Dagblaðið Vísir - DV - 27.09.1989, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 1989.
15
Borðar
og biðlistar
Tæplega 600 aldraðir Reykvík-
ingar eru í brýnum forgangi á bið-
listum félagsmálastofnunar eftir
þjónustuíbúð, vistheimili eða
hjúkrunarplássi. Neyðarhsti er orð
sem gjaman er notað til skilgrein-
ingar á þessum hópi meðal þeirra
1350 einstakhnga sem nú eru á bið-
hstum eftir öldrunarþjónustu í
Reykjavík. Þeir sem þurfa úrlausn
strax (hefðu í mörgum tílvikum
þurft á henni að halda fyrir löngu)
og ahs ekki síðar en á næstu 12
mánuðum eru metnir í „brýnan
forgang". Þeir sem era taldir geta
beðið í mesta lagi í 2 ár faha undir
skilgreininguna „nokkur forgang-
ur“. Nú í september voru 338
manns á biðhsta sem merktur er
með nokkrum forgangi, þannig að
ahs eru aldraðir á þessum for-
gangshstiun 930 talsins.
Þessar staðreyndir eru heldur
óþægilegar í hinni fjáöu höfúðborg,
sem ekki sparar milljónimar í stór-
brotin mannvirki, sem sum hver
að minnsta kosti hefðu mátt lenda
utan biðhsta sem merktir eru
„brýnum forgangi“.
Sjálfstæðismönnum þóttu upp-
lýsingarnar um öldrunarmál, sem
fram komu á síðasta borgarstjórn-
arfundi í kjölfar fyrirspumar
stjómarandstöðunnar, óþægilegar.
Eðlilega. Enda hefur ekki enn birst
stafkrókur um þær umræður í
Morgunblaðinu, nú þegar þetta er
skrifað, þremur dögum eftir fund-
inn.
Stjómarandstaðan spurði m.a.
um hversu margar leiguíbúðir fyr-
ir aldraða hefðu bæst við í eigu
borgarinnar á því kjörtímabih sem
nú fer að ljúka. Er þar bæði átt við
þjónustuíbúðir og vistheimih. í
svarinu kom eftirfarandi í ljós:
Vistheimilum hefur ekki fjölgað
Kjallarinn
Kristín Á. Ólafsdóttir
borgarfulltrúi
um eitt einasta.
Þjónustuíbúðum hefur ekki fjölgað
um eina einustu.
Leiguíbúðum með húsvörslu, sam-
bærilegar við þær sem verið hafa
í Austurbrún 6 í 20 ár, hefur ekki
fjölgað um eina einustu.
Það eina sem bæst hefur við á
rúmum þremur árum eru 29 al-
mennar leiguíbúðir sem keyptar
hafa verið í nágrenni þjónustumið-
stöðva og eru eingöngu ætlaðar
öldraðum.
Hér era að sjálfsögöu ekki teknar
inn í dæmið söluíbúðir sem borgin,
félagasamtök eða byggingarverk-
takar hafa reist af mikihi atorku
síðustu árin. Það er ekki á færi
allra að festa kaup á 5-7 mihjóna
króna íbúð, 2ja-3ja herbergja, ahra
síst þeirra sem metnir eru á neyð-
arhsta Félagsmálastofnunar.
Húsnæðisvandi
biðlistahópsins
Árið 1986 var gerð könnun á hög-
um og húsnæðisþörf aldraðra
Reykvíkinga, bæði meðal þeirra
sem skráðir vora á biðhsta Félags-
málastofnunar og elhlífeyrisþega
sem ekki höfðu sótt um úrræði
borgarinnar. Þar kom í ljós aö
meðal þeirra sem skráðir vora á
biðhsta bjuggu mun færri í eigin
húsnæði en í hinum hópnum. Nær
4 af hverjum 10 á biðhstaúrtakinu
vora leigjendur eða bjuggu hjá ætt-
ingjum. Rúmur helmingur leigj-
endanna var á almennum leigu-
markaði, sem er bæði ótryggur og
dýr eða býður upp á húsnæði sem
samræmist ekki kröfum íslenska
velferðarþjóðfélagsins.
Það gamla fólk, sem leigði á al-
mennum leigumarkaði, bjó frekar
en aðrir úr biðhstaúrtakinu í lélegu
húsnæði, þröngu og köldu, í kjah-
ara, risi eða ofan við 3. hæð í lyftu-
lausu húsi. í sumum tilfehum var
engin eldunaraðstaða í íbúð-
inni/herberginu eða prívathrein-
lætisaðstaða. Flutningar voru tíð-
ari hjá þessum hópi en öðram þátt-
takendum í könnuninni.
Reiknað út frá hlutfalh könnun-
arinnar má ætla að u.þ.b. 470 Reyk-
víkingar, 67 ára og eldri, hafi búið
í leiguhúsnæði á almennum leigu-
markaði árið 1986, eða tæp 5%
þessa aldurshóps. Síðan 1986 hefur
Reykvíkingum fjölgað í þessum
aldurshópi sem og öðram.
Það er Ijóst að talsverður hópur
þess gamla fólks, sem skráð er á
biðhsta Félagsmálastofnunar, þarf
fyrst og fremst á tryggu, mann-
sæmandi húsnæði að halda fyrir
viöráðanlegt verð. Söluíbúðir era
engin lausn fyrir þetta fólk, það
hefur einfaldlega ekki efni á þeim
kaupum. Leiguíbúð á vegum borg-
arinnar í nágrenni við þjónustu-
miðstöð aldraðra er góð lausn fyrir
hluta þessa hóps. Aðrir þyrftu að
fá inni í húsnæöi sem sérstaklega
er hannað fyrir aldraða. Borgin á
nú slíkt húsnæði fyrir tæplega 400
manns, þjónustuíbúðir með mis-
mikilh þjónustu, sem teknar vora
í notkun á áranum 1972-1979 og
vistheimihn Droplaugarstaði, opn-
að 1982, og Seljahlíð, sem tók th
starfa um síðustu kosningar.
í brýna forganginum (á neyðar-
hstanum) eru nú tæplega 450 aldr-
aðir sem bíða eftir einhveiju ofan-
greindra úrræða. Eins og að fram-
an greinir hefur meirihluti Sjálf-
stæðisflokksins fjölgað slíkum úr-
ræðum um 29 leiguíbúðir, án þjón-
ustu, á rúmum þremur árum. Það
er aht og sumt og er hætt við að
bið gamla fólksins teygist yfir æði
mörg kjörtímabh ef sama stjórnar-
far á að ríkja áfram.
Stefnubreyting
eða stærri vandi
Þeir tæplega 150 einstaklingar,
sem bíða í forgangi auk þeirra 450
sem að ofan greinir, þurfa á hjúkr-
narplássi að halda. Á því sviði er
komin nokkur hreyfmg með þátt-
töku borgarinnar í hjúkranar-
heimihnu Skjóh og áformum um
byggingu hjúkrunarheimihs, lík-
lega í Grafarvogi. Betur. má þó ef
duga skal því ósæmhegt er með
öhu að geta ekki boðið því gamla
fólki, sem glatað hefur hehsunni,
viðunandi aðstæður. í þessum efn-
um hefur ríkið ekki síður staðið sig
afspymu hla með þeim ótrúlega
drætti sem orðið hefur á að ljúka
B-álmu Borgarspítalans og á það
jafnt við núverandi ríkisstjóm sem
fyrrennara hennar.
Biðhstar aldraðra Reykvíkinga
segja ljóta sögu um sinnuleysi
stjórnvalda. Sá smánarblettur á þó
eftir að stækka verði ekki um gagn-
gera stefnubreytingu að ræða.
Reykvíkingar, 70 ára og eldri, voru
u.þ.b. 8.500 um síðustu áramót.
Árið 2000 er útht fyrir aö í þessum
aldurshópi hafi fjölgað um 1920
manns og er þá ekki tekið tilht th
flutninga th eöa frá borginni. Þegar
horft er yfir það kjörtímabil, sem
brátt er á enda, minnir hegðun
stjórnenda höfuðborgarinnar á ný-
ríka framagosa sem hafa gleymt
foreldrum sínum og bömum.
Ómælt fjármagn og orka er sett í
mikhúðleg mannvirki sem halda
skulu nafni stjórnendanna á lofti.
Minnisvarðamir hafa hinn brýna
forgang. Biðhstar aldraðra og bið-
hstar barna eftir dagvistarheimih
bíða og lengjast. Húsbændumir á
besta aldri khppa borða á meðan
og baða sig upp úr hylli heimsins.
Kristín Á. Ólafsdóttir
„Þegar horft er yfir það kjörtímabil,
sem brátt er á enda, minnir hegðun
stjórnenda höfuðborgarinnar á nýríka
framagosa sem hafa gleymt foreldrum
sínum og börnum.“
£
„Það er brekka
þetta líf“
Ekki fer hjá því að gamlir sveita-
menn fylhst svolitlum óróleika
þegar líður að göngum og réttum.
Þessi undarlegi tími ársins, þegar
búast má við hemi á pollum á björt-
um haustmorgnum, var svo óhkur
öhu öðra í sveitalifmu að ekki varð
hkt við annað en hátíð. Þetta var
tími utan hins hversdagslega, aht
að því hehagur tími, þar sem önnur
lögmál ghtu en um hversdagstím-
ann og jafnvel leyfðist þá margs
konar hegðun sem htin hefði verið
homauga á öðrum tíma ársins.
Ég er ekki að halda því fram að
ósiðleg eða ómanneskjuleg hegðun
hafi þá verið leyfð fremur en í ann-
an tíma heldur að slakað var á viss-
um kröfum sem daglega vora gerð-
ar th manna. Sumir gátu þá sleppt
fram af sér beislinu án þess að það
særði aðra eða ylh áhtshnekki.
Atferh manna í fámennu sam-
félagi er jafnan undir smásjá og
má oft lítið út af bera að ekki valdi
umtah og angri en í réttum fengu
menn að láta eins og þá lysti að
ósekju enda réð ákveðið uppeldi og
meðfædd kurteisi að sjaldan var
farið svo langt út fyrir mörk hins
sæmhega að hneykslun ylh.
Manndómsvígsla
Ég fór í göngur mörg haust, aht
frá fjórtán ára aldri, og hafði reynd-
ar fariö yngri í smalamennsku í
fjalli. Það var engin thviljun að
miðaö var við að maður teldist fuh-
ghdur th að gegna fjahskhum fjórt-
án ára. Það var fermingaraldurinn
og þá viðkomandi kominn í tölu
fuhorðinna. Fermingin og fjallferð-
in vora í raun og vera athafnir sem
Kjallaiinn
Haraldur Ólafsson
dósent
mörkuðu skihn mihi bams og
unghngs, mhli hins óharðnaða,
óþroskaða og hins harðnaða og
fullghda.
Ég var að ræða þetta við kunn-
ingja minn um daginn og hann
benti á að eiginlega hefði fyrsta
fjallferð drengsins verið mann-
dómsvígsla, sams konar og flestar
þjóðir, þær sem framstæðar kall-
ast, láta unga drengi ganga í gegn-
um th að reyna kerlmennsku
þeirra og prófa hvort þeir séu svo
þroskaðir að þeir geti taiist th fuh-
orðinna.
Þessar manndómsvígslur við-
gangast reyndar í margvíslegu
formi um ahan heim og í sérhverju
samfélagi manna þótt form þeirra
séu mismunandi og þær þrautir,
sem unghngamir verða að kljást
við, séu margvíslegar.
Sums staðar verða ungu dreng-
imir að hafast við einir á afviknum
stöðum, soltnir og klæðlausir,
stundum vikum saman. Annars
staðar era brótnar úr þeim tennur
eða þeir pyndaðir á grimmhegan
hátt th að reyna þrek þeirra og
æðruleysi gagnvart sársauka og
andlegu álagi.
Göngumar vora sem betur fer
ekki ætlaðar th þess að pynda unga
né gamla en þær voru samt sem
áður nokkur raun fyrir unglinga.
Þeir urðu að fást viö verkefni sem
vora á mörkum þess er þeir réðu
við. Þeir vora flestir í nýstárlegu
umhverfi þar sem búast mátti við
aö þeir yrðu að bjarga sér í ihviðr-
um og þoku á ókunnum slóðum.
Fjölhn, dahrnir, gihn og tindamir
vora eins og hrikaleg tröhabyggð
þar sem aldrei var vitaö hvað væri
að baki næstu hæðar. Heiðamar
lágu út í óendanleikann og ár og
læki varð að vaða þar sem ekkert
þekkt vað var.
Það sem ekki var minnst um vert
var að þeir vora allt í einu komnir
1 slagtog við eldri menn sem þekktu
þessi fjöh og heiðar og kunnu þá
hst að bjarga sér. Sú staðreynd að
vera kominn í hóp reyndra gangna-
manna var í sjálfu sér svo stórkost-
legur viðburður að ungur drengur
fann í senn th stolts og kvíða, hrifn-
ingar og öryggisleysis. Það var hka
spurningin um að standa sig, verða
sér ekki th skammar, gefast ekki
upp, halda áfram meðan fætumir
gátu borið mann, þola regn og
storm, slyddu og frost án þess að
blikna né blána.
Aö smala fé um fjöll og heiðar var
ekki aðeins það að koma hinni
marglofuðu og marhötuðu sauð-
kind th byggða, heldur miklu frem-
ur að koma sjálfum sér ósködduð-
um og nokkum veginn með hýrri
há th manna.
Göngumar vora manndóms-
vígslan og þegar gengið hafði verið
í gegnum hana var ekkert eðhlegra
en að haldin væri hátíð. Þessi hátíð
kahast réttir og þar var drukkið
brennivín, hrópað og sungið, tusk-
ast og mælst th vdnáttu.
Hugur reikar
Getur nokkur furðað sig á því
þótt hugurinn reiki th fjalla í sept-
ember og minnist manndómsvígslu
fyrir margt löngu? Minnist hnúka
í þoku og tinda í svo björtu sólskini
að landið virtist svífa handan veru-
leikans. Og minnist fyrst og síðast
gangnamanna sem léttir í spori eltu
sauði skjarra um skriður og gljúf-
ur, glaðir yfir því að amstri sum-
arsins var að ljúka og komin sú
árstíð er fagnað var uppskera jarð-
ar og f'rjósemi dýra.
Ég sé fyrir mér hann Guðjón í
Lækjarbug, fjallkónginn okkar,
vdkingslegan mann og snaran í
hreyfingum, glaðbeittan og orð-
hvatan og hló hátt. Hjartahlýr ein-
valdur í göngunum og bar um-
hyggju fyrir okkur nýliðunum,
gekk hart eftir að vdð værum hlý-
lega klæddir og hefðum nægilegt
nesti í vasanum svo vdð yrðum ekki
máttlausir af hungri þegar hði á
daginn.
Árin líða, enn er farið í göngur
og enn era þær manndómsvígsla
og uppskeruhátíð eins og menn
hafa haldið um árþúsundir. Form-
in eru mismunandi en andinn hinn
sami. Og þótt brekkurnar væru
brattar og maður með blóðbragð í
munninum þegar upp var komið
þá gleymdist það þegar láglendið
var langt fyrir neðan og sást vdtt
th fjarlægra héraða. Og rétt að hafa
í huga vdsubrot Rósbergs: Það er
brekka þetta líf.
Aðrar brekkur biðu og hsár kom
margur úr þeim skriðinn.
Haraldur Ólafsson
„Göngurnar voru manndómsvígslan
og þegar gengið hafði verið í gegnum
hana var ekkert eðlilegra en að haldin
væri hátíð.“