Eimreiðin - 01.01.1898, Side 46

46
miklu fjölmennara. Það er ekki einungis það, að hverju sálar-
ástandi er lýst með þeirri gætni, sem hver menntuð kona hefur
mætur á, en það er einkum hún, sem hann lýsir, hennar máli,
sem hann talar. Eins og svo má að orði kveða, að mæla megi
æðri-menntun hverrar þjóðar á því, hve mörg forte-píanó leikið er
á í landinu, þannig má og mæla æðri ábyrgðartilfinningu þjóð-
anna á því, hvernig konunum líður á heimilunum.
I hans rólegu, óskeikulu myndum frá dögum afa vorra, for-
eldra vorra og sjálfra vor, allt til síðustu tíma, er mælikvarðinn
lagður upp í hendurnar á oss; en vjer verðum að nota hann
sjálfir; hann segir að eins frá.
A dögum afa vorra var Noregur dálítið, þægilegt skrifstofuríki;
voru þar háværir skipstjórar, feitir klerkar, allt-gleypandi lögfræð-
ingar, sjóliðsforingjar, er fundu til sxn, svo sem væru þeir aðals-
menn, dómarar og amtmenn með smákóngatilfinningum. Niðri á
sjómannaheimilunum og upp í stórbubbasveitunum vóru heimilis-
feðurnir af guðs náð nokkurs konar ættjöfrar. Svo fengum vjer
dálitla stjórnfrelsisbót kringum 1840; en kringum 1860 varð hún
fyrst hættuleg fyrir »hið veranda«; svo færðust skjótt afleiðingar
hennar inn á svæði þjóðfjelagsskipunarinnar. Þegar svo bókmennt-
irnar lögðu hönd á verkið og hjálpuðu stjórnarbaráttunni og undir-
bjuggu hana með því, að draga úr þröngsýninu og rýmka sjón-
deildai'hringinn í allar áttir.......það var ekki neitt smáræðis
hreggviðri, sem þá dundi yfir; menn voru gerðir rækir úr fjelags-
lífinu, ausnir hrópi og rógi, en yfir öllu saman svifu stói'mæla-
strokur kirkjunnar! Og var það nokkur furða? Allir þessir menn
voru sem sje rifnir upp úr óbifandi trú, þeirri trú, að »hið ver-
anda« b'æði í stjórnarfari og þjóðfjelagsskipun hvildi á bjargföstum
biflíugrunni. Meðan þessi viðureign var enn sem allra svæsnust, fór
Jonas Lie með allra mesta sakleysissvip á bak við hina og inn í
húsin. Hann var svo sem ekki að segja neinum frá því, hvaða
eiándi hann ætti þangað. En hann kom út aptur með siði og
hugsunarhátt frá gullöld »hins veranda«. Það voru ekki lökustu
heimilin, sem hann sótti þetta til, það voru beztu heimilin. Og
þegar vjer fengum að sjá, hvað það var, sögðum vjer ósjálfrátt:
»En er þetta nokkuð, sem vert sje að varðveita?« Og rjett á
eptir bættum vjer við: »Jú, — sumt er óneitanlega þó nokkurs
virði og því verðum vjer að reyna að bjarga.«
Þetta er sá heiður, sem lýsingum hans ber.