Lögberg-Heimskringla - 25.01.1980, Blaðsíða 6

Lögberg-Heimskringla, föstudagur 25. janúar, 1980
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
♦
HALLDÓR LAXNESS
BREKKUKOTS
ANNÁLL
HELGAFELL
1957
1
X
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
:
♦
:
:
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦»♦♦♦♦♦♦♦♦♦«♦♦»«♦♦♦♦«*
Hvað hefur komið fyrir? sagði ég.
Ekki neitt, sagði hann. Það er gamla æfintýrið, þú ætlað-
ir að ná valdi á heiminum og fórst í læríng til töframanns.
Hann hefur kent þér tvær, þrjár þulur. Einn morgun biður
hann þig að sækja vatn og fylla dyratunnuna meðan hann sé
úti að biðjast beinínga. Það er löðurmannlegt starf að sækja
vatn og þu kýst heldur að fara með þulu. Þú hefur yfir
Þulu Eitt, og fatan fer sjálfkrafa á stað útí brunn. En þeg-
ar þú sérð að hún ætlar að halda áfram að sækja meira
vatn eftir að tunnan er full, þá ferðu með þulu númer tvö
til að stöðva hana; en það verður til þess eins að fatan hrað-
ar sér enn meira og fyllir húsið. I skelfíngu þinni ferðu með
þriðju þulu, og þá fyrst tekur nú steininn úr. Bráðum sökk-
ur landið. Og áfram heldur fatan.
En hvað er orðið af töframanninum sjá'fum? spurði ég.
Hann situr hokinn á tröppum einhversstaðar niðrí bæ og
réttir út höndina og vindurinn næðir gegnum rifurnar á
görmunum hans. Töframaðurinn er nefnilega sá sem lætur
vinnfnginn kjuran.
ÞRÍTUGASTl OG FlMTl KAPÍTUU
Slaufan.
Seinnipartinn, daginn sem hann kom heim, segir hann svo
við mig: Farðu heim og skveraðu þig af, því ég ætla að fara
me9 þig í veislu á hótel de la Gvendur í kvöld.
Það var flángt verslunarhús fornt; gamlir menn kendu
það oft við kaupmann með gyðínglegu ættarnafni sem híng-
að kom úr Slésvík eða Holsetalandi á lyrri öldinni. Búðin
var í þremur deildumj fyrsta deild: matur, sem þá var
fárið að kalla nýlenduvöru eftir þefmiklum efnum úr fjar-
lægum heimsálfum/ svo sem pipar, kanel og negulnögl-
um; þar næst álnavörubúð eða krambúð, þar stóð orðið
„Gudmundsensbúð“ málað með svörtu á fúaspýtu yfir dyr-
unum; og loks var Snafsinn, svo kallaður með lágþýsku orði
sem danir höfðu komið inn hér á landi, það er að segja
brennivínið. Matur og snafs höfðu áður verið saman í deild,
uns mönnum jókust svo auraráð af auknum fiskidrætti að
áflogagikkir og sýngjandi drykkjumenn settust að í búðar-
dyrunum og vörnuðu matkaupandi kvenmönnum inngaungu;
þá var brennivínið flutt í hinn endann til að kaupa matnum
frið.
Kaupmannsíbúðin var uppá lofti, fjórar eða fimin stáss-
stofur hver innaraf annarri þeim megin í húsinu sem vissi að
strætinu. En gólfið var ekki hljóðheldara en svo að háreysti
og saungur þeirra niðri barst í gegn.
Eftir venju í þessum gömlu kaupmannshúsum var heldur
Iágt undir loft í stofunum. í hvítmáluðum gluggakistum stóðu
leirpottar með illgresi úr hitabeltinu svosem pelargóníu og
fúxíu; leirpottarnir stóðu oní fægðum koparkötlum, og VaT
um katlana hnýtt grænum borðum í þesskonar lykkju sem
á lágþýsku heitir slaufa.
í þessu húsi var semsé bundin slaufa á alla skapaða hluti.
Gluggatjöldin voru bundin upp í tröllslega slaufu að ofan
°g haldið saman með smáum silkislaufum að neðan. Á ská
yfir bakið á sófanum var bundið breiðum silkiborða með
slaufu á stærð við nautskrof, og það mátti vara sig á að
halla sér aftur, því þá stóð þessi gífurlegi slaufuhnútur útí
bakið á manni. Postulínshundarnir höfðu slaufu. Það var
slaufa á brauðbakkanum og á kolakörfunni. Á búri kanarí-
fuglanna var blá silkislaufa. Kötturinn kom inn með stýrið
uppí loftið og steig varkárlega í fæturna einsog logandi
blettir leyndust í gólfinu, líklegir til að brenna hann í gáng-
þófana; einnig kisa var með bláa slaufu um hálsinn, vand-
lega bundna: í þessu húsi bar kötturinn sama einkennisbún-
íng og kanarífuglinn. Svona slaufur voru víst siður hjá grónu
fólki hvar sem var í danska konúngsríkinu um þær mundir,
hvaðan sem þær kunna að vera runnar í upphafi.
Nú var ég sumsé búinn að reka augun í allar slaufur húss-
ins; en hvað var fleira?
Ég held að það sem þessu næst vakti athygli mína hafi
verið roskna fólkið í þessu skylduliði, einkum hinar öldruðu
konur, sumar forgamlar. í þeim var lifandi komið það sam-
krull stórbænda og smákaupmanna sem mun hafa verið að-
al heldra fólks í tilvonandi höfuðstað landsins á minni æsku-
tíð. Utlendíngar hafa nú fyrir skemstu skrifað í blöðin að
þessi sami höfuðstaður sé bærinn þar sem stórkaupmenn eru
með smákaupmannasmekk; eftilvill hefði verið ekki fjarri
lagi að segja að á minni uppvaxtartíð háfi stórbændum þótt
fallegt það sem smákaupmönnum er vant að líka, og smá-
kaupmönnum það sem stórbændum líkar. Það var’eitt fyrir
sig merkilegt að þessar rammíslensku konur, uppáfærðar í
peysuföt, höfðu ákaflega dönskuskotið túngutak, og mér
heyrðust sumar blátt áfram ræðast við á þessari lágþýsku
kaupmannamállýsku sem er ólíkari íslensku en aðrar túngur
sem vér þekkjum. Og þegar þær töluðu íslensku skrolluðu
þser alt hvað þær máttu einsog gert er í Norðurþýskalandi
Og Danmörku, skrolluðu af tilfinníngu og mér Iiggur við að
segja nautn; eftilvill liggur eðlismunur á íslenskri menníngu
nú og þá ekki hvað síst í því að venjist úngt nútímafólk á
kokerr af slysni, leitar það læknis til að fá errið flutt frammá
túngubroddinn. Hinsvegar var ekkert í fari þessara rosknu
hefðarkvenda sem bæri vott um danska mildi, léttleik eða
gamansemi.
Frúr þessar og bændur þeirra, bókarar, embættismcnn eða
aðrir yfirkontóristar, menn sem eru með öllu máðir úr minni
mínu, þetta fólk heyrði til kvenleggs ýngra Gúðmúnsens.
en úr karlsift var ekki annar nær en faðir hans hann Jón
gamli Guðmundsson sjálfur, stofnandi Búðarinnar. Hann var
nú reyndar bráðum hættur að bleyta smjörið, hnýttur, bog-
inn og skininn, og gekk við staf í húsum inni; andlitinu á
honum var helst að líkja við myndanir í fjallsufsum; kanski
væri næst sanni að líkja svona körlum við hrikaleg skÚT-
goð, enda hefst oft á þeim átrúnaður; spillir þá ekki ef þeir
eiga skipastól meiri en aðrir menn. Ég hef þó aungva ástæðu
til þess að efast um að Jón gamli Guðmundsson hafi verið
eins stórgáfaður og hann var talinn; að minstakosti hefur
hann eflaust verið gáfaður á þann hátt sem brennivínskaup-
menn eru ævinlega í samanburði við kaupunauta sína.
Hann var æskaður af Miðnesi, einu snauðasta sjóplássi á
Suðurnesjum. Á hans dögum átti bersnauður maður í ver-
stöð á íslandi ekki annars úrkosti, ef hann vildi verða rí.kur,
en draga við sig í mat uns hélt við sveltu fullkominni, og
verja því sem sparaðist til að kaupa brennivín og selja fé-
lögum sínum í landlegum við þúsundi fyrir hundraðið. Yfir
dyrum miðbúðarinnar í þessu forna danska verslunarhúsi
hékk einsog fyr var ritað lítil fúin fjöl enn í dag, hin sama
sem Jón karlinn Guðmundsson hafði látið gera yfir dyrum
á torfkofa í verstöð suðurmeð sjó, þegar hófst sá kapítuli í
verslunarsögu hans sem næst kemur á eftir því að skeinkja
lagsmönnum sínum brennivín uppúr skrínu: það vottaði
stórhug hans að-hann skyldi fyrir öndverðu mála orðið ,,Gud-
mundsensbúð“ fyrir ofan dyrnar hjá sér. Þó hafði gúðmún-
sensnafnið aldrei orðið fast við hann sjálfan.
Hvur er nú þessi únglíngsskjáta, sagði kallinn við sonar-
dóttur sína og rak í mig stafinn sinn þegar hann hafði hreytt
einhverjum hálfkæríngi í kveðjustað í foinan innanbúðar-
mann sinn Garðar Hólm.
Afi minn, það er hann Alfgrímur stúdent, sagði lilla
fröken Gúðmúnsen; hún var með rauða díla ofaná háls og
svitadögg á nefbroddinum og ekki laus við að súpa hveljur.
Asgrímur? sagði kallinn. Hvaða fólk er það?
Það er uppeldissonur hans Björns í Brekkukoti.
GUDMUNDUR WILFRED
FINNSSON
On December 16,1979 at the
Grace Hospital, Mr. Gudmun-
dur Wilfred Finnsson, aged 81
years, beloved husband of
Clara of 811 School Road, for-
merly of Beverley Street,
Winnipeg.
Mr. Finnsson was born May
4,1898 in Selkirk, Man., where
he spent his early years. He
was an ardent outdoorsman,
and excellent marksman; he
had been a charter member of
the Winnipeg Rifle Club. He
represented Manitoba in the
1967 Winter Games.
Besides his wife Clara, he
leaves to moum his passing;
three grandchildren, Bever-
ley Afifi, Allyson Smart, and
Robert Brown; his son-in-law,
James Brown of Winnipeg;
two great-grandsons, Jamie
and Tarek Afifi; sister-in-law
and brother-in-law, June and
Fred Corrigal; brothers-in-
law and sisters-in-law, John
and Edith Ingimundson, Alex
and Phyllis Ingimundson, and
Frank and Gwen Ingimund-
son; sisters-in-law, Runa In-
gimundson, Bina Ingimund-
s‘on, and Eunice
Ingimundson; and many
nieces and nephews.
If friends so desire, dona-
tions may be made to the
Canadian Cancer Society,
Manitoba Division, 202-960
Portage Ave., Winnipeg in
lieu of flowers.
Bardal Funeral Home in
care of arrangements, 774-
7474.
JOHN THORKELSON
On January 12, 1980, at the
Betel Home, Selkirk, John
Thorkelson, aged 85 years.
Mr. Thorkelson was bom in
Olafsvik, Iceland and farmed
at Hayland, Manitoba for
many years. He served dur-
ing the First World War in the
Canadian Army.
He is survived by ‘a sister
Mrs. Laura Anderson, and
many nephews and nieces.
Mr. Thorkelson was prede-
ceased by a sister, Bjomdis
Solvason; and a brother Lud-
vig Sigurdson.
Funeral services will be
held 11:00 a.m. Wednesday,
January 16, at the Bardal
Funeral Home, Sherbrook at
WiIIiam. Dr. P. M. Petursson
will officiate. Interment in
Brooksíde Cemetery. Friends
may call at the Bardal Chap-
el, 7:00 to 9:00 p.m., Tuesday
evening. Parking at the rear.
Bardal Funerai Home in
care of arrangements, 774-
7474.
GLADYS HORVATH
On Thursday, January 10,
1980 at the Hunter Memorial
Hospital. Teulon, Manitoba,
Mrs. Gladys Horvath, aged 56
years, dearly beloved wife of
Louis Horvath of Hnausa,
Manitoba.
Gladys who had lived in the
Hnausa district all her life,
was predeceased by her
parents Mr. and Mrs. Sigur-
geir Stefanson; her brother
John; and her first husband
Chris O’NeilI; and leaves to
moum her passing besides
her husband, two sons Leslie
O’NeiIl and wife Sharon of
Selkirk, Clifford O’Neill and
wife Jackie in Alberta; her
brother Stefan Stefanson of
Hnausa; and four grandchil-
dren.
The Gilbart Funeral Home,
Selkirk, in care of arrange-
ments.
In lieu of flowers friends
wishing may contribute in her
memory to the Memorial
Fund of the Riverton-Hnausa
Church.