Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Síða 60

62
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Á þessu stig'i máls er tæpast hægt að fara lengra í rökræðum með
eða móti þeirri hugmynd að viðárleifarnar í búri eða eldhúsi séu úr
tveim fornum kirkjum sem staðið hafa í Hólum. Málið gæti skýrst
seinna, þegar tækifæri gæfist til að taka þessi hús ofan lið fyrir lið
og grandskoða hverja einingu. Hvað svo sem því líður, fer það ekki
milli mála, að í húsum þessum eru saman komnar mj ög merkar forn-
viðaleifar, sem varpa nýju og bjai-tara Ijósi á horfna íslenska húsa-
smíð.
Fyrri uppdrættir. Niðurlag.
Árið 1952 var lokið við að reisa nýtt íbúðarhús úr steinsteypu á
hlaðinu rétt sunnan og vestan við gamla torfbæinn í Hólum. Þar
með lauk búsetu í hinum öldnu vistarverum. Tveim árum síðar var
baðstofan rifm en sá hlutinn er eftir stóð notaður sem geymsla. Til
skamms tíma hefur þó eldhúsið verið brúkað til reykinga og búrið
sem sláturgeymsla.
Til er teikning af grunnmynd bæjarins, gerð eftir uppmælingu
Benedikts Tómassonar læknis árið 1934, en unnin að frumkvæði
Anders Sandvigs, þess er stofnaði byggðasafnið í Lillehammer og
hér mun hafa verið á ferð um svipað leyti. Skömmu fyrr eða árið
1930 var suðurhluti baðstofunnar tekinn niður og í skarðið byggt
lítið timburhús hornrétt á stefnu baðstofunnar. Á teikningunni sést
að bærinn hefur lítið breyst á þeim rúmum fjórum áratugum, sem
liðnir eru síðan, nema hvað baðstofan hefur verið tekin burtu og
kofi við skemmu styttur. Af þeim húsum sem eftir standa hefur
skemman oftast breytt um hlutverk. 1 tíð Jóns Ólafssonar var hún
að sögn Geirlaugar dóttur hans fyrst notuð sem tað- og hesthús, þá
heyhlaða og loks fjós (56. mynd).
Enn er til teikning af grunnmynd Hóla gerð af Jónasi Rafnar
lækni í samvinnu og samráði við Jón bónda Ólafsson. Hún mun eiga
að sýna bæinn um aldamótin síðustu. Á teikningu Jónasar sést stærð
og lega baðstofunnar áður en henni var breytt 1930. Eins eru horfnar
skonsurnar tvær milli baðstofu annarsvegar og búrs og eldhúss hins-
vegar. Búast má við að þær hafi verið gerðar eins og siður var til,
þegar eldhúsmaskínur fóru að berast út um sveitir landsins uppúr
síðustu aldamótum og eldhús tóku nafn af þeim, kölluð maskínuhús
(55. mynd).
Ekki er Geirlaug húsfreyja í Hólum fyllilega ánægð með þessa
teikningu, telur fjósið vera of stórt á henni og á röngum stað. Hún