Alþýðublaðið - 29.10.1965, Blaðsíða 8

i |
i;
í;
i
L
>
}
i
i
í
i
I
'f
I
i
i
•i
i
Leikfélag Reykjavíkur:
SJÓLEIÐIN TIL BAGDAD
Leikrit í þremur þáttum
eftir Jökul Jakobsson
Leikmynd: Steinþór Sigurðsson
Tónlist: Jón Nordal
Leikstjóri: Sveinn Einarsson
SJÓLEIÐIN TIL BAGDAD eftir
Jökul Jakobsson gerist í sama
hverfi og Hart í bak fyrrum, lík-
legast sömu götunni einhvers
staðar í Vesturbænum. Landa-
fræði leikjanna skiptir nú líklega
minnstu. En fólkið í nýja leiknum
er auðsjáanlega nákomið því í
hinum fyrri og í sögum Jökuls.
Öldungurinn Gestur Pálsson er til
að mynda einhvers konar aígang-
ur af fyrri körlum Jökuls, Anan-
íasi í Gullbrúðkaupi og Jónatan
í Hart í bak, og orðinn æðihrum-
ur eins og von er tií. Signý er
systir Árdísar í Hart í bak og
Gunnu í skáldsögunni Dyr standa
opnar; þetta eru allt tilbrigði
einnar og sömu kvenlýsingar. Og
þeir Halldór og Eiríkur halda á-
fram og ljúka í bili lýsingu stráks-
ins Láka sem hann nefndist í
Hart í bak og hingað til hefur
verið í sjónarmiðju í flestum
verkum Jökuls. — Jökull Jakobs-
son fæst jafnan við svipuð skáld-
skaparefni, miðar staðfastlega að
fullgildri skáldsköpun þeirra;
Sjóleiðin til Bagdad er honum nýr
áfangi á þeirri braut. Einhverjum
kann að þykja þetta einhæfni. En
einhæfnin er styrkur Jökuls hing-
að til og sýnir staðfestu hans,
þróunin sem fylgja má um verk
hans með vaxandi valdi og skiln-
ingi viðfangsefnanna einatt for-
vitnilegri til þessa en verkin sjálf.
Og nú hefur hann náð miklu full-
komnari tökum á efnivið sínum
en oftast áður, miklu meira valdi
á listformi leikhússins. Sjóleiðin
til Bagdad sýnir ótvírætt fram á
það sem Hart í bak sannaði ekki
öllum: að upp er kominn meðal
vor leikritaskáld sem mikils má
vænta sér af með fullum myndug-
leik hans í leikhúsinu. Hart í bak
var reyndar ekki tómur happ-
drættisvinningur.
★ SIGRAÐUR LAKI.
SIGNÝ.
Strákurinn Láki hefur sem sagt
hingað til verið aðal-viðfangsefni
Jökuls Jakobssonar í ýmsum út-
gáfum. Nú bregður svo við að
þessari mannlýsingu virðist lokið
og niðurstöður látnar uppi í mynd
þeirra Eiríks og Halldórs, sem
þeir fara með Helgi Skúlason og
Steindór Hjörleifsson í Sjóleið-
inni til Bagdad. Þetta eru hvort
tveggja lokaðar, afmarkaðar
manngerðir, heillegar og sam-
kvæmar sér innan leiksins;
sá tvískinnungur sem ein-
att hefur lamað þessa persónu í
meðförum Jökuls virðist yfirunn-
inn við tvískiptingu hennar. í
stað Láka er Signý nú komin í
sjónarmiðju; leikurinn hverfist
allur um þessa kvenlýsingu. Einn-
ig hún, og leikurinn allur, nýtur
sigursins yfir Láka;nú gætir ekki
lengur þess stílklofnings sem með
köflum dró máttinn úr Hart í
bak, tvískinnungs draums og
virkileika sem klauf og lamaði
persónur Jökuls þar. Hér lánast
honum fyrsta sinn samspuni í-
myndunar og raunveru í persónu-
sköpun sinni; hvort tveggja á sér
eðlilega fótfestu í þeim veruleik
sem leikurinn lýsir. Og þetta er
tvímælalaust markverðasti áfang-
inn hingað til í leikritun Jökuls
Jakobssonar. En undarlegt er
það að höfundurinn virðist ekki
sjálfur gera sér meira en svo
Ijósa grein fyrir raunverulegri
stöðu jSignýjar í leiknum. Einfalt
dæmi jþess er formáli leiksins um
örlögip sem óneitanlega virðist
utang^rna í munni Halldórs, þrátt
fyrir jprýðilega framsögn Stein-
dórs íljörleifssonar, en hefði, að
breyttti breytánda, sómt sér mæta
vel af vörum Signýjar. Eða jafn-
vel móður hennar sem er skop-
færð skuggamynd Signýjar og ör-
laga hennar, steingerving, af-
skræming þeirra — en í sömu
náttúrlegu afstöðu til Signýjar
sjálfrar og skuggi hennar á
veggnum. Signý er hin eina sem
liíir örlög í þessum leik. En hlut-
verkið er furðu dræmt og hikandi
skrifað; konunni er lýst, útlínur
hennar dregnar, staða hennar skil-
greind; en síðan er eins og höf-
undur megni ekki að auka mynd
hennar lífi, leggja henni lifandi
mál á tungu, sanna hana þeirri
sönnun sem ein dugir á sviðinu.
Þessi óskýrleiki hygg ég að sé
veigamesti ágallinn á Sjóleiðinni
til Bagdad og komi æ betur í ljós
við nánari skoðun verksins. Og
Guðrún Ásmundsdóttir sem fór
mjög fallega og smekkvíslega með
hlutverk Signýjar megnaði ekki
að yfirvinna hann á eigin spýtur
sem varla er von — en sem að-
eins það gæti gert úr þessu verki
minnisverðan, verulega markverð-
an skáldskap.
Eins og höfundur skilst nú við
það virðist það með einhverju
móti óútkljáð, ekki nema hálf-
samið, því lýsir ófullnuð staða
Signýjar í þungamiðju leiksins
— og leifarnar af Jónatan í gervi
gamla mannsms sem engin þörf
virðist hér og mundi hverfa í end
anlegri, fullnaðri leikgerð.
★ TSJEKHOV OG
VESTURBLÆRINN.
„Maðurinn vill virkileika. Og það
er eins og ólánið sé eini virki-
leikinn.” Þetta eru lykilorð að
Sjóleiðinni til Bagdad, lýrisk
heimspeki verksins í hnotskurn.
Hún á mjög augljóslega rætur að
rekja til Antons Tsjekhovs eins og
að sínu leyti sú orðræðuaðferð
sem Jökull er að ná valdi á í þess
um leik þar sem samræðunni er
fremur ætlað að miðla hugblæ
en lýsa framvindu, sá samspuni
óhöndlanlegs draums og ólán-
legs veruleika sem hann leitast
við að staðhæfa á sviðinu.
Það þarf einurð til að ganga í
skóla með þessum h.ætti. Sjóleiðin
til Bagdad ber því vitni að ein-
urðarleysi bagar ekki Jökul; hann
hefur hagnýtt sér skólalærdóminn
vel. Hér nýtur hann miklu meiri
sviðskunnáttu en fyrr, staðbetri
leikhúsþekkingar; og hér er stíll
hans að sama skapi fágaðri og
fjölbreyttari. Fyrirmynd Tsjek-
hovs virðist greiða honum leiðina
að sínum eigin upprunalega efni-
við, hjálpa honum að afmá agn-
úa og grófgerð sem áður spilltu
verki hans, leiða honum hans eig-
ið fólk fyrir sjónir í skírari birtu
en áður. En kjarninn í verki hans
er hans eiginn og óháður lærdómi
og fyrirmynd svo sem væntanlega
mun koma betur í ljós með fyllra
valdi hans á þeim stíl sem hér er
enn í deighi og mótun. Þegar fyr-
irmynd Tsjekhovs verður horfin
frá verki Jökuls munu eiginleg
áhrif hans koma í Ijós.
★ FRUMRAUNIR.
FYRIRHEIT.
Engum getum skal ég leiða að
því hve mikinn þátt Sveinn Ein-
arsson leikstjórl muni eiga í end-
anlegri mynd Sjóleiðarinnar til
Bagdad. En sýnilegt er það að
Inga Þórffari
Helgi Skúlason og Valgerffur Dan.
8 29. okt. 1965 ~ ALÞÝÐUBLAÐIÐ