Dagur - 03.07.1999, Side 19

LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 1999 - 35
—,-nr
__
/ miðjum hátíðarhöldunum birtust allt í einu tveir athyglisverðir borðar á efri brún Almannagjár
og þjóðin leit upp.
Á þjóðhátíð á Þing-
völlum árið 1974
mótmæltu nokkrír
einstaklingar veru
íslands í NATO með
eftirminnilegum
hætti og var deilt
um réttmætti hand-
tökunnar.
Handtökur lögreglunnar á herstöðvarand-
stæðingum á 17. júní síðastliðnum hafa
vakið milda athygli, en þá voru þrír ein-
staklingar á Austurvelli handteknir fyrir að
hafa borða þar sem mótmælt var aðild Is-
Iands að Nató og veru bandaríska hersins á
Islandi. Þessir einstaklingar eru nú að
íhuga málsókn gegn lögreglunni vegna
þessa. Fyrir tveimur árum voru nokkrir ein-
staklingar handteknir fyrir að mótmæla
veru hersins hér á landi á meðan bein út-
sending á bandaríska þættinum Good
Moming America stóð yfir á Austurvelli og
þurftu þeir að dvelja í fangageymslum í
þijár og hálfa klukkustund. En um síðustu
áramót komst héraðsdómur Reykjavíkur að
þeirri niðurstöðu að sú handtaka hefði ver-
ið ólögmæt og dæmdi einstaklingunum
bætur. Dómarinn taldi m.a. að mótmælin
væru hluti af stjómarskrárvörðum rétti ein-
staklinganna og ekki hafi verið sýnt fram á
að athafnir einstaklinganna hefðu verið til
þess fallnar að valda hættu á óspektum.
Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar þar sem
það er nú til meðferðar. Það má með réttu
segja að þessi atvik svipi til máls sem átti
sér stað fyrir 25 ámm. Sumarið 1974 var
íslenska þjóðin að fagna 1100 ára byggð í
landinu kalda. Fjöldi Islendinga var á þjóð-
hátíð á Þingvöllum og allir vom í hátíðar-
skapi en í miðjum hátíðarhöldunum birtust
allt í einu tveir athyglisverðir borðar á efri
brún Almannagjár og þjóðin leit upp.
ísland úr NATO
undir þjóðsöng Bandaríkjanna
Á öannan borðan var letrað „Island úr
NATO“ og á hinum borðanum stóð „Her-
inn burt“. Á sama tíma vom nokkur ung-
menni að dreifa áróðursbréfum meðal há-
tíðargesta. Lögreglan dreif sig upp á Al-
mannagjá og tók niður borðana og handtók
þá sem stóðu fyrir þessari uppákomu. Lög-
reglan handtók einnig þá einstaklinga sem
höfðu staðið fyrir dreifingu miðanna.
Seinna þennan sama dag birtist á barmi
Peningagjár gulur borði sem á stóð „ísland
úr NATO“ á sama tíma og bandaríski þjóð-
söngurinn var leikinn en að honum lokn-
um átti fulltrúi Bandaríkjanna að flytja
ávarp.
Eru þrír dómar
Það kom í ljós að Fylkingin, baráttusamtök
sósíalista, hafði staðið fyrir þessum uppá-
komum. Við Almannagjá voru níu einstald-
ingar handteknir en við Peningagjá vom
þrír aðiiar handteknir. Við dreifinguna á
miðunum voru átta aðilar handteknir en
einum aðila var strax sleppt á Þingvöllum.
Lögreglan flutti alls nítján einstaklinga til
Reykjavíkur til frekari yfirheyrslu. Um er
að ræða þijá dóma sem vörðuðu handtök-
urnar og flutninginn til Reykjavíkur. Ein-
staklingarnir voru Einar Ólafsson, sem
hafði tekið þátt í uppstillingu borðanna á
Almannagjá, Sveinn Allan Morthens, sem
hafði dreift áróðursmiðunum og Bima
Þórðardóttir, sem hafði tekið þátt í upp-
stillingu borðans á Peningagjá.
Guðsbörnin ekki handtekin
Lögreglan taldi að ekkert ætti að fara fram
á þjóðhátíðinni nema það sem væri á dag-
skrá þjóðhátíðamefndar, sem þessi uppá-
tæki voru augljóslega ekki. Auk þess taldi
lögreglan að háttsemi einstaklinganna hafi
skapað hættu og mögulega ólgu meðal há-
tíðargesta þar sem á þessum tíma hafi varla
verið til eldfimara deiluefni meðal þjóðar-
innar en þátttaka Islands í NATO og vera
hersins hér á landi. Hinir handteknu bentu
m.a. á að það væri skoðanafrelsi í Iandinu
og að þau hafi ekkert ólöglegt gert þennan
umræddan dag. Einnig var bent á að á
þessari sömu þjóðhátíð hafði trúarsöfnuð-
urinn Guðsböm dreift dreifiblöðum en lög-
reglan hafði haft einhver afskipti af þeim
en ekki handtekið neitt af Guðsbörnunum.
Flutningur til
Reykjavíkur ólögmætur
I rökstuðningi Hæstiréttar segir að borð-
arnir og miðarnir hafi verið til þess fallnir
að vekja ólgu og óróa meðal þess mikla
mannljölda sem var á Þingvöllum þennan
dag og leiða til röskunar á allsheijarreglu.
Rétturinn komst því að þeirri niðurstöðu
að lögreglunni hafi verið rétt að hlutast til
um að umræddir borðar væru teknir niður
og dreifingu miðanna yrði hætt og því mátt
handtaka einstaklingana sem að þessu
stóðu og færa þá til frumskýrslutöku. Hins
vegar fannst Hæstarétti að lögreglan hafi
gengið of langt með að flytja einstakling-
ana frá Þingvöllum og til Reykjavíkur og
halda þeim í nokkra klukkutíma.
Rétt á bótum
Héraðsdómurinn notaði svipaðan rök-
stuðning og Hæstiréttur en benti einnig á
að þessi uppátæki hafi raskað stjómar-
skrárvarið fríðhelgi Alþingis, en hátíðar-
fundur Alþingis hafði verið á Þingvöllum
þennan sama dag. Að mati héraðsdómsins
hafði sömuleiðis ekki annað komið fram en
að umræddir einstaklingar hafi hegðað sér
vel í alla staði á meðan þeir voru í umsjón
lögreglunnar. Hæstiréttur staðfesti héraðs-
dóminn varðandi bætur til einstakling-
anna. Fengu Einar og Sveinn Allan 24.000
krónur hvor í bætur og Bima fékk 15.000
krónur í bætur. Við ákvörðun fjárhæð bóta
Bimu var m.a. Iitið til þess að hún leitaðist
undan að skýra frá undirbúningi áróðurs-
aðgerðanna. Allir einstaklingamir fengu
málskostnaðinn í héraði greiddan. Máls-
kostnaðurinn við Hæstarétt féll niður.
Magnús Þ. Torfason, hæstaréttardómari,
skilaði sératkvæði þar sem hann áleit ekki
bara flutninginn til Reykjavíkur ólögmætan
heldur einnig sjálfa handtökuna og vildi
hann dæma aðilunum bætur upp á 50.000
krónur.
Ekki minnst á tjáningarfrelsið
I umræddum dómum er augljóst að Hæsti-
réttur telur að Iögreglan hafi brotið svo
kallaða meðalhófsreglu. Á þessum tíma var
meðalhófsregla ekki lögfest regla eins og
hún er núna en hins vegar var enginn vafi
á því að hún var óskráð meginregla sem
hægt var að byggja á. Meðalhófsreglan
mælir um að stjómvald megi aðeins taka
íþyngjandi ákvörðun þegar Iögmæltu mark-
miði, sem að er stefrít, verður ekki náð
með öðrum hætti og vægara móti. Einnig
skal gæta þess að ekki sé farið strangar í
sakimar en nauðsyn ber til. Það er eftir-
tektarvert að hvorki Hæstiréttur né héraðs-
dómur minnist á tjáningarfrelsið í niður-
stöðum sínum enda er litið svo á að þessar
athafnir einstaklinganna hafi leyft hand-
töku þeirra þó flutningurinn til Reykjavíkur
og lengd varðhaldisins hafi verið álitið
ólögmætt.
Hornflrðingurinn Þóra Þorgilsdóttir,
nemandi í 10. bekk, ertöluglögg með
afbrigðum. Hvaða einstaka árangri
náði hún í prófunum í vor?
Hart hefur verið deilt um skóla einn á
höfuðborgarsvæðinu. Skólastjórnend-
um þessa skóla var fyrst vikiö úr starfi
og svo var lýst yfir trausti við þá.
Hvaða skóli er þetta og i hvaöa sveit-
arfélagi er hann?
Á síðasta degi sumarþings var kjörið í
nefndir og ráð. Hvurjir sitja nú sem að-
almenn í stjórn Kísiliðjunnar hf. við
Mývatn?
Þingeyingurinn, Jón Ingi Guðmunds-
son, stóð sig vel á Húsavík um daginn
þegar sterkir menn komu þar saman
til að keppa. Hvaða heitir mótið sem
mennirnir kepptu á?
Mikið gekk á í höfuðstöðvum Lands-
símans fyrir siðustu helgi þegar geng-
ið var frá mannaskiptum í fyrirtækinu.
Hvaða breytingar voru þetta?
LAND OG
ÞJÖD
1. Árið 1986 tók einkarekin sjónvarps-
stöð í fyrsta skipti til starfa á íslandi.
Hvaða sjónvarpsstöð er þetta?
2. Hvar er Válastígur og af hverju dregur
hann nafn sitt?
3. Viðurnefnið hundadagakonungur var
gefið dönskum manni sem tók sér
æðstu völd á íslandi, hundadagana 13.
júlí til 23. ágúst 1809. Hvað hét þessi
maður?
4. íslenzku bókmenntaverðlaunin voru
veitt í fýrsta sinn 25. janúar 1990. Hver
hlaut þau og fyrir hvaða bók?
5. Ölfusá var brúuð við bæinn Selfoss
sumarið 1891 og tók þar að myndast
fyrsta kauptún á íslandi sem ekki var
við sjó. Hvað heita eyjarnar f Úlfusá?
6. Hvernig myndaðist Tjörnin í Reykja-
vík?
7. Lögreglumenn afsöluðu sér árið 1986
rétti einum sem flestar stéttir skiptir
miklu að hafa. Hvaða réttur er þetta?
8. Hvað voru bárufélög og fyrir hverju
börðust þau?
9. Kaupstaðurinn er yst á Þórsnesi á
norðurströnd Snæfellsness fyrir mynni
Hvammsfjarðar. Hvaða kaupstaður er
þetta?
10. ísland er vindasamt land. Hvað ber
einkum að varast þegar verið er að
rækta upp skjólbelti?
■«?() Bðonjæg 9s Q!J|9q|pfi|s py '01 'Jnai|oq
-s|>|>|Ais Ja uuunpeisdnex '6 jujgsjjeisjeuniugd n>|ej 6o ipujpuiq juAj e69||epe jps nqraq 6o !uun|6ajeje|dui9ipo6 jqjg p6o|nd!>|s njoA neq '0061 u!louiep|e juAj 6g|9jeuueuio[s njOA 6g|gjnjeg '8 'J!ue>|>|æqeune| juáj jn md!>|S uu9uin|69j6g|
UJ9S ‘jnuaJS||Bj>)jaA ja ejjgq / jjAuisuiba i Jnpns 6o jnpjgAB|g>|s 6o jo>|epueq pw nj0 jepuuaq ujss 'epæq e[66aAi !||;uj jn66;| ujuigfT 'sraj uuuæqp!i/\| uias jecj uu!qiue>|je|euj p|A ueum uo| uias !jeqddn i isipBpuÁiu unp| -g -jeMaeiæpjeeneq
eiiaq Jæq 'S ',,un6jouj uep|9q j|j^“ eu|>|oqepp[| juAj pieqs uossuipo jnpjgn uejgjs ine|q u|une|pj9A y 'U9su96jgr ug6jpr ipq uubh ■£ -eqoq juÁs 'b|Ba epg sjnpieg ipujgq uj9s ‘suipp |uÁs 'e|PA IB uueq jn6gjp ms uje|q '>|jAef>|Aay i nigönMgjj
6o nio6nuupN !|||uj jb jn6jise|eA z z pgis Jea peq i jnpeuuojjeujpfis ujgs tunuoq je p|A >joi uossieg ijupuj 6o ugfisjoj jAu pjba uossuijejoq a uuuejgq •jmjeqraiepueipH nuiujeu jpun jn6ug6 pqpiAi uofisepuiæAiiujejj uosspe» jeprajn
6o jnpeui6g| uossupr llljauH Jn6Apg 'j]u>|æ|uuei uossiiqpeugg uphnöis Jjgcj njg peq isgujeujefips e !|o>|sesnqjejA|A| J9 ensq e|o>|ssp|equiej) i uin6uoje jniuraAi jn jewq 6o nuqojd epuiæjuies p euie ‘ipæjjpjæis) jnjj jp[jc| »»pj ejpq :yoAS