Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1885, Blaðsíða 62

63
starf hugans, þegar andi mannsins eins og talar við
sjálfan sig um sjálfan sig.
Með þessum tvenns konar fyrirvara ætlast jeg til
að það sé lesið, sem á eptir kemur. Skal þeirri athuga-
semd við bætt, að, þótt undarlegt sé, hvort sem litið er
til þess, hversu íslenzkan er auðugt mál, eða hins, hve
íslendingar eru vel gefnir í andlegan máta, þá er varla
teljandi, hvað ritað hefir verið á fslenzku hugsunarfræð-
islegs efnis; verður því að virða það á hægra veg, þó
bæði komi nýgjörvingar fyrir og jafnvel séu notuð út-
lend orð um þær hugmyndir, sem fslenzkan er til þessa
ekki búin að tileinka sér. Eins og nærri má geta, hefir
þvf verið fylgt, sem aðrir hafa ritað um sama efni,
svo sem Kant, Hegel og sér f lagi Aristoteles, er
bæði er langljósastur, og afskiptalaus af öllu, nema
hinni hreinu hugsun og hennar innra lögmáli. I.ætur
hann allajafna hugmyndirnar sjálfar eigast við og reyna
hver betur hefir, en skakkar ekki leikinn fyr en við-
skiptin (dialektik) fara að verða tómt orðakapp og hót-
fyndni (eristik). Honum var full alvara með sannleik-
ann, enda var hann f því efni svo fundvís, að tveir af-
bragðsmenn, sinn á hvorum tfma, og hvor í sinni röð,
Alexander mikli og Dante, kölluðu hann „meistara
hinna spöku“.
Með ásettu ráði eru rúm og tfmi valin fyrir um-
talsefni, bæði sökum þess, að þessar frumsagnir (kate-
góríur) þekkja allir, eða þykjast þekkja, og svo hins,
að þær grfpa bæði yfirhið andlega og hið veraldlega,
aðgreining, sem öllum mönnum er töm, þótt hún sé
fjarri þvf að vera hugsunarrétt, með því bæði er andi
í veröldinni og veröld í andanum.
Verandin (to ov, das Seyn) — jeg segi „ver-
andin“ eins og „kveðandin,, — er bundin við tvö höf-