Gefn - 01.01.1874, Blaðsíða 6

6
Laugafelli við Gevsi, í Öxnadal, hjá Hvamini í Dalasvslu,
við Eskifjörð.
5. Stuðlaberg (Basalt) og stallagrjót (Trapp). í því
er efnissamsetníngurinn Augit og Labrador, það er fullt af
holum, og sést á því að það hefir verið bráðið. Dólerít er
hart stuðlaberg, þéttkornótt, stundum í lögurn eða flögum,
stundum súlumyndað, eða þá hnöllött. Dólerít telja sumir
með elztu jarðmyndunum íslands, hann er víða í landinu og
hulinn moldu eður öðrum steintegundum; hann er járnkennd-
ur; halda menn að járnefni hans leysist upp víða og síist
svo upp á yfirborð jarðar og syndi þar á dýjum og mýrar-
pollum, það köllum vér mýrarjárn og ísarn; en það mynd-
ast einnig af því járni sem er í sjálfum þeim jurtum, sem
mynda jarðveg mýranna. Trapp er smákornótt, grænleitt
eða dökkbrúnt að lit, og kemur opt fyrir í tröppustigum
(þaraf nafnið). — Verulegt stuðlaberg (Basalt) er dökkgrátt
eða svart, þéttur blendíngur af Labrador ogAugit, meingað
með Olivin, holótt með zeolítum í. optast sexhliðaðir stuðlar
eða súlur; það kvíslast víða í gegnum aðrar klettategundir,
með því það hefir ollið fram og fyllt ena holu gánga og
gil. Basaltmyndanir eru og Mandelsteinn, Túff, Wacke,
Palagonittúff, og eru allar þessar tegundir víða á íslandi.
— Sumir nefna öll stuðlaberg «trapp», og er það sú hin
algengasta steintegund hjá oss, því húu nær vfir allt land;
víða er hún eins og hlaðin virki eða kastalar (tröllahlöð)
og sést víða við sjó frammi; hún myndar heil tjöll og eru
í þeim kolalög þau er vér nefnum surtarbrand.
6. Kalk er og sumstaðar (hjá Húsafelli [o: Basalt
kalkblandinn] og má nota það einsog marmara; silfurbergið
er líka kalk).
ísland liggur annað hvort ytir vellanda jarðeldi, þar sem
jarðarskorpan er ekki mjög þykk, eða þá eru víða undir því
stórar jarðholur eða hellrar, fullir af eldvellu, eða þá einsog
gevsimiklar verksmiðjur náttúrunnar, þar sem ókunn öfl
hleypa efnunum í hamslausa hitaólgu, sem bræðir jarðveginn