners dögum var ein almennasta mótbáran þessi:
Meðvitundarlíf manna, og dýranna yfir
höfuð, er bundið við taugakerfi. Plönt-
urnar hafa ekkert taugakerfi. Þess vegna
geta þær ekkert skynjað. Þessi röksemdafærsla
segir Fechner að sé engu betri en ef menn ályktuðu sem
svo: Fortepiano, fiðlur og hörpur þurfa strengi til að
framleiða tóna. Séu strengirnir ónýttir, þá er úti um tón-
ana. Tónar verða ekki framleiddir nema þar sem strengir
eru. — En við vitum að þetta er röng ályktun. Orgel og
allskonar hljóðpípur eru strengjalaus, og þó framleiða þau
tóna og á þau má leika margvísleg lög.
Hví skyldu ekki dýrin vera einskonar strengjahljóð-
færi skynjananna, og jurtirnar einskonar pípuhljóðfæri?
Tökum aðra líkingu. Kertaljós og steinolíulampaljós
loga á kveikjum. Svo er um okkar sálarljós. í sólinni
eða gasloganum eru engir kveikir. Þó lýsa þau. Hví
skyldu ekki geta verið sálarlogar aðrir en þeir sem á
kveikjum brenna? Kertaljós og lampar hafa sína kosti.
Þau má flytja úr stað, en gaslogann ekki. Eins gætu dýr-
in verið flytjanlegir sálarlampar, plönturnar fastir — til
að lýsa upp heimsins mikla sal.
Spendýr og fuglar anda með lungum, og séu þau
eyðilögð, geta þessi dýr ekki fremur andað en þau geta
skynjað, ef taugakerfið er ónýtt. Anda þá öll dýr með
lungum? Nei, sum anda með tálknum, sum með húðinni,
og með þarminum. Ef nú fiskar og ormar geta andað
án lungna, þar sem spendýr og fuglar anda að eins með
lungum, því skyldu þá ekki plöntur geta skynjað án tauga,
þó dýrin skynji að eins með taugum? Líkt er um hreyf-
inguna. Sum dýr, t. d. hundar og kettir, hafa fætur til
að hreyfast úr stað, önnur, t. d. slöngurnar, hafa enga, og
komast þó leiðar sinnar. Þannig er sama starfið unnið
með mismunandi tækjum í ríki náttúrunnar. En hér við
bætist nú að sum dýr virðast ekkert taugakerfi hafa og