Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1991, Síða 31

UM ROKKA
35
hvalveiðimanna sem bækistöðvar höfðu í Álftafirði við Djúp á árunum
1882-1904 hafi urn tíma rekið verslun á Dvergasteini meðfram veiðun-
um.162
Hinn rokkinn sem sagður var skotrokkur, átti upphaflega Margrét Þor-
steinsdóttir (f. 1879), kona Jóakims Pálssonar útgerðarmanns í Hnífsdal, en
rokkurinn er nú í eigu dótturdóttur hennar, Margrétar Snæbjörnsdóttur, til
heimilis í Kópavogi. Er rokkurinn sagður norskur.163 Nefna má að höfund-
ur færði í tal við Jóhönnu Kristjánsdóttur á Kirkjubóli í Bjarnardal í Ön-
undarfirði (f. 1908), hvort hún kannaðist við skotrokka. Kvaðst Jóhanna á
yngri árum lrafa heyrt gamlar konur nefna þá, en aldrei sá hún neinn
slíkan. Taldi hún helst að þeir hefðu verið innfluttir.164
Loks er að geta þess að spunarokkar með hliðarlrjóli voru nefndir
vanrbarokkar undir Eyjafjöllunr, en heitið, óstaðsett, kom eixrnig fram í
svari eins heimildarmaxrna Þjóðháttadeildar Þjóðmiirjasafns íslands svo
senr fyrr var getið.165 í Byggðasafiri Rangæinga í Skógunr er varðveitt rokk-
lrjól af vambarokki; er það af þeirri gerð sem nefird hefur verið borðhjól,
en það er trékriirgla skoriir úr lreilli fjöl, stundum skreytt með gagirskurði
eða útskurði.166 Er borðhjól þetta af rokki smíðuðum af Jóiri Jónssyiri í
Hamragörðum (f. 1781, d. 1868), og á það letrað ártalið 1836 og fangamark
(eignarmark) konu hans, K E D A, þ.e. Katríir Einarsdóttir á [rokkimr] (20.
mynd).167 Rokkuriinr komst síðar í eigu Sigríðar Einarsdóttur í Varmahlíð
(f. 1812, d. 1876), en lrjólið var að lokum lraft á spólurokk.168
Lokaorð
Eiirs og fram lrefur komið mun lrjólrokkspuni ekki lrafa tíðkast lrér á
lairdi fyrr eir á 18. öld, en könnunin leiddi í ljós að þótt handknúnir rokkar
með hliðarlrjóli en án snælduumbúnings, skotrokkar, hafi á þeim tíma flust
imr í tengslum við vefsmiðjur, varð notkun þeirra aldrei almenn. Svo varð
raunar ekki lreldur um fótknúxru rokkaira með hliðarhjóli og snælduum-
búnaði senr irefxrdir voru skotrokkar á 19. öld og síðar, heldur urðu fót-
stignir rokkar með snælduumbúiriirgi ofan við rokkhjólið, svoirefirdir
standrokkar, nær allsráðandi.
Engir skotrokkar af fyrri gerðiinri lrafa varðveist lrér á lairdi svo vitað
sé, og höfundur lrefur aðeiirs lraft spunrir af tuttugu eða tuttugu og tveim-
ur varðveittunr spuirarokkum með hliðarhjólum - þar af rauirar tveimur
sem ekki lrafa verið í írotkuir lrér - og auk þess lrjóli af eiirum. Heldur
myirda skotrokkar því fáliðaðair flokk miðað við þamr fjölda af eldri og
yngri standrokkum sem til mun vera bæði í söfnum og meðal alnrennmgs.
Ljóst virðist að af þessum fáu skotrokkum eru rokkarnir tveir frá Húsafelli
og Loftsstöðum, anxrar íslenskur, hiinr líklega norskur, elstir þeirra sem