Alþýðublaðið - 27.06.1964, Blaðsíða 8

L.ISTAHÁTÍÐ er lokið. í fyrsta
sinni hefur kvikmyndagerð opin-
berlega verið talin til listgreina á
íslandi. Þann skilning hlýtur að
mega leggja í þá ráðstöfun að sýna
að lokum hátíðarinnar, en þó inn
an ramma hennar, íslenzka kvik-
mynd, svo og aöra, sem hlotið hef-
ur hin mikilvægustu verðlaun
manna, sem eru áratugum á undan
okkur í skilningi á kvikmynda-
gerð.
Þessi atburður ér mikilvægur og
merkilegur áfangi í listasögu okk-
ar í eðli sínu, ef ekki á annan hátt.
Kvikmyndagerð á ekki langa
þróunarsögu að baki, svo sem er
um bókmenntir, málaralist o. s.
frv. Hún er afsprengi tuttugustu
aldarinnar framar öðrum listum —
ef við eigum þá að vera sammála'
um að nefna list, þegar við ræð-
um kvikmyndir.
Okkúr er það eiginlegt að öðl-
ast seint og illa nýjan skilning á
gamalgrónum hugtökum. í hugum
þessarar þjóðar, sem alizt hefur tví
mælalaust upp við þann skilning
á kvikmyndum, að þær séu og eigi
að vera skemmtitæki fyrir fjöld-
ann, sem ekki veiti annað en and-
artaks ánægjukennd, skilji ekki
annað eftir í sálinni en nokkurs-
konar matarást á fyrirbærinu, er
kvikmyndin enn fjarri því að hafa
öðlast þegnrétt sem listgrein.
Vissulega hafa staðið harðar
deilur með öðrum þjóðum um list-
gildi kvikmynda, bent hefur verið
á annmarka framleiðslunnar, auðg-
unarsjónarmið framleiðendanna,
verksmiðjuvinnubrögðin, en það
hafa þessar umræður átt sam-
merkt með öðrum líkum gegnum
aldirnar, að ýmsir þeir, sem hæst
hafa hrópað um léttvægi kvik-
myndagerðar, hafa takmarkaðan
skilning liaft á því starfi og grund
vallarlögmálum þess, auk þess,
sem þeir hafa sýnt furðulega af-
neitun við að gera far um
að kynna sér það, sem bezt hefur
verið gert og hlotið hefur viður-
kenningu þeirra, sem vísari hafa
verið.
Kvikmyndagerð, afsprengi tækni
aldarinnar, er flókið fyrirbæri,
sem ekki verður afgreitt með fá-
um orðum, svo að fólk skilji það
til nokkurrar hlítar. Þessum dag-
blaðsþætti er ekki heldur ætlað
neitt slíkt hlutverk, en aðeins að
benda á nokkur atriði, sem varða
bátt kvikmyndarinnar á lífi nú-
tímafólks.
Sagt er: Öll mikil list er ein-
föld. Slíkt er reginfirra og blekk-
ing. Á yfirborðslegan hátt getur
hinn næmi einstaklingur öðlast
vissa fullnægju við athugun sér-
hvers þess verks, sem höfðar til
eiginda hans sjálfs, án þess að þar
sé um að ræða verk, sem hefur
sammannlegt gildi — öll mikil
list er sammánnleg, hefur alþjóð-
legt gildi, -er byggð upp af mörg-
um þáttum, þar sem fegurðin er
einn, snjöll hugsun er annar, rök-
rétt samhengi er hinn þriðji, verk-
tækni er hinn fjórði, hlutlægt og
hugíægt helzt í hendur í fullkomnu
samræmi.
Getur kvikmyndin fullnægt slík-
um skilyrðum?
Áður en lengra er haldið skul
um við gera okkur með nokkrum
orðum grein fyrir veröldinni í dag
Sú veröld, sem við þekkjum í
dag, er aðeins að einu leyti sú,
sem var fyrir tilkomu kvikmynd-
arinnar, fyrir tilkomu tveggja
heimsstyrjalda, fyrir tilkomu tækni
byltingar. Ytra form hennar er lítt
breytt, fegurð náttúrunnar óbreytt,
fegurð himins, hafs og moldar.
Allt annað hefur í raun og veru
tekið stökkbreytingum, þó ef til
vill fyrst og fremst hugræn við-
brögð mannsins við véröld sinni_
umheiminum, sem aftur eru afleið
ing af endurskipulagningu þjóðfé-
laganna.
Eitt helzta einkenní þeirrar end-
urskipulagningar er það, að heild-
irnar innan þjóðfélagsins verða sí-
fellt st'ærri, bændaþjóðfélög breyt
ast í borgaþjóðfélög. Með tilkomu
slíkra þjóðfélaga verða líka til fjöl
miðlunartækin, blöð, útvarp, kvik
myndir og nú síðast sjónvarp.
Segja má, að þessi þróun hafi
haft í för með sér þróun í lífi ein-
staklinganna, sem í fljótu bragði
virðist stangast á, en gerir ekki,
ef nánar er að gáð.
Alkunn er sú staðreynd, að
hvergi verður einstaklingurinn
meir einmana en í borgum, hvergi
er honum liættara við smæðar-
veiklun, hvergi kemst hann nær
því að glata andlegu sjálfstæði
sínu frammi fyrir þrúgandi valdi
þeirra aðstæðna, sem myndast hafa
eða hann telur hafa myndast.
Hitt er líka jafn ljóst; stétta-
munur hefur minnkað stórkost-
lega, einstaklingurinn hefur feng-
ið meira vald í hendur í gegnum
stéttafélög, stjórnmálahópa o. s.
frv. Klerkar, atvinnurekendur, ver
aldlegt vald sýslumanna og ann-
arra embættismanna er ekki leng-
ur eins nálægt og ógnandi og fyrr.
Þetta hefur svo meðal annars aft
ur haft það í för með sér, að
spurningin um valdið er meira um
deild en fyrr. Menn hafa lært að
efast. Menn hafa lært að tortryggja
valdið og láta það opinberlega í
Ijósi.
í því sambandi þarf aðeins að
minna á samband foreldra og
barna, kennara og nemenda, verka
manna og vinnuveitenda o. s. frv.
ITALÍA: Ævli
Og enn verðum við að bæta við:
Þegar slíkar breytingar verða á
því, sem menn álíta skyldur við
þjóðfélagið, þegar slíkar breyting-
ar verða á allri þjóðfélagslegri og
einstaklingslegri viðmiðun, hlýtur
að koma að því, að liugmyndir
manna um mikilvægi alls sem er
breytist, gildishugmyndir breytast
í grundvallaratriðum. Sú bylting,
sem af hlýzt veldur upplausn og
niðurrifi fyrst í stað, menn grein
ir á um markmið og leiðir. Þjóð-
félagið verður sjálfu sér sundur-
þykkt, menning þess verður ósam-
stæð, frumstæð í ytri formum, unz
aftur fæst jafnvægi — eða allt
hrynur í rúst.
Um þetta allt er ísland hið sjálf-
sagðasta dæmi.
Veröld tuttugustu aldarinnar
samansiendur af þjóðfélögum, sem
eru hvert af öðru að vakna til
byltingar ,á sviðum þjóðfélagslegr-
ar skipulagningar og einstaklings-
viðhorfa.
Jafnframt hafa þjóðir. heims
flutzt svo miklu nær hver annarri
BANDARl'KfiN: Elmer Gantry
(Richard Brooks)
g 27. júní 1964 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ
EFTIR HÖGNA EGILSSON