Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.1989, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 25. JANÚAR 1989.
Frjálst.óháð dagblað
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON óg INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Mannréttindi barna
Sum vandamál þjóðfélagsins eru rædd fyrir opnum
tjöldum. Einkum þau sem snúa að stjórnmálum, efna-
hags- og atvinnumálum. Ef vandamálin eru ekki fyrir
hendi eru þau einfaldlega búin til. Það er ekkert lát á
yfirlýsingum, hótunum og innantómu gaspri um vexti,
viðskiptahalla og vísitölu. Nú eru þeir jafnvel farnir að
breyta verðbólgunni með breyttum vísitölum frá einum
mánuði til annars, í þeirri óskhyggju að lífskjörin verði
bætt með því að blekkja sjálfan sig.
En það eru til önnur vandamál sem liggja í þagnar-
gildi og verða jafnsár og bitur hversu oft sem lánskjara-
vísitölunni er breytt. Það eru vandamál vinnuþrælkun-
arinnar, hjónabandserjanna, hjúskaparslitanna, vanda-
mál barnanna sem eru leiksoppar þeirra örlaga sem
hinir fullorðnu skapa þeim án þess að börnin séu nokk-
urn tíma spurð. Við heyrum ekki mikið um þá sorg, það
sálarstríð og þá þöglu kvöl sem börn og unglingar búa
við þegar heimihn eru slitin sundur og þau sjálf. Þau
eiga sér heldur ekki málsvara í ríkisstjórninni og þau
hafa ekki aðgang að Qölmiðlum og vildu það sennilega
ekki þótt til boða stæði. Heimilin, sambúðin og barna-
verndin eru feimnismál sem enginn vill bera á torg.
í síðustu viku birtist kjallaragrein í DV eftir Baldur
Andrésson arkitekt. Þar skrifar Baldur um opinbera
barnavernd og minnir á „að á íslandi búa sjötíu og sex
þúsund ungir þegnar, sem allir eiga rétt á ákveðinni
hagsmunagæslu samfélagsins varðandi mannréttindi
og vörn gegn andlegu og líkamlegu ofbeldi og vanvirðu
frá hendi fullorðinna, innan sem utan heimila. Þessi
ungmenni eiga rétt á æruvernd og því að opinberar
stofnanir virði lög landsins þegar málefni ungmenna
eru afgreidd.“ Höfundur minnir á að barnaverndarlögin
séu orðin að stofni til fjörutíu ára gömul. Breytingar
voru gerðar á þessum lögum fyrir rúmum tuttugu árum,
en í rauninni erum við enn í forneskju með lög og rétt
ungmenna. Mál þeirra eru að mestu leyti í höndum
svokallaðra barnaverndarnefnda, tvö hundruð póhtískt
skipaðra nefnda sveitarfélaga. „Þessu nefndafargani er
ætlað að vera í senn málshefjandi, annast rannsókn
mála, fella endanlega dóm á grunni eigin rannsóknar
og framfylgja eigin niðurstöðu.“
Barnaverndarnefndir íjaha um vandamál barna og
forræði þeirra þegar kemur th hjúskaparshta, auk þess
sem nefndirnar hafa til meðferðar ungmenni sem lenda
á glapstigum eða eiga við önnur félagsleg vandamál að
stríða. Ekki er að efa að barnaverndarnefndir og barna-
vemdarráð gera sitt besta og starfa af samviskusemi.
En Baldur vekur athygh á því að þjóðfélagsaðstæður
hafa breyst gífurlega á þessu tímabili. Hjónaskilnuðum
flölgar, samfélagið er öðmvísi samansett og freistingar
ungmenna em margfaldar á við það sem áður var.
Núverandi kerfi hefur ekki lagað sig að þessum breyttu
aðstæðum.
Meðan við einblínum á mannréttindabrot úti í hinum
stóra heimi gleymum við að hta okkur nær og huga að
mannréttindum okkar eigin barna og unglinga og at-
huga réttarstöðu þeirra þegar fjallað er um forræði yfir
þeim, aðskilnað frá foreldrum, vistun á uppeldisheimil-
um o.s.frv. Börnin eru þolendurnir og eiga um sárt að
binda og eiga líka sinn rétt þegar þau verða leiksoppar
kerfisins af völdum annarra. Barnavernd á ekki að vera
feimnismál.
Orð Baldurs em í tíma töluð.
Ellert B. Schram
Sýktur eöa ekki sýktur af alnæmiveiru getur ekki verið sanngjarn mælikvaröi á siðferðisþrek, segir m.a. í
greininni.
• /
Þjóðfélagið og eyðni:
Hver er sameigin-
leg ábyrgð okkar?
Sú staðreynd að einstaklingur sé
sýktur (eða ekki sýktur) af alnæmi-
veiru getur ekki verið sanngiam
mælikvarði á siðferðisþrek hans.
Margir alnæmismitaðir hafa ekki
hegðað sér verr en algengt er með-
al þorra fólks. Þetta á einkum við
þar sem útbreiðsla veikinnar er
langt á veg komin. Aðeins er hægt
að tala um meiri eða minni líkur.
Þetta horfir öðruvísi við um heilu
þjóðlöndin. Hinn mikh fólksfjöldi
tryggir að tilviljun ræður hér að-
eins hlutfallslega litlu. Þar er fjöldi
sýktra einstaklinga allgóður mæh-
kvarði á siðferðisþrek viðkomandi
þjóðar. Ekki siðferðisþrek í þröng-
um viktoríönskum skilningi held-
ur einnig mælikvarði á hve „dug-
legir“ menn em að stinga höfðinu
í sandinn eða hvort þeir tryggja
sterkt eftirht og viðnám gegn far-
aldrinum jafnframt því að tryggja
rétt og mannúð gagnvart þeim
sýktu enda eru þeir ekki smitandi
í daglegri umgengni. Einnig er það
kristileg skylda okkar að dæma
ekki og alls' ekki með fordómum,
sem oft em ekki í neinu samræmi
við veruleikann. Þvi, eins og þegar
er sagt, þá hefur smitað fólk ekki
ahtaf hegðað sér verr en gengur og
gerist. Fordómar yllu þessu fólki
enn meiri sársauka .sem er nær
óbærilegur fyrir.
Vandinn greindur
Versti þrándur í götu þess að
brugðist sé hratt og rétt við aðsteðj-
andi vanda er að menn fara undan
í flæmingi. Hvemig er hægt að
álasa hinum almenna borgara að
gera slíkt þegar þeir sem ættu að
vera best upplýstir um þessi mál,
læknamir, virðast margir stinga
höfðinu í sandinn. Það er von mín
aö framvegis muni Læknasamtök-
in beita sér meira og hvetja félags-
menn sína og ráðamenn til dáöa.
Er þá von til þess að menn fari að
horfast í augu við vandann og tak-
ist á við hann og hætti að eyða
kröftum og tíma í að ræða hvers
vegna ástandið e.t.v. aldrei verði
svo slæmt og þar sem það er verst
annars staðar (þar sem yfir 20%
almennings er þegar sýktur)? Ég
vona að þessir „bjartsýnismenn“
hafi rétt fyrir sér, en ég myndi ekki
treysta á það. Dæmi um röksemdá-
færslu þeirra er:
1) Það er ekki stundað vændi á ís-
landi. Það er rétt en hér sem
víða annars staðar er kynlíf al-
gengt tómstundagaman þótt það
sé ekki atvinna margra. Og tóm-
stundagamanið er oft stundað
undir áhrifum áfengis, þ.e.
áhættan getur orðið svipuð,
einkum þar sem harðsoðið at-
vinnuhð er oft ahsgáð og notar
verju en mikið af því notar aftur
á móti eiturlyf.
2) Þaö hlýtur brátt að fmnast bólu-
efni og lækning viö sjúkdómn-
um. Hér má benda á hve tak:
KjaUariim
Sigurður Gunnarsson
dr. med.
htla virðingu. Ein ástæðan er
tilkynningaskylda um aðra
smitsjúkdóma, m.a. kvef, sem
er vel til þess fallin að grafa
undan virðingu manna gagn-
vart faraldursfræðilegu starfi.
3) Vanfærumkonumerboðinmót-
efnamæling gegn eyðni án þess
að þaö sé gert að lögboðinni
skyldu. Víða fara þær allar í
mótefnamæhngu, annars staðar
ekki. Hins vegar er tekið próf
gegn rauðum hundum og sára-
sótt án þess að þær séu spurðar
álits á þvi. Ég býst við að ef kona
bannaði að eigin frumkvæði
þessi próf tæki læknir þau ekki
en bókaði það sérstaklega í
sjúkragögnum til að firra sig
ábyrgð á slíku athæfi.
„Fyrst afneita menn vandanum, síðan
gera þeir lítið úr honum eða reyna að
slá öllu upp í grín - telja aðgerðir ekki
tímabærar eða ekki „pólitískt“ fram-
kvæmanlegar.“
mörkuðum árangri hefur verið
náð í lækningu krabbameins,
einkum þess sem tengist
reykingum. Þrátt fyrir áratuga-
rannsóknir er lungnakrabba-
meinssjúklingur mun verr
staddur 'en sá eyðnismitaði.
Fækkun dánartilfeha af völdum
lungnakrabbameins í sumum
þjóðlöndum er nær eingöngu að
þakka virkum forvömum, þ.e.
færri reykja en áður.
3) Við búum við almennar sjúkra-
tryggingar og engin fátæktar-
hverfi, nokkuð sem t.d. Banda-
ríkjamenn og Afríkubúar geta
ekki státaö cif og er okkur mjög
í hag. Við nýtum þessa yfirburði
okkar þó hvergi nógu vel.
Lof og last
Gera þarf fræðslustarfið sam-
felldara, þ.e. að athygli og árvekni
fólks tapist ekki mUh einstakra
áróðursherferða. HeUbrigðisráöu-
neytið og menntamálaráðuneytið
ásamt landlæknisembættinu hafa
þegar hafið undirbúning þess aö
stuðla aö símenntun kennara á
þessu sviði. Einnig þyrfti að miðla
upplýsingum til foreldra, kennara
og fjölmiðlafólks. Hjúkrunarfræð-
ingar, sálfræðingar og læknar hafa
rætt beint við eldri nemendur
grunnskólanna. Framtak þeirra er
lofsvert en því miður hafa ekki all-
ir lagt sitt af mörkum:
1) Víða hafa nemendur Utla eða
enga fræðslu fengið. Því er
nauðsynlegt að setja þessa starf-
semi í fastari skorður en nú er.
2) Margir læknar sýna tUkynn-
ingaskyldu vegna kynsjúkdóma
Eyðni og Titanik
Hvers vegna er baráttan gegn al-
næmi ekki virkari en raun ber
vitni? Til þess að átta okkur á þessu
gætum viö boriö saman Titanik-
slysið og eyðni. Við sem þekkjum
örlög Titanik af afspurn kynnum
að telja slíkan samanburð fráleit-
an. En farþegar Titanik myndu
hafa skihð samlíkinguna. Þegar
áreksturinn varð við ísjakann, sem
virtist vera smájaki, kom einungis
htiU hnykkur á skipið.
Fyrstu klukkutímana sökk skipið
aðeins óverulega. Var ástæöa til að
hafa áhyggjur? Skipið var jú talið
ósökkvandi. Var ekki miklu betra
að taka þátt í dansi og glaumi und-
ir þilfari heldur en að fara út á
kaldan sjó í litlum björgunarbát-
um? Síðar fór skipið að sökkva
mun hraðar og tók að haUast og
við slíkar aðstæður var ógjöming-
ur að bjarga þorra fólks frá borði.
Fyrst afneita menn vandanum,
síðan gera þeir htið úr honum eða
reyna að slá öUu upp í grín - telja
aðgerðir ekki tímabærar, eða ekki
„póhtískt" framkvæmanlegar.
KaUa þá sem hvetja til björguna-
raðgerða „fasista". Stuttu seinna
telja þeir sömu, þá með réttu, að
slíkar björgunaraðgerðir séu of
seint á ferðinni. Uppgjöf er þá loka-
úrræði tíl þess að komast hjá að
takast á viö vandann eöa menn fara
að velta ábyrgðinni hver á annan
og kenna öllum öðrum um en sjálf-
um sér þegar Ula fer.
Sigurður Gunnarsson.