Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1919, Blaðsíða 2

2
fiðluna úr Garðssókn í Kelduhverfi. En hvernig voru fiðlurnar í
hinum sóknunum?
Það má merkilegt heita, að enginn þeirra, er rituðu um gömlu,
íslensku fiðluna, skyldu spyrjast fyrir um það hjá forstöðumanni
Forngripasafnsins (Þjóðminjasafnsins) hvort hún væri til þar, sjer-
staklega er þess er gætt, að þau geta þess, eða var það kunnugt,
að þar er til langspil. Frá því 1888, eða rúm 30 ár, hefur þar ver-
ið ein gömul íslensk fiðla, nú nr. 3188 í safninu. Hún er úr Stór-
ólfshvolssóJcn og er að ýmsu leyti frábrugðin þeirri, sem sjera Bjarni
fjekk úr Garðssókn. Skal henni nú lýst nokkuð og birtar hjer með-
fylgjandi myndir af henni, og um leið sagt frá ýmsu, er hana snerti
og fiðluspili þeirra ættmanna, er hún er frá.
Einar Jónsson snikkari í Reykjavík gaf safninu fiðlu þessa 31.
des. 1888. Þáverandi forstöðumaður þess, Sigurður Vigfússon, ritar
þá svo í skrá safnsins um fiðlu þessa og út af þessari gjöf:
(200.). Fiðla gömul; hún er að nokkru leyti lík í lagi og lang-
spil, nema bæði digrari og mikið hærri, og hliðarnar bogadregnar
eða sveigðar út um miðjuna; strengirnir liggja og miklu hærra; þeir
eru 4; þó sýnist hafa verið settir á hana 2 aukastrengir síðar; það
skilur og að fiðlan er opin að neðan, eða enginn botn í henni, og
engar hafa verið á henni nótur, en »stóll«, sem kallaður er, hafður
undir strengjunum við digrari endann, er færa mátti til, og þó leik-
ið (spilað) á mjórri endann; bogann vantar og girnisstrengi, sem eiga
að vera á fiðlu, og þarf að láta gera hvorttveggja; á henni eru nú að
eins 2 stálstrengir. Fiðlan er gamalleg og sjáanlega gerð af íslensk-
um manni, ólærðum; á henni er eins og maður kallar »bóndasmíði«;
þó er hún laglega gerð; hún er t. d. öll negld með eirnöglum, sem
smiðurinn hefir tilbúið, eins og gamli siðurinn var.
Um aldur þessarar fiðlu verður ekki með vissu sagt. Einar
snikkari, sem nú er á 70. ári, fjekk hana eftir Pál Arnason, móður-
bróður sinn, er varð 70 ára og var í Iíamragörðum undir Eyjafjöll-
um og siðast í Sauðagerði hjer við Reykjavík; hann ljek oft á fiðlu
þessa, svo að bæði Einar heyrði og fleiri, en Páll fjekk hana eftir
föður sinn, Árna Egilsson i Dufþaksholti á Rangárvöllum; hann varð
um 80 ára gamall. Meira veit Einar ekki um aldur fiðlunnar, en
gamalleg er hún sem áður er sagt.
Mjer þótti mjög vænt um að fá fiðlu þessa til safnsins, því hún
er sú einasta, sem jeg hefi hjer til spurt.
Fiðla er ákaflega gamalt »söngtól«. í Heimskringlu, Kristíaníu
1868, Ynglingas. bls. 19, er talað um »harpara ok gígjara ok fiðlara«.
í Fornmannasögum, 7. b,, bls. 97, er talið upp »organ, sinfón, sal-