Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1973, Side 131

PUNKTAR UM HRAUNÞÚFUKLAUSTUR
131
hversu geysierfitt hafi verið að lifa þarna fram frá, og berum orðum
segir hann, að óhugsandi sé að þar hefði haldizt byggð svo hundr-
uðum ára skipti. Ég er því í hæsta máta sammála.
5.1. En víkjum þá að mannaminjunum, rústunum 1 Hraunþúfu-
klaustri. Þær eru þó staðreynd. Jarðabókahöfundarnir hafa eftir
Skagfirðingum, að þarna sjái til girðinga og tóftaleifa „mikillra",
svo sem þar hefði stórbýli verið, 2.0. Þetta hafa svo margir haft
eftir og það alveg fram á þennan dag, að rústirnar séu „miklar“.
Það er ekki rétt. Þær eru ekki miklar, eins og hver maður sér, sem
eitthvað þekkir til íslenzkra rústa, þar sem menn hafa sýslað eitt-
hvað fyrir löngu. En hitt er rétt, að þær miklast manni gjarnan
þegar maður veit hvernig þær eru í sveit settar í landinu. Maður
undrast, að þó þetta miklar mannaminjar skuli vera á slíkum stað.
Daniel Bruun var gæddur miklu skynsamlegu viti og uppdráttur
hans er eins góður og efni standa framast til. Hann taldi hugsan-
legt, að stærsta rústin gæti verið kirkjutóft og jafnvel má skilja,
að einhverjir Skagfirðingar hafi sagt honum að svo væri talið, 2.3.
Margeir er ekki frá því, að þarna hafi verið kirkja, en fullyrðir
ekkert. Fróðlegt er að sjá, að Bruun hefur séð sig um hönd í þessu
efni. Hann ferðaðist enn 13 ár um ísland eftir að hann kom í Hraun-
þúfuklaustur, og á þeim tíma hefur honum vaxið reynsla og dóm-
greind til að kasta sennilegu mati á mannaminjar án graftar. 1
seinni útgáfunni af Fortidsminder og Nutidshjem segir hann, að
þessi rúst sé bersýnilega stekkur eða rétt, en vísar kirkjuskýring-
unni á bug, sbr. 2.5. Það er líka alveg óhætt. Það hefur sannarlega
engin kirkja verið í Hraunþúfuklaustri. Það er ákaflega gagnrýnis-
laust að segja, að þarna hafi „bersýnilega" verið kór við kirkju,
eins og Guðbrandur Jónsson gerir í Safni til sögu Islands V, 1926,
bls. 133. En stekkur getur stærsta rústin ekki heldur verið, eins og
Bruun varpar fram, því að frá hvaða bæ ætti sá stekkur að vera,
og ekki lítur hún heldur út fyrir að vera rétt (Skillefold). Þessar
rústir hljóta að vera eftir einhvers konar mannabústaði. En hvers
konar?
5.2. Klaustur hefur þetta ekki verið, eins og sýnt er í mörgum
punktum hér að framan, sjá einkum 4.4. Það er bara nafn eða ör-
nefni, sem síðan hefur orðið til þess að menn fóru að ímynda sér
raunverulegt klaustur þarna og einnig hefur það dregið að sér ýmis
munnmæli með alþekktum þjóðtrúarminnum. Þessar rústir hljóta
að vera á einhvern hátt viðkomandi búskap sauðfjárbænda.