Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1930, Side 51

51
irinn hefur fallið niður. Hefur það verið um strompinn og má siá
hann enn að nokkru leyti í berginu, sem uppi stendur að austan-
verðu við opið. Komizt verður niður um opið og í hellispart, sem
er um 3 m. á hvorn veg, en er hálf-fullur af mold, grjóti og ó-
þverra. Ef til vill hefur hellirinn náð nokkru lengra inn, en ekki
verður séð, hversu langt, nema mokað sé upp moldinni. Ekki hefur
það þó verið langt, því að 11 m. fyrir austan opið er djúp lægð
yfir þveran hólinn og garður hlaðinn á vesturbarm hennar yzt,
nyrzt og syðst, Ef til vill hefur hrunið hér niður hellir, sem verið
hefur um hólinn þveran. — Munnmæli segja það og. — Skammt
fyrir austan þessa þverlægð er 'nellirinn að Hellum, sá er fyr var
lýst. Ef til vill hefur hann verið í sambandi við þennan þverhelli,
enda segja munnmælin það. Má því helzt ætla að bærinn að Hell-
um dragi nafn af hellum þessum.
Hellis-hellir. í Helli í Ölfusi er hellir fremst í túninu, skammt
austur frá bænum, austan í grasivöxnum blágrýtishól. Opið er um 8
m. að vídd yzt og neðst og er þar hlaðinn garður fyrir, neðst, en
járnplötur í grind yfir (að hálfu leyti á sumrin) og gluggi á. Hellir-
inn þrengist brátt og hallar gólfinu, en einkum loftinu, mjög niður. Er
þó manngengur vel allur. Lengd frá torfveggnum og að botni er
10,33 m.; vidd innan-til 4—5 m. Hellirinn er nú hafður fyrir hey, en
var áður hafður fyrir fé að sögn. Eru dyr á garðinum og fram í
hesthús, sem er byggt framan við garðinn; er íyrft yfir göngin á
milli. Nú (17. 9. ’19 ), er hey í hellinum framan-til, en komast má
inn yfir það og inn í botn. Bergið er blágrýti, allt sprungið og hef-
ur mátt mola það og sprengja. Að líkindum er hellirinn manngerður
að nokkru leyti. Bærinn er vafalaust nefndur eftir honum. — Op er
ekkert upp úr; bergið þykkt fyrir ofan. — Merki engin sjáanleg nú.
Nú skulu athugaðar nánar frásagnir þær og skoðanir á myndun og
aldri þessara manngerðu hella, sem einkum þeir Sveinn Pálsson, Brynj-
úlfur Jónsson og Einar Benediktsson hafa látið í ljós. Sveinn hefur
álitið, að því er virðist eftir frásögn Rangæinga, að hellarnir væru í
rauninni náttúrumyndun, væru hol eða tóm innan-í grasi grónum
sandsteinshólum, en menn hefðu af hendingu orðið varir við þetta
og rofið síðan göt á hólana, þar sem þeir álitu af tómahljóði frá
hólunum, að hellar væru; frá náttúrunnar hendi væru op á fáum þeirra,
kvað hann. Margir hellanna hefðu síðan verið víkkaðir, segir hann, og
4*