Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Page 99

BRJÓSTLÍKAN THORVALDSENS AF JÓNI EIRÍKSSYNI
99
leyti stafaði af vanmáttarkennd andspænis þeim ábyrgðarstörfum,
sem á honum hvíldu, meðal annars vinnunni við að innlima hand-
ritasafn Thotts í Konunglega bókasafnið. Hinn 24. marz 1787 skrif-
ar hann síðasta bréf sitt til Thorkelíns: „Öþægileg stefna sem veik-
indi mín hafa tekið síðan ég skrifaði yður síðast bannar mér að
skrifa yður ítarlega í þetta sinn“. Fimm dögum síðar, 29. marz
1787 fór Jón Eiríksson úr rentukammerinu um klukkan hálfþrjú,
að loknu dagsverki þar, og ók út til Löngubrúar. Þar stökk hann út
i vatnið og drukknaði. Það er varla sennilegt, að slíkur maður, þjáð-
ur af sjúkdómi og áhyggjum, hafi haft sinnu á að láta gera mynd
af sér hin seinni ár. Að minnsta kosti hefði hann varla látið ófermd-
an strák eins og Thorvaldsen móta mynd af sér, jafnvel þótt hann
væri sonur landa hans.
Þegar athugaðar eru nákvæmlega þær myndir sem til eru af Jóni
Eiríkssyni, virðist mér að nágríma hljóti að hafa legið til grund-
vallar frummyndinni, sem sennilega er brjóstlíkan Thorvaldsens eða
myndskjöldur eftir hann. Andlit það af brjóstlíkaninu, sem er í
Thorvaldsenssafni, var talið afsteypa eftir nágrímu, eins og þegar
er fram komið. En þetta getur ekki verið rétt. Þótt ekkert tillit sé
tekið til heimildanna, sem reyndar er engin ástæða til að rengja,
er andlitið greinilega af mótuðu brj óstlíkani, en það vekur manni
þá sterku tilfinningu, að það hljóti að vera gert með nágrímu sem
fyrirmynd. Húðin er strengd yfir beinin, kinnarnar innfallnar, augna-
umgerðirnar virðast komnar beint úr náttúrunni, þótt þær hafi síð-
an verið eitthvað mótaðar, augun opin án þess augasteinar séu sýnd-
ir. Listamaðurinn hefur verið svo skynsamur að halda sig fast að
því formi, sem fyrir honum lá, en hann hefur hresst upp á það, gert
það að listrænu formi. Svipleysið á andlitinu er einkennandi fyrir
hið nána samband við nágrímuna. Þetta er andlit Jóns Eiríkssonar,
markað af löngu lífi og krankleika, en sneytt svip lífsins, sneytt
andríkis- eða hæðnisbrosi um munninn, eins og annars sést svo
oft á brjóstlíkönum frá þessum tíma. „Konferenzráð Erichsen var
meðalmaður á hæð, grannur vexti, magur í andliti, en með lifandi
og kankvís augu“, segir samtímamaður hans árið eftir lát hans.
Ekkert af þessu lífi er í augum brjóstlíkansins. Þetta er mynd af
dauðum manni. Aftur á móti er mikið af þeirri alvöru, sem á að
hafa verið einkenni Jóns Eiríkssonar: „Maður, sem með þýðri fram-
komu, vinhlýju, lærdómi og trúu minni var sérlega þægilegur og
fræðandi í samkvæmi (þar sem hann þó mjög sjaldan kom vegna
þeirra mörgu og fjölþættu starfa, sem á hann hlóðust)". Hann hef-