Bókasafnið - 01.01.1998, Blaðsíða 18

Foreldrar þeirra barna sem höfðu lítinn áhuga fyrir lestri virtust
hins vegar líta á það að lesa fyrir þau sem helstu og stundum
einu leiðina til að vekja áhuga þeirra fyrir lestri.
Meðal þess sem var ólíkt í fari foreldranna var á hvaða tímum
dagsins þeir lásu og hversu meðvituð börn þeirra voru um
lestraráhuga þeirra. Algengast var að foreldrar þeirra barna sem
höfðu lítinn áhuga fyrir lestri segðust lesa uppi í rúmi á kvöldin
eftir að börnin voru farin í háttinn og má segja að lestur þeirra
hafi verið falinn fyrir börnunum. Mun algengara var að
foreldrar þeirra barna sem höfðu áhuga fyrir lestri læsu sjálfir á
ýmsum tímum dagsins. Börnin höfðu því tækifæri til að sjá
foreldra sína lesa og vissu af lestraráhuga þeirra.
Það sem einkenndi einkum tjölskyldur barna sem voru
áhugasöm um að lesa var að lestur var yfirleitt sameiginlegt
áhugamál fjölskyldumeðlima og félagsleg samskipti í tengslum
við hann mikil. Samræður um það sem fólk las voru algengar
og í nokkrum af fjölskyldunum mátti rekja þá hefð að ræða við
börn um bækur og lestur aftur til langafa og langömmu þeirra.
Foreldrar sýndu því sem börnin lásu meiri áhuga og tóku í ríkari
mæli þátt í ánægju barna sinna af lestrinum en foreldrar þeirra
barna sem lásu lítið þar sem lestur var ekki jafn ríkur þáttur í
heimilislífinu.
5. Aðgangur að lestrarefni
f viðtölunum kom víða fram að fólk taldi það vera afar mikil-
vægt fyrir lestraráhugann að börn hafi góðan aðgang að lestrar-
efni. Afar og ömmur barnanna höfðu almennt ekki haft jafn
góðan aðgang að lestrarefni meðan þau voru að alast upp og
foreldrarnir og börnin höfðu haft. Þó var þessu misjafnlega farið
því sumir af fulltrúum elstu kynslóðarinnar sögðu mikið hafa
verið til af bókum og öðru lestrarefni á heimilum sínum. „Mig
vantaði aldrei bækur“ sagði einn af öfunum og hann bætti
einnig við: „það var gert með bækur, þær voru virtar.“ Aðrir
höfðu haft takmarkaðan aðgang að lestrarefni við sitt hæfi og
sögðu að þó svo að eitthvað hefði verið til af bókum á heimili
sínu þá hefði lítið verið til af bókum fyrir börn. Þannig segir
einn afinn: „ég átti lfka barnabók, en ég eignaðist eiginlega ekki
bækur fyrr en ég fór að kaupa þær sjálfur, átján, tuttugu ára.“
Þess voru jafnframt dæmi að þátttakendur af elstu kynslóðinni
segðu að engar barnabækur hefðu verið til á heimilum sínum.
I ilestum tilvikum sögðust foreldrar barnanna hafa haft góðan
aðgang að bókum og öðru lestrarefni á heimilum sínum sem
börn. Það var algengt að fólk talaði um að það hefði verið vani
að gefa bækur í jólagjöf og það hefur án efa haft sitt að segja
varðandi lestraráhugann. Ein af mæðrunum sagði: „þær gjafir
sem ég man eftir það voru bækur, svona átta til tíu bækur um
hver jól. Það voru alltaf bækur og ég las alveg óskaplega mikið
sem barn.“ Það var einnig nokkuð algengt að þessi kynslóð færi
á bókasöfn eða í bókabílana til að fá lánaðar bækur: „svo notaði
ég bókabílinn, þá var þetta nýkomið þegar ég var svona níu, tíu
ára og það fannst okkur ofboðslega skemmtilegt" sagði eitt af
foreldrunum.
Börnunum sem tóku þátt í rannsókninni hafði öllum verið
gefnar bækur í jólagjöf. Bókagjafir til þeirra barna sem höfðu
áhuga fyrir lestri voru hins vegar ekki aðeins bundnar við jól
því það var nokkuð um að þau fengju bækur á öðrum árstfmum
s.s. í afmælisgjafir eða að keyptar væru áskriftir að bóka-
klúbbum fyrir þau eða farið á bókamarkaði og keyptar bækur
þar.
Foreldrar þessara barna létu jafnframt í ljós þá skoðun að það
úrval af lestrarefni sem til er á heimilunum geti aldrei verið nóg
til að fullnægja þörfum þeirra. Einn af feðrunum sagði: „Við
förum mikið á bókasafn og höfum alltaf gert. Eg held að það
skipti máli að börnin komi með og uppgötvi að það er hægt að
fá þetta þar.“ Ferðir á bókasöfn voru taldar vera mikilvægar til
að tryggja að börnin hefðu úr nógu lestrarefni að velja. Þeirri
spurningu hefur stundum verið varpað fram hvort það ýti undir
lestraráhuga barna að fara á bókasafn eða hvort börn noti
bókasöfn vegna þess að áhuginn er fyrir hendi. Trúlega eiga
báðar skýringarnar jafnmikinn rétt á sér. Hins vegar virðist það
vera augljóst merki um að foreldrum sé umhugað um að
tómstundalestur komi til með að skipa hlutverk í lífi barna sinna
ef þeir kynna fyrir þeim það sem bókasöfn hafa upp á að bjóða.
Ferðir á bókasöfn voru algengar hjá öllum þeim börnum sem
eru áhugasöm um að lesa. Það var aftur á móti mun sjaldgæfara
að foreldrar þeirra barna sem lásu lítið hefðu farið með þau á
bókasöfn og er það í samræmi við niðurstöður sem komið hafa
fram við fjölmargar rannsóknir (Clark, 1984, s. 124; Greaney
og Hegarty, 1987, s. 13; Guthrie et al„ 1995, s. 18-21; Morrow,
1983, s. 224; Ross, 1995, s. 217; Sigríður, 1993, s. 49-50).
6. Formleg eða hagnýt viðhorf til lesturs
Samkvæmt flokkun Van Lierop (W. van Peer, 1991, s. 548-551)
er mismunur á fjölskyldum þar sem hagnýt viðhorf eru ríkjandi
og þeim fjölskyldum þar sem formleg viðhorf ríkja. Hjá þeim
fyrrnefndu er lesið meira, lestrarefnið er fjölbreyttara og meiri
samskipti eiga sér stað meðal fjölskyldumeðlima í tengslum við
lesturinn. Lestur er því ríkari þáttur í daglegu heimilislífi hjá
þeim fjölskyldum þar sem hagnýt viðhorf eru ríkjandi en hjá
fjölskyldum þar sem formleg viðhorf ríkja.
Þeir af fullorðnu þátttakendunum sem létu í ljós formleg
viðhorf gagnvart lestri töluðu fyrst og fremst um að hægt væri
að lesa „sér til gagns.“ Þetta fólk sagðist yfirleitt lesa vegna
þess að það er „upplýsandi og fræðandi“ og vegna þess að í
„nútímaþjóðfélagi" er nauðsynlegt að fylgjast vel með því sem
gerist.
Hjá þeim þátttakendum sem létu í ljós hagnýt viðhorf hafði
lesturinn mun víðtækara gildi. Það var algengt að fólk segði að
því fyndist það hvílast mjög vel við að lesa, það „róaðist niður“
og „slakaði á“ við lesturinn. Fólk talaði einnig um að lestur væri
„gefandi" og lagði áherslu á það tilfinningalega gildi sem því
fannst lesturinn hafa. Einn þátttakenda lýsir þessu þannig:
„Það er bæði að gleyma sér og svo er líka einhver andleg
fylling í því. Mér líður oft betur eftir að hafa gluggað í bók. Það
er einhver vellíðan í því, ég get ekki skýrt það nánar."
Flestir sögðu einnig að þeim fyndist þeir fræðast um ýmislegt
við lestur og var þá fyrst og fremst átt við fræðslu sem hefur
persónulegt gildi fyrir hvern einstakling. Fólk sagðist fá innsýn
inn í annan heim en það lifði sjálft í og að það leiddi til þess að
það væri með „opnari hug“ og „umburðalyndara“ gagnvart öðru
18
BÓKASAFNIÐ 22. ÁRG. 1998